Narząd wzroku - oko
Oko - narząd wzroku; u ludzi i kręgowców złożony z kulistej gałki ocznej i układu pomocniczego, obejmującego narząd łzowy, spojówkę, powieki, mięśnie; także zmysł widzenia, wzrok; spojrzenie, wejrzenie.
Oko dzieli się na oko proste, które występuje u kręgowców, a więc także u człowieka, oraz oko złożone, które występuje np. u muchy.
Oko proste zbudowane jest z soczewki ze zmienną i regulowaną ogniskową, tęczówki, źrenicy, światłoczułej siatkówki w głębi oka, naczyniówki, twardówki, rogówki oraz ciała szklistego.
Zewnętrzną błonę stanowi biała, nieprzejrzysta, zbita tkanka oka, zwana twardówką, która w swej części przedniej staje się przezroczysta i nosi nazwę rogówki. Pod twardówką od strony wewnętrznej oka znajduje się błona naczyniowa oka, którą możemy podzielić na trzy części. Część przednia to tęczówka, część druga to ciało rzęskowe, a część trzecia to naczyniówka. Część centralna rogówki nazywa się częścią optyczną. Poza funkcją ochronną, rogówka bierze udział w załamywaniu promieni świetlnych. Tęczówka może mieć różny kolor. W jej centrum znajduje się czarna źrenica. Źrenica może regulować swą wielkość w zależności od światła, które dociera do oka. Celem naczyniówki jest odżywianie głębiej położonych warstw oka oraz biegną tam naczynia krwionośne. Oko jest dobrze ukrwione. W części przedniej oka, pomiędzy tęczówką a ciałem szklistym, znajduje się soczewka. Jest to przezroczysty, dwuwypukły twór, silnie załamujący światło. Najbardziej zewnętrzną częścią soczewki jest jej włóknista torebka. Ciało szkliste wypełnia centralną część oka pomiędzy soczewką a siatkówką. Bierze ono udział w załamywaniu promieni świetlnych. Na siatkówce powstaje obraz.
Gałka oczna zawiera soczewkę i ciało szkliste. Od powierzchni gałki ocznej odchodzi sześć mięśni, które ciągną się do różnych punktów w kostnym oczodole, dzięki temu gałka może się poruszać.
Oko jest chronione przez różną ilość powiek (w zależności od organizmu) a także trójwarstwowy film łzowy (łzy - wydzielinę gruczołów łzowych). Substancja ta rozprowadzana i odprowadzana jest przez powieki podczas mrugnięcia. Zanieczyszczone warstwy sprowadzane są do kącika oka, gdzie spływają kanałem nosowo-łzowym. Istnieją oczywiście wyjątki, jak np. żyjące w wodzie ryby, dla których zarówno powieki jak i łzy są zbędne (choć niektóre rekiny posiadają przesłonę migawkową, zapobiegającą oślepieniu przez światło).
Działanie oka
Gałka oczna skupia promienie świetlne dochodzące do oka. Fala świetlna przechodzi przez rogówkę, komorę przednią oka, źrenicę, soczewkę i galaretowate ciało szkliste. Ostatecznie światło pada na siatkówkę - powstaje tam obraz rzeczywisty, pomniejszony i odwrócony. W siatkówce znajdują się pręciki oraz czopki. Pręciki odpowiedzialne są za rozróżnianie kolorów oraz za precyzyjne widzenie. Dzięki nim widzimy w każdym oświetleniu, nawet po zmierzchu. Czopki zawodzą w ograniczonym świetle. Czopki pozwalają na tworzenie obrazów ostrych i barwnych. Czopki znajdują się w plamce żółtej, w której znajduje się obszar precyzyjnego widzenia. Czopki różnią się od siebie wrażliwością na fale światła.
Zakres fal światła widzialnego dla człowieka mieści się w granicach ok. 400 - 700 nm.
Oko ludzkie sprawnie przystosowuje się do obserwacji obiektów z różnej odległości zmieniając kształt soczewki (akomodacja). Jeśli jakiś obiekt znajduje się w odległości większej niż punkt dali (6 m), oko nie akomoduje i jednocześnie się nie męczy. Jeśli jednak obiekt znajdzie się w mniejszej odległości od oka niż punkt bliży, to obraz stanie się nieostry. U dzieci ten punkt znajduje się w odległości 10 cm i z wiekiem się zmniejsza.
Wady wzroku
Prawidłowe oko człowieka zbudowane jest w ten sposób, że na siatkówce otrzymywany jest ostry obraz obserwowanego przedmiotu. Jest to możliwe dzięki takiej budowie oka, która zapewnia skupianie wszystkich promieni świetlnych wpadających do oka w jego ognisku.
Krótkowzroczność - jest jedną z najczęściej spotykanych wad. Krótkowidze nie widzą wyraźnie obiektów leżących daleko. Promienie świetlne, a więc także obraz nie skupiają się na siatkówce oka, tylko przed nią. Wskutek tego wrażenie wzrokowe krótkowidza jest nieostre. Żeby dobrze zobaczyć przedmiot krótkowidz przysuwa przedmiot bliżej oczu.
W celu poprawy ostrości widzenia krótkowidza stosuje się okulary korekcyjne lub soczewki kontaktowe. Są to soczewki rozpraszające. Ich moc optyczną podaje się w dioptriach dodając znak minus (np. minus 3 dioptrie).
Dalekowzroczność (nadwzroczność) - jest drugą, obok krótkowzroczności najczęściej spotykaną wadą Promienie świetlne, a więc także obraz nie skupiają się na siatkówce oka, tylko za nią. Wskutek tego wrażenie wzrokowe dalekowidza jest nieostre. Żeby dobrze zobaczyć przedmiot dalekowidz odsuwa przedmiot od oczu. W celu poprawy ostrości widzenia dalekowidza stosuje się okulary korekcyjne lub soczewki kontaktowe. Są to soczewki skupiające. Ich moc optyczną podaje się w dioptriach dodając znak plus (np. plus 3 dioptrie).
Daltonizm - oko ludzkie przystosowane jest do widzenia barw światła o długości fali w zakresie od około 400 nm (barwa fioletowa) do około 700 nm (barwa czerwona).
Jedną z wad wzroku jest daltonizm polegający na złym rozpoznawaniu barw. Może być to wada wrodzona lub nabyta. Ostrość wzroku jest zwykle prawidłowa. Całkowita ślepota na barwy jest wynikiem niedorozwoju czopków siatkówki i łączy się ze znacznym obniżeniem ostrości wzroku i trudnością przystosowania się do światła.
Astygmatyzm (niezborność rogówkowa) - jest wadą polegającą na zniekształceniu widzenia wskutek niesymetryczności rogówki oka. Jeżeli promień krzywizny rogówki oka w płaszczyźnie pionowej jest inny niż w płaszczyźnie poziomej, to promienie świetlne padające na różne części rogówki załamywane są w różnym stopniu. Powoduje to, że obraz widziany przez chorego jest nieostry. Często zdarza się, że gdy pokazuje się pacjentowi znak krzyżyka, on widzi ostro tylko jedno jego ramię - pionowe lub poziome. Aby skorygować taką wadę stosuje się okulary z soczewkami cylindrycznymi.
Zez - Mianem tej choroby określa się nieprawidłowe ustawienie gałek ocznych oraz współistniejące zaburzenia widzenia. W prawidłowych warunkach obie gałki poruszają się zgodnie w różnych kierunkach dzięki działaniu mięśni zewnętrznych oka poruszających każde oko. W czasie patrzenia ustawiamy oczy odruchowo w taki sposób, aby obraz przedmiotu padał na część plamkową siatkówki równocześnie w obu oczach. W przypadku, gdy któreś mięśnie wykazują przewagę czynnościową, następuje odchylenie gałki ocznej od osi optycznej i pozostaje możliwość posługiwania się jednym okiem. Oko odchylone od swej osi optycznej nie może odbierać prawidłowo wrażeń wzrokowych, gdyż obraz ucieka z części plamkowej i powstaje na obwodzie siatkówki.
Rozróżnia się dwa podstawowe rodzaje zeza: zbieżny i rozbieżny, przy czym najczęstszym jest zez zbieżny. Zdarza się, że oko zezujące może być ustawione w górę lub w dół. Zez może dotyczyć jednego lub obu oczu naprzemiennie: raz jednego, raz drugiego.
Leczenie polega na stosowaniu odpowiednio dobranych szkieł korekcyjnych, zlikwidowaniu ewentualnego niedowidzenia, wytworzeniu widzenia obuocznego i przywróceniu prawidłowego ustawienia oczu.
Dlaczego człowiek ma parę oczu?
Gdy patrzymy na przedmiot ustawiony bardzo daleko od nas osie patrzenia obu oczu ustawione są prawie równolegle. Jeżeli przedmiot ten będziemy zbliżali w naszym kierunku, to mięśnie gałek ocznych będą zmieniać położenie gałek tak by osie widzenia podążały za tym przedmiotem, a tym samym przecięły się. Zjawisko to nosi nazwę konwergencji. Im bliżej oczu znajdzie się nasz przedmiot, tym osie patrzenia przetną się pod większym kątem. Analizując ten kąt mózg człowieka wnioskuje o odległości obserwowanego przedmiotu od oczu. Gdyby zatem człowiek wyposażony był w tylko jedno oko bardzo trudno byłoby mu określać odległość obserwowanego przedmiotu od siebie.