Obyczaje
Na narodowy charakter oraz mentalność Japończyków ogromny wpływ wywarły i wywierają wciąż bushido oraz nauki Konfucjusza; to za ich sprawą cechy takie jak dyscyplina, stoicyzm, powściągliwość, opanowanie, a także lojalność i bezgraniczny szacunek wobec starszych czy zwierzchników są powszechnie respektowane i widoczne na każdym kroku - w szkole, pracy i rodzinie. Harmonia w życiu społecznym stanowi dla Japończyków najwyższą wartość, w związku z czym w relacjach międzyludzkich panuje konformizm i dążenie do ugody niemal za wszelką cenę. Interes grupowy ma pierwszeństwo nad indywidualnym, stąd źle widziane jest wyróżnianie się oraz formułowanie osobistych opinii. Ludzie wypowiadają się najczęściej niejasno oraz wymijająco niżeli otwarcie, a prywatne uczucia i troski maskują nienagannym uśmiechem oraz wysoką kulturą osobistą. Honor oraz wszechobecne poczucie wdzięczności i obowiązku, a co za tym idzie obawa przed utratą twarzy skutkuje istnieniem we wzajemnych relacjach specyficznych, nieformalnych układów i powiązań takich jak giri (moralne zobowiązanie), które dla skrytych i zamkniętych w sobie Japończyków stanowi wzór zachowania, a także sposób polubownego rozwiązywania sporów międzyludzkich. To właśnie konfucjańskie zasady, bushido, czyli "droga rycerza", a także buddyzm zen stanowiły podstawę specyficznego systemu myślenia i sposobu postrzegania świata przez Japończyków. Za ich sprawą ongiś samuraj, który okrył się hańbą i stawał się roninem zwracał jeden ze swych mieczy przeciw sobie i popełniał rytualne samobójstwo - seppuku; one też przed II wojną światową pomogły stworzyć kult boskiego cesarza oraz pozwoliły japońskim żołnierzom pogardzać śmiercią
w czasie samobójczych ataków kamikaze, a poczucie honoru nakazywało walczyć do końca, gdyż nie wchodziły w rachubę pojęcia takie jak niewola czy kapitulacja.
Język
Nieznane jest pochodzenie języka japońskiego. Prawdopodobnie jest on pokrewny rodzinom języków uralskich i ałtajskich, do których m.in. należą języki fiński, węgierski, mongolski czy turecki. Pod względem gramatycznym podobny jest do nie mniej tajemniczego języka koreańskiego, ale w obu tych językach nie ma prawie żadnych wspólnych słów. Równie prawdopodobnym jest twierdzenie, iż język japoński wywodzi się
z języka pierwotnych mieszkańców Wysp Japońskich, np. Ajnów. Jednak z wyjątkiem kilku słów i nazw miejscowości nie przypomina ich języka. Dlatego też jest on klasyfikowany jako największy język izolowany, a więc taki, którego struktury gramatyczne, frazeologia czy fonetyka, są niepodobne do struktur żadnego innego języka na świecie.
Japończycy posługują się jednocześnie trzema alfabetami. Są to: wprowadzony w V w. Kanji, czyli znaki chińskie oraz czysto japońskie alfabety fonetyczne hiragana i katakana pochodzące z VIII w. W wielkim uproszczeniu, znakami kanji zapisuje się rzeczowniki, za pomocą alfabetu hiragana przekształca się je w przymiotniki i czasowniki, natomiast alfabet katakana stosuje się do zapisu słów pochodzenia obcego. Ponadto przede wszystkim w reklamie oraz w kontaktach z cudzoziemcami zastosowanie znajduje romaji, a więc alfabet łaciński, który jest w istocie czwartym alfabetem.
Do charakterystycznych cech języka japońskiego należą: duża liczba homofonów, obfitość zwrotów grzecznościowych, występowanie tylko otwartych, a więc kończących się samogłoską sylab, iloczas czy duża ilość zapożyczeń frazeologicznych, gł. z języka angielskiego.
Religia
W dzisiejszych czasach coraz większa liczba Japończyków uznaje światopogląd materialistyczny, tym nie mniej ponad 90% z nich praktykuje zarówno szintoizm (obrządek narodzin i małżeństwa) jak i buddyzm, zarezerwowany na ceremonie pogrzebowe.
Szintoizm jest rdzennie japońską religią politeistyczną, a nazwę shintō tłumaczy się jako drogę bóstw. Ów powstały w czasach prehistorycznych system animistycznych wierzeń ludowych oddaje cześć zamieszkującym wszędzie bóstwom kami i nie posiada żadnej doktryny czy filozofii. Jak głosi mit stworzenia świata cesarz jest potomkiem bogów, a spośród różnych odmian szintoizmu wiele głosi wiarę w pośmiertną boskość wszystkich ludzi, w związku z czym winni być czczeni przez potomnych.
W epoce Meiji ideologia nacjonalistyczna uczyniła szintoizm religią państwową, a w szkołach dzieci uczono mitów shintō, które gloryfikowały boskie pochodzenie cesarza i narodu. W dzisiejszych czasach znikomy procent Japończyków uznaje owe wierzenia, tym nie mniej jednak z uwagi na liczne tradycyjne festiwale
i uroczystości szintoizm trwa do tego stopnia, że w święto powitania Nowego Roku 70 milionów ludzi nawiedza sanktuaria i chramy, z których najświętszym jest Wielki Chram Ise.
Pochodzący z Indii buddyzm został sprowadzony do Japonii w połowie VI w. przez koreańskich misjonarzy, którzy podobnie jak chrześcijańscy mnisi w Europie dzięki umięjętności pisania i czytania posiadali niezbędną wiedzę pozwalającą budować świątynie, drogi, miasta oraz stworzyć podwaliny kultury, sztuki, władzy i prawa. Za sprawą wielkiego reformatora księcia Shōtoku w 593 r. mahajana jeden z dwóch głównych odłamów buddyzmu stał się religią państwową, aczkolwiek wyznawaną jedynie przez wąską elitę. Z biegiem wieków wpływy nowej wiary wciąż rosły, wyodrębniły się także nowe jego odłamy, takie jak: tendai, założona przez mnicha Saichō (767-822), który dołączył do swej doktryny bóstwa kami; shingon, której twórcą był Kūkai (774-835), a jej podstawę stanowi skomplikowana w swej złożoności filozofia; jōdo, które wprowadził Hōnen (1133-1212), a także stworzone przez jego ucznia Shinrana (1173-1262) jōdo shinshū opierające się na kulcie Buddy Amidy, inaczej Czystej Ziemi; nichirenshū to sekta której twórcą był kapłan Nichiren (1222-1282), a spośród wielu jego odłamów prym wiedzie współczesny sōka gakkai. Zen to odłam buddyzmu, który na przełomie XII i XIII w. sprowadzili z Chin japońscy mnisi Eisai (1141-1215) i Dōgen (1200-1253). Pierwszy z nich był twórcą sekty rinzai, a drugi sōtō. Zen odrzuca doktryny oraz wiarę w moc świętych pism i głosi, że droga do oświecenia wiedzie przez osobiste wysiłki człowieka, szczególnie zaś wstrzemięźliwość i technikę medytacji zazen. Wymagana od wiernych surowa dyscyplina duchowa i fizyczna, skromność oraz ciężka praca uczyniły zen popularnym wśród rządzącej Japonią przez wieki klasy samurajów, wywierając przy tym głęboki i trwały wpływ na jej kulturę i sztukę.
W Kraju Kwitnącej Wiśni nie mający charakteru religijnego konfucjanizm to kodeks etyczny stworzony
w VI w p.n.e przez chińskiego mędrca Konfucjusza, według którego najistotniejszymi cnotami są pokora, oszczędność, szczodrość, umiarkowanie, szacunek dla starszych i przestrzeganie tradycji. Około VII w. zasady te stały się fundamentem sprawowania władzy w Japonii, a kiedy wprowadzono szogunat w 1333 r. ich rola wzrosła jeszcze bardziej, gdyż konfucjanizm nakazywał wierność i lojalność wobec władzy, niezależnie od tego kto
w danym czasie ją sprawował. Konfucjanizm przyczynił się także do utrwalenia konformizmu, hierarchii społecznej oraz ie, a więc patriarchatu w rodzinie. Obecnie jego złagodzona forma jest nadal nauczana
w szkołach.
Chrześcijaństwo zostało sprowadzone do Japonii w XVI w. przez portugalskich i hiszpańskich zakonników, z których najsłynniejszym był jezuita Franciszek Ksawery. Nowa wiara w błyskawicznym tempie zyskała wielu wyznawców, nie mniej jednak obawiający się europejskiego kolonializmu szoguni zdławili ją i od 1639 do 1868 r. chrześcijaństwo było wyznawane potajemnie. Dla zdecydowanej większości Japończyków religia ta jest wciąż obca i wyznawana jest przez niewielką 1% mniejszość.
Podobnie jak w Korei czy Chinach w Japonii występuje wiele rozmaitych i powstałych niedawno sekt
i nieoficjalnych odnóg większych religii określanych mianem shinko shukyo. W obowiązującej od 1946 r. nowej konstytucji Japonii istnieje 20 artykuł gwarantujący całkowitą wolność wyznania oraz sumienia, a ustawa rozdzielająca religię od państwa sprawia, że Kraj Wschodzącego Słońca jest krajem świeckim oraz neutralnym światopoglądowo. Artykuł ten zaznacza, że żadna organizacja o charakterze religijnym nie ma prawa pełnić władzy politycznej, ani nawet pośrednio wywierać na nią wpływu. W państwowych szkołach praktyki religijne są zakazane. Wszelka działalność religijna, osoby duchowne oraz wznoszenie obiektów sakralnych nie jest dotowane z budżetu państwa.