Antygen- każda substancja, która wykazuje jedną z dwóch cech: immunogenność, czyli zdolność wzbudzenia przeciwko sobie odpowiedzi odpornościowej swoistej, lub antygenowość, czyli zdolność do reagowania z przeciwciałami oraz TCR.
Przeciwciało- białka wydzielane przez komórki plazmatyczne (czyli pobudzone limfocyty B) w przebiegu odpowiedzi immunologicznej typu humoralnego, które mają zdolność do swoistego rozpoznawania antygenów. Jako część układu odpornościowego u człowieka i innych kręgowców przeciwciała odgrywają zasadniczą rolę w obronie organizmu przed bakteriami i pasożytami zewnątrzkomórkowymi oraz w znacznie mniejszym stopniu, pasożytami i bakteriami wewnątrzkomórkowymi.
*Immunologiczne zróżnicowanie krwi dotyczy wszystkich jej składników komórkowych i białek osocza. Odpowiedzialnymi za to zróżnicowanie są związki chemiczne, które mają charakter antygenów.
*To oznacza, że wprowadzone drogą pozajelitową do ustroju osoby, która ich nie posiada pobudzają do wytwarzania przeciwciał skierowanych przeciwko nim.
*Uodpornienie antygenami zawartymi we krwi tego samego gatunku nosi nazwę alloimunizacji w odróżnieniu od heteroimmunizacji, która oznacza odpowiedź ustroju na antygeny obcogatunkowe.
Antygen wykazujący tylko antygenowość nazywamy haptenem.
Mogą to być proste związki chemiczne, np.: glukoza, które zyskują immunogeniczność dopiero po połączeniu z nośnikiem, którym może być cząsteczka białka. W odpowiedzi na hapten połączony z nośnikiem limfocyty B rozpoznają hapten, a limfocyty Th nośnik białkowy. Należy przypomnieć, że w obrębie układu odpornościowego i w odpowiedzi immunologicznej istnieje kilka narządów odpowiedzialnych za kondycję immunologiczną.
Odpowiedź komórkowa:
Antygen trafia do organizmu. Musi trafić na komórkę prezentującą antygen (np.: limfocyty B). Zaczyna go rozpracowywać. Dzieli białko na poszczególne aminokwasy. Po rozpracowaniu antygen zostaje zaprezentowany na błonie zewnętrznej. Uruchamia dwie drogi odpowiedzi immunologicznej (komórkową i humoralną). Komórki usiłują to coś zniszczyć. A jak to nie wystarcza, to kooperacja z limfocytami T i dochodzi do namnożenia limfocytów b, przechodzą stadia rozwoju, tworzą się immunoglobuliny. I specyficzne skierowane do antygenu.
W mechanizmach nieswoistych- które są mniej precyzyjne, ale za to reagują szybko, stanowiąc pierwszą linię obrony biorą udział takie komórki:
*makrofagi,
*granulocyty- tzw. kk. żerne,
*układ dopełniacza,
*lizozym,
*inetrferon,
*kk. zdolne do cytotoksyczności spontanicznej.
IgA, IgE, IgD, IgM, IgG- klasy immunoglobulin (przeciwciał):
IgA- immunoglobuliny wydzielnicze (składnik np. śliny, łez i in.). Odgrywają rolę w mechanizmach odpornościowych w obrębie błon śluzowych przewodu pokarmowego, dróg oddechowych, układu moczowo-płciowego, zapobiegają kolonizacji patogenów,
IgD- działanie niezbyt dokładnie zbadane. Odgrywają rolę jako receptory na komórkach B dla antygenów,
IgE- odpowiedzialne za reakcje alergiczne (typu natychmiastowego). Powodują uwalnianie histaminy z mastocytów. Odgrywają rolę w zwalczaniu pasożytów,
IgG- podstawowa w odporności klasa immunoglobulin,
IgM- immunoglobuliny pierwszego rzutu - wydzielane we wczesnych stadiach odporności zależnej od limfocytów B, eliminują patogeny zanim zostaną wyprodukowane wystarczające ilości IgG. Monomeryczna forma IgM znajdująca się na powierzchni limfocytów B pełni rolę receptora dla antygenów.
Antygeny będące integralnymi składnikami krwi dziedziczą się zgodnie z prawem Mendla. Ich obecność albo brak stanowi podstawę podziału ludności na odmienne serologicznie grupy.
Synteza antygenów znajduje się pod kontrolą odpowiednich genów strukturalnych zajmujących określone miejsca (loci) w chromosomach. Częstość antygenów w poszczególnych populacjach bywa różna. Różnica w częstości antygenów w układzie AB0 po raz pierwszy zaobserwował Hirszweld w czasie I wojny światowej.
W zasadzie grupy krwi są niezmienne przez całe życie. Nie podlegają wpływom czynników zewnętrznych ani wewnątrzustrojowych. Większość antygenów rozwija się w krwinkach czerwonych we wczesnym życiu płodowym i można je wykrywać już u kilkunastotygodniowego płodu.
Dotychczas poznano i sklasyfikowano 31 układów grupowych, z czego 27 jest syntetyzowane na krwinkach czerwonych. Każdemu układowi grupowemu przypisano numer, utrzymując chronologiczną kolejność wykrycia poszczególnych układów. Tak więc układ AB0, jako pierwszy wykryty otrzymał numer 001, a ostatni )31. Co kilka lat powołana w 1900 roku komisja- Międzynarodowe Towarzystwo Przetaczania Krwi (ISBT) ogłasza informacje dotyczące liczby układów grupowych, ich symboli oraz lokalizacji genów w chromosomach. Nowy antygen musi być wykryty za pomocą metod serologicznych na podstawie reakcji ze swoistym przeciwciałem. Jest to podstawowy warunek, którego nie można pominąć nawet jeśli poznano by najpierw sekwencję nukleotydów w genie i budowę antygenu. Drugim podstawowym warunkiem jest wykazanie dziedziczenia antygenu. Wykrycie na powierzchni krwinek odpowiedniego antygenu pozwala na zaliczenie badanego do grupy osobników mających identyczny antygen. Taki antygen nosi nazwę antygenu grupowego, a zespół antygenów grupowych występujących w populacji określa się mianem układu grupowego krwi. Znane są antygeny, które nie należą do układów grupowych, gdyż nie spełniają opisanych wcześniej warunków klasyfikacji. Zalicza się je wówczas do tzw. kategorii. Do serii zalicza się antygeny, które występują bardzo rzadko (np.: tylko u pojedynczych rodzin, mniej niż 1% ludzi).
Grupy krwi- układ AB0:
Historia:
Odkrycia grup krwi dokonał austriacki uczony Karl Landsteiner w 1901 roku, które opublikował w 1909, za co w konsekwencji otrzymał nagrodę Nobla w 1930 roku.
Ludwik Hirszfeld wraz z Emilem von Dungernem stworzył podstawy nauki o grupach krwi, wprowadzając ich oznaczenie symbolami A, B, AB, i 0, które w 1928 roku przyjęto na całym świecie.
Grupy krwi- termin stosowany w medycynie odnosi się do całego układu grupowego krwi składającego się z zestawu antygenów, obecnych na powierzchni krwinek czerwonych, na powierzchni innych komórek krwi oraz komórek wielu narządów. Jedyną tkanką nie zawierającą antygenów układu AB0 to tkanka nerwowa.
Antygeny:
Antygeny grupowe erytrocytów występują w postaci makromolekuł związanych z błoną komórkową.
Można je podzielić na trzy grupy: białka, glikoproteiny i glikolipidy.
W pierwszym przypadku aktywność genu odpowiadającego za antygen może się więc objawiać kodowaniem odpowiedniego białka-antygenu, jednak, gdy determinantami antygenowymi są reszty cukrowe, produktami genów są odpowiednie enzymy tworzące lub modyfikujące determinantę.
Antygeny grupowe zwykle wykazują kodominację, co oznacza, że posiadanie genu na przynajmniej jednym z chromosomów będzie powodować jego ekspresję, niezależnie od tego, czy jest genem dominującym, czy też recesywnym.
Niektóre grupy obecne są na wszystkich komórkach organizmu. Istnieją również antygeny, występujące wyłącznie na innych niż erytrocytach komórkach układu krwionośnego jak np. płytki krwi.
Genotypy i fenotypy w układzie grupowym AB0:
Genotyp grupa krwi:
IAIA, IAIO A
IBIB, IBIO B
IOIO 0
IAIB AB
Pod względem budowy biochemicznej antygeny A, B i H na powierzchni krwinek czerwonych są:
*glikolipidami,
*glikoproteinami,
*glikosfingolipidami w osoczu,
*glikolipidami w wydzielinach.
Antygeny układu AB0:
Przyjmuje się, że za syntezę antygenów odpowiadają trzy niezależne loci. Na dziewiątym chromosomie, kodujące: A1,A2,B i 0; na dziewiętnastym kodujące: H, h, Se i se.
Allele decydujące o biosyntezie antygenów A, B i H na erytrocytach i komórkach tkanek:
Locus allele:
9q34.2 A, B, 0,
19q13.3 H, h,
19q13.3 Se, se.
Antygen H:
Za syntezę antygenu H odpowiadają dwie fukozylotransferazy kodowane przez gen Se:
FUT1 - katalizuje biosyntezę antygenu H na erytrocytach,
FUT2 - katalizuje biosyntezę antygenu H w pozostałych tkankach.
Gen Se i gen H:
Gen Se i gen H są ze sobą sprzężone.
Ponieważ allel H dominuje nad allelem h, a allel Se nad se, aktywność enzymów przenoszących fukozę do cząsteczki prekursorowej (typ I lub II) jest wykrywana u homozygot dominujących i heterozygot.
U osobników o genotypie Se/Se i Se/se część powstałych antygenów grupowych uwalnia się z komórek i przedostaje się do płynów ustrojowych.
Osoby te, tzw. „wydzielacze”, stanowią 80% populacji. W ich płynach ustrojowych znajdują się odpowiednie substancje grupowe A, B i H.
Antygeny A i B:
Antygen H stanowi część antygenów A i B i jest dla nich cząsteczką prekursorową.
Antygen grupowy A powstaje po przyłączeniu do substancji H reszty N-acetylogalaktozaminy, natomiast B po przyłączeniu galaktozy.
Antygen 0:
U osób z grupą krwi 0 występują dwa recesywne allele 0, których produktem jest białko nie aktywne enzymatycznie, dlatego u tych osób obecny jest niezmodyfikowany antygen H.
Grupę krwi 0 opisuje się zgodnie z obowiązującą na świecie terminologią literą „O” pochodzącą od niemieckiego „ohne” czyli bez antygenów A i B.
Odmiany antygenów układu AB0:
Istnieje wiele odmian antygenów.
Grupa A dzieli się na podgrupy A1 i A2.
Zasadniczo wyróżnia się sześć grup w układzie ABO: 0,B,A1,A2,A1B,A2B.
W organizmie występują zawsze aglutyniny skierowane przeciw aglutynogenom nieobecnym w krwinkach danej grupy.
Antygeny i przeciwciała w układzie AB0:
Grupa krwi antygeny przeciwciała:
A A anty-B,
B B anty-A,
0 H anty-A i anty-B,
AB A i B brak.
Przeciwciała układu AB0:
W układzie AB0 przeciwciała skierowanie przeciwko jego antygenom stanowią główny składnik osocza.
Większość z nich to alloprzeciwciała naturalne należące do klasy IgM, znajdując się w osoczu aglutynują krwinki czerwone z antygenami, których nie ma w organizmie.
Przeciwciała anty - A i anty -B poza osoczem występują w płynach ustrojowych i wydzielinach.
Swoistość antygenu warunkuje cukier zajmujący ostatnią pozycje łańcucha.
Istnieją dwa typy cząsteczek prekursorowych antygenów AB0:
-typ I i typ II.
W typie I końcowe reszty cukrowe łańcucha łączą wiązaniem alfa 1,3 glikozydowym galaktozę z N-acetyloglukozaminą.
W typie II wiązaniem alfa 1,4.
Na erytrocytach występuje tylko typ II, na pozostałych komórkach oba typy.
Fenotyp Bombay:
Fenotyp opisał w 1952 roku dr Y. M. Bhende, pracujący w Bombaju, a większość pacjentów, u których zidentyfikowano ten niezwykle rzadki fenotyp pochodzi z Indii wyspy Reunion na Oceanie Indyjskim.
Wiąże się z odziedziczeniem dwóch alleli hh przy jednoczesnym posiadaniu genotypu sese ⇒ brak wytwarzania fukozylotransferaz tworzących antygen H ⇒ pozorna grupa 0.
Z powodu braku prekursorowej substancji H nie dochodzi do wytworzenia antygenów A i B.
W surowicy krwi osób z grupą krwi 0h (ABHnull) stwierdza się przeciwciała anty-A, anty-B, anty-H.
Fenotyp para- Bombay:
W surowicy osób o genotypie hh będących jednocześnie „wydzielaczami” (Se/Se; Se/se) zamiast przeciwciał anty-H występują przeciwciała anty-HI.
osoby o fenotypie bombajskim mogą przekazywać allele A i B swojemu potomstwu, dzieci będą miały prawidłową grupę krwi.
*Osoby z fenotypem bombay mogą mieć przetoczoną krew tylko 0h gdyż przeciwciała anty-H aglutynują krwinki właściwej grupy 0.
Ekspresja nowych antygenów grupowych:
Zmiany antygenów grupowych obserwowane są między innymi:
*u chorych po przeszczepie szpiku jeżeli dawca i biorca różnili się w układzie
*u biorców wątroby z grupą 0, przy narządzie z innej grupy.
Nabycie takich antygenów, których osobnik wcześniej nie miał może nastąpić poprzez zmniejszenie aktywności, pojawienie się egzo- lub endogennych transferaz.
Na skutek osłabionej aktywności danej transferazy i odsłonięcia antygenu H, w chorobach rozrostowych krwi i w czasie ciąży, krwinki osób z grupą A lub B mogą reagować jak u osób z grupą 0.
Występowanie grup krwi:
A 38% Polska, 41% świat,
B 18% Polska, 9% świat,
AB 8% Polska, 3% świat,
0 36% Polska, 47% świat.
Układ grupowy RhD:
Historia:
Układ grupowy RhD został wykryty w latach 1939-1940 przez Levine'a i Stetsona, którzy rozpoznali wówczas w surowicy kobiety, która urodziła martwy płód, przeciwciała aglutynujące krwinki czerwone jej męża, jak również krwinki 85% ludzi. Przetoczenie krwi męża spowodowało u niej ciężki wstrząs hemolityczny.
W tym samym czasie Landsteiner i Wiener szczepiąc króliki i świnki morskie krwią małp Macacus Rhesus, uzyskali przeciwciała zachowujące się analogicznie do wykrytych ludzkich alloprzeciwciał, dlatego dla antygenu rozpoznawalnego przez te przeciwciała zaproponowano nazwę Rh.
Układ RhD:
*Układ ten stanowi najbardziej złożony układ grupowy u człowieka. Obecnie wyróżnia się w jego odrębie 50 antygenów.
*Antygeny RhD występują tylko na krwinkach czerwonych. Pojawiają się około 6 tygodnia życia płodowego i od samego początku wykazują dużą immunogenność. W układzie RhD występuje 5 głównych antygenów:
Antygen D - genotypy DD lub Dd; allel d jest genem niemym i genotyp dd nie koduje żadnego antygenu, podobnie jak gen 0 z układu AB0,
Antygen C - genotypy CC lub Cc,
Antygen c - genotyp cc,
Antygen E - genotypy EE lub Ee,
Antygen e - genotyp ee.
Gen d jest amorficzny. Podział na dwie grupy RhD+ i RhD- jest oparty na obecności w krwinkach czerwonych antygenu D, ale w obrębie tych grup istnieją różnice w innych antygenach, co zostało przedstawione na przykładach grupy RhD+.\
Budowa cząsteczek RhD:
Antygeny układu RhD wykazują wysokie podobieństwo składu aminokwasowego, a ich swoistość warunkują różnice dotyczące pojedynczych aminokwasów:
Antygen aminokwas pozycja w łańcuchu:
C seryna 103,
c prolina 103,
E prolina 226,
e alanina 226.
Właściwości cząsteczek RhD:
*masa cząsteczkowa 28-33 kDa,
*nie przyłączają cukrów, wiążą się z resztami kwasu palmitynowego,
*silnie wiążą się z białkami cytoszkieletu erytrocytu,
*łączą się z glikoproteinami mającymi determinanty antygenowe układu ABO, a także takich układów grupowych jak LW, U, Ss,
*zapewniają stabilność błonie komórkowej erytrocytu,
*przypuszcza się również, że RhD stanowi jednostkę enzymu, który uczestniczy w transporcie substancji przez błonę krwinki,
* w rzadkich przypadkach braku antygenu RhD, stwierdza się istnienie licznych defektów w błonie krwinki, prowadzących do hemolizy.
Najistotniejszym i najbardziej immunogennym w tym układzie jest antygen D. Z tego powodu osoba, która ma na powierzchni erytrocytów antygen D określa się mianem RhD+, bez względu na obecność pozostałych antygenów tego układu. U ok. 20 % osób, erytrocyty nie reagują z surowicą anty-D. Te osoby określa się mianem RhD-.
Przeciwciała anty- RhD:
*powstają w wyniku uczulenia w czasie ciąży lub po przetoczeniu krwi niezgodnej w układzie RhD. Przeciwciała te mają zatem charakter przeciwciał odpornościowych, działających w temperaturze ciała ludzkiego 37oC,
*przeciwciała odpornościowe, zlepiające krwinki w środowisku koloidowym
(albumina). Reakcja może być wzmocniona przez nadtrawienie krwinek enzymami: papaina, trypsyna, ficyna. Stymulacja antygenem swoiste IgM IgG,
*przeciwciała anty-RhD należą zwykle do podklasy IgG1, słabo wiążą dopełniacz i mogą długo utrzymywać się w krążeniu.
Odmiany antygenu D:
*słaby antygen Du,
*częściowy antygen D.
Słaby antygen Du:
Występuje u ok 1% osób pierwotnie sklasyfikowanych jako RhD-. Antygen ten nie jest aglutynowany przez przeciwciała anty-D. Jeżeli jednak podamy go dawcy RhD- spowoduje powstanie przeciwciał. Nosiciele tego genu mają prawidłowy gen RhD, Jednak na ich erytrocytach znajduje się mniejsza liczba cząsteczek polipeptydu D.
Częściowy antygen D:
Osoby z tą odmianą posiadają niekompletną cząsteczkę antygenu na powierzchni erytrocytu, ale mającą epitopy rozpoznawane przez surowicę anty-D. Nosiciele tej odmiany antygenu D po przetoczeniu krwi od dawcy RhD+ (dodtaniego) mogą wytwarzać przeciwciała skierowane przeciwko brakującemu u nich fragmentowi. Dochodzi wówczas do paradoksalnej z pozoru sytuacji, kiedy osoba klasyfikowana jako RhD+ (dodatnia), ma przeciwciała anty-RhD!
Oznaczanie antygenu D z układu RhD:
Antygen D oznacza się za pomocą wzorcowej surowicy anty-D. Osoby. Których krwinki reagują z tą surowicą należą do grupy Rh+ (dodatniej), te zaś, których krwinki nie reagują z surowicą anty-D należą do grupy Rh- (ujemnej).
W celu oznaczenie antygenu D stosuje się 2 odmienne techniki: test koloidowy oraz test papainowy, albo posługuje się tylko testem papainowym ale w dwóch powtórzeniach.
Test koloidowy:
1.Przytowuje się 10% zawiesinę krwinek w autologicznej surowicy.
2.Na szkiełku podstawowym umieszcza się obok siebie 2 krople tej zawiesiny i dodaje do pierwszej kropli kroplę surowicy anty-D, do drugiej kroplę surowicy, która służyła do przygotowania zawiesiny krwinek.
3.Po wymieszaniu poszczególnych kropli bagietką szkiełko umieszczamy w wilgotnej komorze w cieplarce w temp. 37oC.
4.Wynik odczytuje się po 30 min od nastawienia badania.
Równolegle wykonuje się kontrolę surowicy anty-D, gdzie w punkcie pierwszym zamiast badanych krwinek, przygotowujemy 10% procentowe zawiesiny krwinek RhD+ i RhD-.
Test papainowy:
Badanie właściwe:
1.Przygotowanie 10% zawiesin badanych krwinek w r-rze NaCl.
2.Na szkiełku podstawowym umieszcza się obok siebie 2 krople tej zawiesiny i dodaje do pierwszej kropli kroplę surowicy anty-D, do drugiej kroplę surowicy z badanej krwi.
3.Do obu kropli dodaje się po kropli odczynnika papainowego i miesza bagietką.
4.Szkiełka umieszcza się w wilgotnej komorze w cieplarce o temp. 37oC.
5.Wynik odczytuje się po 30 min od nastawienia badania.
Równolegle wykonuje się kontrolę surowicy anty-D, gdzie w punkcie pierwszym zamiast badanych krwinek, przygotowujemy 10% procentowe zawiesiny krwinek RhD+ i RhD-.
Interpretacja wyniku badania:
Aglutynacja badanych krwinek pod wpływem surowicy anty-D świadczy o obecności w nich antygenu D. Badane krwinki są więc Rh+ (dodatnie).
Brak aglutynacji wskazuje na to, że krwinki nie zawierają antygenu D, a więc są Rh- (ujemne).
Konflikt serologiczny:
Konflikt serologiczny- sytuacja, w której na krwinkach czerwonych płodu występują antygeny układu czynnika Rh lub antygeny grup głównych, które są nieobecne na krwinkach matki. Do konfliktu dochodzi, gdy matka w wyniku immunizacji rozpocznie wytwarzanie przeciwciał przeciwko krwinkom płodu.
Najczęściej konflikt występuje w układzie grupowym RhD oraz AB0.
Konflikty w innych układach występują sporadycznie. Konflikt w układzie Kell występuje niezmiernie rzadko, ale ma równie silny przebieg jak w układzie RhD.
Konflikt serologiczny w układzie RhD:
*Układ grupowy Rh składa się z 6 podstawowych antygenów C, D, E, c, d, e dziedziczonymi osobnymi genami, z których geny C, D, E są genami dominującymi.
*O fenotypie decyduje odziedziczona kombinacja 3 par genów.
*Najsilniejszym spośród nich jest antygen D i ma największe znaczenie praktyczne.
*Częstość występowania tego antygenu wynosi 85% i jest określane jako Rh+, jego brak Rh-
*Aby doszło do konfliktu serologicznego, u matki muszą powstać przeciwciała należące do klasy IgG skierowane przeciwko antygenom krwinek płodu.
*Ilość ich musi być wystarczająco duża, aby po przejściu przez łożysko mogły opłaszczyć i zniszczyć znaczną ilość erytrocytów dziecka.
*W warunkach fizjologicznych nie ma przeciwciał skierowanych przeciw antygenom układu RhD.
*Do pierwszej immunizacji dochodzi w wyniku przenikania krwinek płodu do krwioobiegu matki, co może mieć miejsce podczas porodów inwazyjnych lub poronień. Dochodzi wtedy do słabej (pierwotnej) odpowiedzi immunologicznej, w wyniku której powstają immunoglobuliny klasy IgM nieprzenikające przez łożysko.
*Podczas kolejnej ciąży dochodzi do silnej (wtórnej) odpowiedzi immunologicznej związanej z wytworzeniem przeciwciał klasy IgG, które posiadają zdolność przenikania przez łożysko, uszkadzając tym samym erytrocyty płodu.
Hemoliza erytrocytów płodu powoduje:
*niedokrwistość,
*niedotlenienie,
*pozaszpikowe krwiotworzenie,
*uszkodzenie śródbłonków naczyń,
*uszkodzenie komórek wątroby, mózgu, serca, szpiku kostnego.
Ciężkość przebiegu choroby hemolitycznej płodu zależy od ilości przeciwciał wytwarzanych przez matkę oraz od okresu ciąży, w którym rozpoczyna się proces chorobowy.
Postacie kliniczne choroby hemolitycznej noworodków po konflikcie serologicznym:
1.Uogólniony obrzęk płodu:
*najcięższa postać choroby hemolitycznej,
*obrzęki skóry i jamy podskórnej,
*wybroczyny krwotoczne na skórze,
*płyn przesiękowy w jamie brzusznej,
*w morfologii: niedokrwistość, hipoproteinemia, hiperkaliemia.
2.Ciężka żółtaczka hemolityczna:
*noworodek rodzi się z ciężkimi objawami żółtaczki,
*nieleczona prowadzi do żółtaczki jąder podstawy mózgu i uszkodzenia mózgu,
*w przebiegu choroby wątroba i śledzona są powiększone.
3.Ciężka niedokrwistość noworodków:
*blado-woskowy kolor skóry,
*duży brzuch,
*powiększona wątroba i śledziona,
*przesięki do jam surowiczych ciała.
Diagnostyka:
*Pierwszym badaniem, które należy wykonać u każdej ciężarnej, niezależnie od grupy krwi i czynnika Rh, jest ocena obecności przeciwciał przeciwerytrocytarnych w surowicy krwi. Badanie to umożliwia wykrycie wszystkich immunizacji, nie tylko u pacjentek z grupą krwi Rh (-). Jeżeli wynik badania jest ujemny u ciężarnych z grupą krwi Rh (-), celowe jest jego powtórzenie na przełomie II i III trymestru ciąży oraz w okresie okołoporodowym.
Dodatni wynik badania w I trymestrze przemawia za obecnością przeciwciał, które powstały w poprzedniej ciąży. Pojawienie się przeciwciał w kolejnych badaniach lub wzrost ich miana świadczy o tym, że płód ma grupę Rh (+). Wymaga to powtarzania badań co 4 do 6 tygodni.
*W przypadku narastania miana przeciwciał anty Rh lub przebytej choroby hemolitycznej w poprzednich ciążach konieczne jest przeprowadzenie dokładniejszych badań, niestety inwazyjnych: amniopunkcji oraz kordocentezy.
*Amniopunkcja polega na pobraniu płynu owodniowego w celu oceny jego gęstości optycznej, która zależy od zawartości pochodnych bilirubiny powstających w czasie hemolizy erytrocytów.
*Amniocentezę wykonuje się zwykle w 30-32 tygodniu ciąży. W pobranym płynie owodniowym bada się:
-stosunek lecytyny do sfingomielin (L/S),
-obecność krwinek płodu (test Kleihauera),
-obecność bilirubiny metodą spektrofotometryczną ( ocena gęstości optycznej płynu owodniowego mierzona dla fali 450 nm). Uzyskane wyniki dobrze informują o stani płodu i immunizajcji oraz doją wskazówki dotyczące dalszego leczenia .
*Bardziej precyzyjne ale zarazem bardziej niebezpieczna jest kordocenteza, czyli pobranie próbki krwi płodu z pępowiny. Badaniem tym możemy określić morfologię płodu, a więc ewentualny stopień anemii spowodowany konfliktem.
Leczenie choroby hemolitycznej noworodka z konfliktu serologicznego ma na celu:
*usunięcie wolnych przeciwciał i przeciwciał związanych z erytrocytami,
*usunięcie nadmiaru bilirubiny,
*podanie erytrocytów niewrażliwych na przeciwciała i osocza niezawierającego przeciwciał przeciwko erytrocytom noworodka,
*unormowanie parametrów hematologicznych.
Profilaktyka:
Podanie matce po każdej ciąży immunoglobuliny anty D w ilości 150-300µg domięśniowo w pierwszej dobie po porodzie lub poronieniu, a nie później niż 72h.
Skuteczność: 97%.
Konflikt serologiczny w układzie grup głównych AB0:
*Częstość występowania niezgodności serologicznej stwierdza się u ok. 20-25% ciąż, natomiast do konfliktu serologicznego dochodzi w ok. 10% tych ciąż i dotyczy on głównie układu 0-A1 (matka-dziecko).
*Do konfliktu może dojść już w pierwszej ciąży.
Do niezgodności serologicznej dochodzi w następujących sytuacjach:
Grupa matki grupa noworodka:
0 (p-ciała anty A i anty B) A,B,
A (p-ciała anty B) B, AB,
B (p-ciała anty A) A, AB,
AB (brak p-ciał) brak konfliktu.
*Naturalne przeciwciała anty A i anty B należą do klasy IgM i nie przechodzą przez łożysko, więc nie powodują rozwoju choroby hemolitycznej.
*U 10% kobiet stwierdza się przeciwciała anty A i anty B klasy IgG, które mogą przechodzić przez łożysko i to one są odpowiedzialne za objawy konfliktu serologicznego.
Konflikt serologiczny w układzie Kell:
W tym przypadku niedokrwistość u płodu wynika głównie z zahamowania erytropoezy, a nie tylko ze zniszczenia dojrzałych erytrocytów, ponieważ antygen Kell znajduje się nie tylko na dojrzałych erytrocytach, ale również na komórkach układu krwiotwórczego. Związany z wytwarzeniem przeciwciał antyK.
Postacie konfliktu serologicznego:
*Układ RhD:
-antygeny C, D, E,
*Układ ABO:
-przeciwciała antyA,
*Układ Kell:
-przeciwciała antyK,
*Układ Duffy:
-Przeciwciała antyFya,
Układ Kidd, MNSs, inne.