Tytus Sosnowski
Kurs 004 (2008 / 2009)
METODOLOGIA BADAŃ PSYCHOLOGICZNYCH
Wykład obligatoryjny dla I roku studiów wieczorowych
Wydziału Psychologii UW
CZĘŚĆ 1. POZNANIE NAUKOWE JAK PRZEDMIOT ANALIZY
PODZIAŁ NAUK
Ze względu na metodę
DEDUKCYJNE - posługują się metodami dedukcyjnymi,
czyli niezawodnymi (matematyka i logika)
INDUKCYJNE - posługują się (obok metod dedukcyjnych)
również metodami indukcyjnymi, czyli nie-niezawodnymi
Ze względu na zależność od doświadczenia
APRIORYCZNE = niezależne od doświadczenia.
Np. "każda liczba podzielna przez 4 jest podzielna przez 2"
APOSTERIORYCZNE = zależne od doświadczenia.
np. "Odległość między Warszawą i Paryżem wynosi 1500 km"
Ze względu na przedmiot poznania
REALNE (o rzeczywistości, np. fizyka, historia)
FORMALNE (o wytworach umysłu: matematyka, logika)
nauki formalne są jednocześnie dedukcyjne i aprioryczne
nauki realne są jednocześnie indukcyjne i aposterioryczne
Ze względu na stawiane zadania
* TEORETYCZNE (zajmujące się poznaniem)
* PRAKTYCZNE (zajmujące się działaniem)
- prakseologiczne -- teorie skutecznego działania
(jak działać aby osiągnąć cel?);
- aksjologiczne -- uzasadniające działania (dlaczego
należy postępować w taki właśnie sposób?).
W/g klasycznego (historycznego) podziału wszystkie nauki o świecie realnym można podzielić na:
nauki FILOZOFICZNE - zajmujące się całą rzeczywistością (całym bytem)
- nauki SZCZEGÓŁOWE - zajmujące się poszczególnymi
wycinkami rzeczywistości
Dzisiaj naukowcy eksponują się inną funkcję filozofii - analizę ludzkiego poznania (w tym poznania naukowego).
NAUKI EMPIRYCZNE
Termin „NAUKI EMPIRYCZNE” oznacza nauki realne, indukcyjne, aposterioryczne, czyli nauki, które formułują twierdzenia dotyczące świata realnego i sprawdzają (testują) je w oparciu o doświadczenie lecz ich twierdzenia nigdy nie są pewne (choć mogą być bardzo mocno potwierdzone przez fakty). Przeciwieństwem są nauki nieempiryczne, takie jak matematyka i logika.
Jako wzorzec metodologiczny dla nauk empirycznych wskazuje się zwykle fizykę ale nie wszystkie nauki mogą być uprawiane tak jak fizyka. Dziś wskazuje się często, że innym wzorcem stają się nauki biologiczne.
PODZIAŁ NAUK EMPIRYCZNYCH
Ze względu na charakter formułowanych twierdzeń
NOMOTETYCZNE - formułujące prawa mówiące
o istnieniu ogólnych zależności ( np. prawa fizyki).
IDIOGRAFICZNO-TOPOLOGICZNE
- idiograficzne (opisowe) - zajmujące się opisem zjawisk
(np. historia wojen napoleońskich)
- typologiczne - ustalające typy (wzory) zjawisk - np.
kultura renesansu
Ze względu na rodzaj podejmowanych problemów
PODSTAWOWE = badanie problemów ogólnych, np. badanie mechanizmu modyfikowania aktywności mięśni szkieletowych za pomocą biofeedbacku.
STOSOWANE = stosowanie wiedzy ogólnej do rozwiązywania problemów szczegółowych): np. zastosowanie
EMG-biofeedbacku do leczenia napięciowego bólu głowy.
Ze względu na przedmiot
PRZYRODNICZE: o przyrodzie nieożywionej i ożywionej.
Istnieją duże różnice metodologiczne między naukami o przyrodzie nieożywionej i ożywionej, na przykład - między takimi naukami jak fizyka i biologia.
Świadomość tych różnic istniała od dawna. Przykładowo, w XVII wieku, w okresie narodzin współczesnej nauki, stosowano podział nauk przyrodniczych (o naturze) na filozofię naturalną (np. fizyka, astronomia) i historię naturalną (np. botanika, zoologia).
HUMANISTYCZNE:
o człowieku i społeczeństwie,
wytworach kultury oraz
dziejach człowieka i jego wytworów
W literaturze anglosaskiej termin "SCIENCE" oznaczał początkowo tylko nauki przyrodnicze. Dziś używa się go w szerszym znaczeniu i określa nim wszystkie NAUKI EMPIRYCZNE a czasem nawet wszystkie nauki empiryczne i nieempiryczne (formalne). Nadal jednak podkreśla się opozycję: filozofia - nauka.
PSYCHOLOGIA jest dyscypliną empiryczną z pogranicza nauk humanistycznych i przyrodniczych (biologicznych).
NAUKI O NAUCE
EMPIRYCZNE
badające naukę jako wytwór kultury
- psychologia nauki (np. psychologiczne uwarunkowania
twórczości naukowej),
- socjologia nauki (np. społeczne uwarunkowania rozwoju
nauki),
- historia nauki - (dzieje nauki, dzieje instytucji naukowych,
itp.),
- polityka naukowa (np. jak kierować instytucjami
naukowymi),
FILOZOFICZNE
METODOLOGIA NAUKI: zajmuje się analizą metod naukowych i wytworów działalności naukowej.
FILOZOFIA NAUKI: bada najbardziej podstawowe
problemy poznania naukowego (np. przedmiot poznania
naukowego, wartość poznania naukowego,
podstawowe założenia poznania naukowego).
METODOLOGIA NAUK
APRAGMATYCZNA - o wytworach działalności naukowej (teoria systemów dedukcyjnych, analiza teorii w naukach empirycznych).
PRAGMATYCZNA - o czynnościach naukowych: jak się uprawia lub jak powinno się uprawiać naukę (np. jak dobierać próbę do badań) - podział wg Ajdukiewicza.
OGÓLNA - zajmuje się metodami stosowanymi we wszystkich naukach (np. zasady wnioskowania indukcyjnego).
SZCZEGÓŁOWA - zajmuje się metodami specyficznymi dla poszczególnych nauk (np. zasady konstrukcji testów psychologicznych).
OPISOWA - jak (faktycznie) uprawia się naukę.
NORMATYWNA - jak powinno się uprawiać naukę.
Czym jest a czym nie jest nauka
* dąży do poznania prawdy (stworzenia możliwe dokładnej
reprezentacji rzeczywistości)
* dąży do wyjaśniania zjawisk i tworzenia spójnych
systemów wyjaśniających (teorii)
* poddaje swoje twierdzenia systematycznej kontroli
empirycznej
Nauka (empiryczna) udziela odpowiedzi na pytania:
- jak jest (opis)
- dlaczego tak jest (wyjaśnianie)
- czego można oczekiwać w przyszłości (przewidywanie)
co należy zrobić aby osiągnąć dany cel (funkcja praktyczna)
Nauka nie jest jednak w stanie udzielać odpowiedzi na pytania wartościujące, np.:
- co jest dobre?
- jak należy postępować? do jakiego celu należy dążyć? (może
natomiast wskazywać metody prowadzące do osiągnięcia
jakiegoś celu jeśli cel ten został wcześniej wskazany ).
Nauka pozostawia te problemy innym dziedzinom refleksji
(np. filozofii, teologii).
Wiedza naukowa nie jest też:
- mądrością (jak osiągnąć szczęście? odnaleźć sens życia?)
światopoglądem (tzw. „światopogląd naukowy” zawiera
zawsze obok elementów naukowych elementy pozanaukowe).
mtd 1 (2008/2009) - 1
1