Ćw. IV
- KLASA GRANITU i RYOLITU
SKAŁY PLUTONICZNE - tonalit, granodioryt, granit (granitoidy)
SKAŁY WULKANICZNE - dacyt, ryodacyt, ryolit (porfiry kwarcowe)
Granitoidy - skały głębinowe powstałe w wyniku metasomatozy alkalicznej (granityzacji) starszych skał (nie w wyniku krystalizacji magmy, wyjątek: dyfe-rencjacyjne granity magmowe). Są to skały przesycone krzemionką (>65% wag. SiO2), zawierają 10-35% obj. kwarcu, do 30% obj. K-skaleni, 55-30% obj. plagioklazów, 30-10% obj. minerałów ciemnych (miki, amfibole, pirokseny).
W zależności od zawartości minerałów ciemnych wydziela się odmiany:
dużo - melanokratyczne (np. melatonalit, meladacyt, melagranodioryt);
mało - leukokratyczne (np. leukotonalit, leukodacyt, leukogranodioryt).
GRANIT
Skała jasna, o strukturze holokrystalicznej, hipautomorficznej, teksturze bezład-nej. Zawartość kwarcu dochodzi do 40-50% obj. Jest to najmłodszy składnik, stąd wypełnia przestrzenie interstycjalne. Pospolitym zjawiskiem jest faliste wygaszanie światła, ślady dynamometamorfizmu (spękania), prążki odkształceń translacyjnych, wrostki i inkluzje fluidalne.
W zależności od typu skaleni wyróżnia się granity alkaliczne (tylko K-skalenie) i zwyczajne (K-skalenie i podrzędne ilości oligoklazu lub andezynu). K-skaleń ma pokrój ksenomorficzny; jest często zmętniały od produktów rozkładu deute-rycznego lub metasomatycznego (minerały ilaste, np. kaolinit, serycyt i in. - struktura poikilitowa). Plagioklazy - osobniki idio- lub hipidiomorficzne, zbliź-niaczone wg prawa albitowego.
Biotyt (od kilku do 20% obj.) - blaszki czarne, brunatne, też zielonawe (wynik chlorytyzacji), niekiedy przerośnięty z muskowitem; częste wrostki cyrkonu z obwódkami pleochroicznymi, też magnetytu, apatytu, rutylu (siatka sagenitowa)
Amfibole (hornblenda)
Pirokseny (diopsyd, augit, egiryn)
Muskowit (serycyt)
Minerały poboczne (cyrkon, apatyt, magnetyt, tytanit, ilmenit)
Minerały akcesoryczne (turmalin, topaz, fluoryt)
Minerały wtórne - chloryty (głównie z biotytu), epidot (głównie z plagiokla-zów), kaolinit (K-skaleń, miki), kalcyt (głównie z plagioklazów bogatych w An)
Granity orbikularne - o strukturze sferycznej; sferolity tkwią w masie granito-wej, widoczne są powłoki o zmiennym składzie mineralnym i chemicznym oraz barwie. Przypuszczalnie są to porwaki starszych skał magmowych, stanowią-cych zarodki później krystalizujących minerałów.
Granity rapakiwi - zawierają duże zaokrąglone czerwone osobniki K-skaleni otoczone obwódką plagioklazową, tkwiące w masie granitowej.
Alaskit (leukogranit, aplogranit) - skała zbudowana prawie wyłącznie ze skale-ni alkalicznych (ortoklaz, mikroklin, mikropertyt, albit) i kwarcu, z niewielką ilością składników ciemnych (biotyt, hornblenda, glaukofan).
Tatryt - (granodioryt) charakteryzuje się ubóstwem K-skalenia, za to wyraź-nym wzbogaceniem w oligoklaz i kwarc, brakiem amfibolu; występuje biotyt, też muskowit, epidot, magnetyt, apatyt i in.
DACYT, RYODACYT, RYOLIT
Odpowiedniki wylewne lub subwulkaniczne granitoidów, zwane ogólnie porfi-rami kwarcowymi. Często tworzą masy szkliste, w których obecne składniki są trudne do identyfikacji. Różnica między nimi polega na stosunku K-skaleni do plagioklazów. W dacytach dominują plagioklazy, a w ryolitach - K-skalenie.
Generalnie skały te posiadają struktury porfirowe; prakryształy są wykształcone mniej lub bardziej idiomorficznie, zawierają dużo wrostków mineralnych (struktura poikilitowa).
Kwarc tworzy często formy bipiramidalne z zanikiem ścian słupowych, co jest typowe dla wysokich temperatur (k. pirogeniczny). Charakterystyczne jest zja-wisko korozji magmowej (kwarc o zarysach zatokowych).
Tekstura skał bezładna lub równoległa (fluidalna).
Dacyty często ulegają albityzacji albitofir, albityt, sacharyt.
Skały żyłowe - aplity, pegmatyty.
Aplity - skały drobnokrystaliczne, będące odpowiednikiem silnie leukokratycz-nych odmian granitoidów. Zawierają ponad 70% wag. SiO2 i ponad 10% wag. alkaliów. Charakteryzują się cukrowatym wyglądem. Traktowane są jako koń-cowe ogniwo normalnego szeregu dyferencjacji magmy:
gabro diorytgranodiorytgranitaplit
Pegmatyty - bardzo urozmaicona pod względem mineralnym grupa skał o struk-turze grubo- a nawet wielkokrystalicznej. Występuje w formie pni, dajek, niere-gularnych żył, gniazd, brzeżnych facji masywów magmowych. Struktura grubo-krystaliczna. Skała złożona z tych samych minerałów jak skały macierzyste, np. p. granitowy, p. syenitowy, p. gabrowy.
W skałach wylewnych spotyka się odmiany prawie całkowicie zbudowane ze szkliwa magmowego, np. obsydian, smołowiec, perlit (drobne kuleczki wido-czne w skali makro). Skały te zawierają wiele krystalitów. Łatwo ulegają prze-obrażeniom (np. montmorillonityzacji).