W mojej pracy zacznę od tego, czym tak naprawdę jest niepowodzenie. Na wstępie nie będę przytaczać definicji. Z własnego doświadczenia wiem, ze niepowodzeniem nazywam taki skutek zamierzonego działania, który ma niepożądany przeze mnie wynik. Niepowodzenie zatem jest brakiem osiągnięcia narzucanego sobie celu lub jego przeciwieństwo. Jeśli chodzi o niepowodzenia szkolne mogę pod ich nazwa wymienić osiągnięcie niepożądanej oceny lub tez braki w zdobywanej wiedzy. Niemniej jednak nie jestem pedagogiem, w związku z czym musze posłużyć się odpowiednia literatura, aby dokładnie i zgodnie z prawda opisać czym one są oraz jakie możemy wyróżnić ich rodzaje.
Czesław Kupisiewicz jako niepowodzenie szkolne definiuje taka „sytuacje, w których występują wyraźne rozbieżności między wymaganiami wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły a zachowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania. Zakładamy przy tym, że wymagania szkoły są zgodne z uznawanymi przez społeczeństwo celami wychowania oraz adekwatne w stosunku do obowiązujących programów”.
Natomiast jeśli chodzi o rodzaje niepowodzeń możemy wyróżnić dwa kryteria. W pierwszym kryterium bierzemy pod uwagę uzewnętrznienie niepowodzeń szkolnych w związku z czym dzielimy je na jawne i ukryte. Natomiast w drugim kryterium bierzemy pod uwagę źródło pochodzenia danego niepowodzenia w związku z czym rozróżniamy przyczyny takie jak:
-przyczyny społeczno-ekonomiczne,
-przyczyny biopsychiczne,
-przyczyny dydaktyczne,
-błędy i usterki metodyczne w prowadzeniu lekcji jako przyczyna niepowodzeń dydaktycznych,
-niedostateczna znajomość ucznia przez nauczyciela jako przyczyna niepowodzeń dydaktycznych
-brak opieki nad uczniami opóźnionymi w nauce jako przyczyna niepowodzeń dydaktycznych.
Pierwsze z tej grupy, czyli niepowodzenia społeczno-ekonomiczne dzielą się na dwie zasadnicze grupy przyczyn niepowodzeń szkolnych: ogólne oraz społeczne, związane ze środowiskiem uczniów. Przyczyny ogólne dotyczą nauczyciela oraz warunków, środków i metod jego pracy dydaktyczno-wychowawczej. Wśród przyczyn wynikających ze środowiska społecznego uczniów na miejscu pierwszym wymienić należy sytuację ekonomiczną niektórych grup ludności. Z przeprowadzonych analiz statystycznych należy wyciągnąć wnioski, że dzieci ze środowiska robotniczego i chłopskiego, które mają trudne warunki materialne, wykazują zazwyczaj najwyższą średnią opóźnienia w nauce szkolnej, czyli uzyskują najsłabsze wyniki nauczania. Szkodliwy wpływ na wyniki wywierać może także niekorzystna sytuacja rodzinna: brak odpowiedniej opieki lub nadmierne obciążanie dzieci pracą domową.
W przypadku niepowodzeń szkolnych, które źródło swoje mają w sferze biopsychicznej wpływa głównie zależność między poziomem rozwoju umysłowego dzieci, determinowanym w poważnym stopniu zadatkami dziedzicznymi, a ich powodzeniem czy też niepowodzeniem w szkole. Różnice między uzdolnieniami i zamiłowaniami poszczególnych uczniów w tym samym wieku utrudniają szkole pełne wykorzystanie możliwości intelektualnych zarówno dzieci bardzo zdolnych, jak i mniej zdolnych. Poziom pracy dydaktyczno-wychowawczej, obliczony w zasadzie na uczniów o przeciętnych zdolnościach, jest dla jednych zbyt niski, a dla drugich za wysoki. Wskutek tych rozbieżności powstają konflikty między dzieckiem i szkołą. Dlatego niektórzy uczniowie wykazują różnorakie zaburzenia w zachowaniu.
Jedną z podstawowych przyczyn dydaktycznych niepowodzeń szkolnych jest niewątpliwie nazbyt sztywny, ramowy system nauczania, który utrudnia indywidualizowanie pracy dydaktyczno-wychowawczej i uniemożliwia łączenie nauki szkolnej z życiem i społecznie uwarunkowanymi potrzebami dzieci i młodzieży. Słabe postępy uczniów w nauce nie są jednak tylko następstwem wadliwego systemu organizacji pracy szkolnej. Często ich źródłem jest również niedostateczna pod względem dydaktycznym praca nauczycieli oraz różnorodne braki tkwiące w podręcznikach, czy pomocach dydaktycznych. Dlatego wielu autorów zalicza do dydaktycznych uwarunkowań zjawiska niepowodzeń szkolnych także werbalizm, jednostronny intelektualizm uprawiany w szkołach ogólnokształcących oraz ciasny praktycyzm w szkolnictwie zawodowym, stereotypowość stosowanych metod pracy dydaktyczno-wychowawczej, brak systematycznej kontroli wyników nauczania, nadmierne obciążenie uczniów obowiązkami domowymi.
Charakterystykę wyników badań nad dydaktycznymi przyczynami niepowodzenia uczniów w nauce rozpocząć należy od analizy błędów popełnianych przez nauczycieli w toku zajęć lekcyjnych. Do takich błędów i usterek w prowadzeniu lekcji należały różnorakie wykroczenia przeciwko zasadom procesu nauczania, a przede wszystkim nieprzestrzeganie lub wadliwa realizacja poszczególnych części procesu nauczania.
Niedostateczna znajomość ucznia przez nauczyciela jako przyczyna niepowodzeń dydaktycznych oznacza, że poznanie ucznia przez nauczyciela powinno obejmować nie tylko sferę intelektualną, ale także sferę uczuć i woli, jak również stan zdrowia i rozwoju fizycznego ucznia oraz warunki życia w środowisku rodzinnym i szkolnym. Zdobycie takiego zakresu wiadomości o uczniach nie jest oczywiście do zadaniem łatwym i niejednokrotnie wymaga zbiorowego wysiłku wszystkich nauczycieli uczących w danej klasie. Niemniej jednak niedostateczne poznanie ucznia uniemożliwia nauczycielowi dobrania odpowiedniej metody nauczania i mobilizacji tego ucznia.
Ostatnią przyczyną niepowodzeń szkolnych może być brak opieki nad uczniami opóźnionymi w nauce. Wśród uczniów wykazujących zaległości w opanowaniu materiału programowego w zakresie różnych przedmiotów nauczania są zarówno tacy, którzy sami mogą zlikwidować te zaległości, na przykład dzięki bardziej intensywnej pracy, jak i tacy, którym potrzebna jest w tym celu wydatna pomoc ze strony innych osób. Uczniom zaliczonym do pierwszej z wymienionych grup wystarczy najczęściej wskazanie niedostatecznie opanowanych przez nich zagadnień, pomoc w wyborze odpowiedniej lektury lub ćwiczeń umożliwiających usunięcie wykrytych luk w wiadomościach i systematyczne kontrolowanie przebiegu oraz wyników ich samodzielnej pracy. W drugiej grupie stosowanie tego typu zabiegów nie prowadzi do likwidacji braków w przyswajanym przez uczniów materiale nauczania. Dominującą przyczyną słabych postępów w nauce tej właśnie grupy są zaległości w opanowaniu materiału programowego z poprzednich lat nauki. W takiej sytuacji uczniom powinno się zapewnić pomoc ze strony korepetytorów lub zajęcia wyrównawcze w szkole. Przyczyną niedostatecznej opieki nad uczniem w szkole są również złe warunki pracy nauczycieli, a między innymi zbyt duża liczba uczniów w klasie, brak świetlicy przyszkolnej, dwuzmianowość pracy oraz brak zajęć pozalekcyjnych wskutek trudnych warunków lokalowych szkoły.
Po zapoznaniu się z rodzajami i przyczynami niepowodzeń szkolnych mogę stwierdzić, że aby wszelkie niepowodzenia szkolne w procesie edukacji zostały wyeliminowane należy dokładnie się z nimi zapoznać, poznać ich rodzaj oraz przyczynę. Niemniej jednak uważam, że są one nieodłącznym elementem procesu edukacji każdego ucznia, są niemal nie do wyeliminowania a nawet mogę stwierdzić o ich konieczności. Ważna jest umiejętność radzenia sobie z nimi, w związku z czym według mnie nauczyciele powinni po dokładnej analizie nie starać się wyeliminować czynników je stwarzających, ale uczyć uczniów jak wyciągnąć z każdego niepowodzenia właściwy wniosek i umieć sobie z nimi poradzić tak, aby wywierały mobilizujący wpływ.
Literatura:
Kupisiewicz Cz. Niepowodzenia dydaktyczne. Warszawa 1965 r.
Kupisiewicz Cz. Podstawy dydaktyki ogólnej Warszawa 1996 r.
Okoń W. Proces nauczania. Warszawa 1963 r.