FAST i inne możliwości wykorzystania USG w stanach nagłychFAST (focused assessment with sonography in trauma) to szybkie badanie ultrasonograficzne wykonywane po urazie narządów jamy brzusznej i klatki piersiowej, które ma na celu uwidocznienia wolnego płynu (krwi) [1-6]. Jest to badanie łatwo dostępne, które może być przeprowadzone za pomocą małych, przenośnych aparatów ultrasonograficznych, przez co pozycja pacjenta nie stanowi takiego ograniczenia, jak w przypadku innych metod obrazujących [1-3]. Dużą zaletą badania FAST jest jego szybkość i powtarzalność, co ma ogromne znaczenie, jeżeli weźmiemy po uwagę, iż szacunkowo szanse pacjenta na przeżycie po ciężkim urazie jamy brzusznej maleją co 3 min średnio o 1% [1]. Ultrasonograf na oddziale ratunkowym można wykorzystać nie tylko do oceny przestrzeni otrzewnowej przy pomocy badania FAST, ale stanowi on doskonałe narzędzie w diagnostyce odmy opłucnowej, a dodatkowo pod jego kontrolą można przeprowadzać intubację czy kaniulację naczyń lub odbarczenie tamponady serca. [1].
Standardowe badanie FAST wykonuje się przykładając głowice w 4 miejscach:
1 - pod wyrostkiem mieczykowatym z głowicą skierowaną w stronę głowy by uwidocznić serce i worek osierdziowy,
2 - po stronie prawej w okolicy wątroby, w linii pachowej środkowej, pomiędzy żebrami by uwidocznić zachyłek wątrobowo-nerkowy (zachyłek Morrisona) oraz kąt żebrowo przeponowy prawy,
3 - po stronie lewej w okolicy śledziony, w linii pachowej tylnej by uwidocznić zachyłek śledzionowo - nerkowy oraz kąt żebrowo-przeponowy lewy,
4 - w okolicy nadłonowej by uwidocznić pęcherz moczowy oraz zachyłek pęcherzowo-odbytniczy (u kobiet zachyłek maciczno-odbytniczy, tzw. zachyłek Douglasa) [1-4].
Stwierdzenie krwi w jamie otrzewnej u pacjenta po urazie jest wskazaniem do zabiegu operacyjnego [2]. Standardem postępowania przy urazach jamy brzusznej i podejrzeniu krwawienia do jamy otrzewnej jest diagnostyczne płukanie otrzewnej, która jest procedurą inwazyjną. Badanie FAST pozwala na ujawnienie krwi jako hipoechogenicznego ogniska w najniżej położonych przestrzeniach jamy otrzewnej, to jest zachyłku Morrisona, Douglasa oraz zachyłku śledzionowo-nerkowym [1-6]. FAST jest to badaniem szybkim, nieinwazyjnym, powtarzalnym, o wysokiej czułości i specyficzności [1,2,5]. Zastosowane w karetce mogłoby przyspieszyć podjęcie decyzji o przeprowadzeniu zabiegu operacyjnego.
Zastosowanie badania ultrasonograficznego w medycynie ratunkowej nie musi ograniczać się do stwierdzania obecności krwawienia wewnętrznego powstałego podczas urazu. Te proste i szybkie badanie okazuje się również przydatne w diagnostyce innych stanów zagrożenia życia np. odmy opłucnowej [7-11]. Zdrowe płuco ultrasonograficznie cechuje objaw „ślizgania” opłucnej, czyli uwidocznienie ruchu opłucnej w opcji B-mode podczas oddychania oraz obraz “piasku na plaży” w projekcji M-mode [7-9]. Brak objawu ślizgania i obecność linii A w opcji B-mode oraz objaw “stratosfery” w projekcji M-mode niemal ze 100% pewnością potwierdza odmę opłucnową, która po odpowiednim szkoleniu zespołu karetki, może zostać natychmiast zaopatrzona [7-11]. Objaw ślizgania może być również wykorzystany w celu potwierdzenia prawidłowo przeprowadzonej intubacji; obecność objawu ślizgania po obu stronach klatki piersiowej będzie świadczyła o prawidłowym położeniu rurki dotchawiczej [1,12]. Intubację, jak i konikotomię, można również wykonać pod kontrolą USG uwidaczniając takie struktury jak chrząstki krtani, przełyk czy tchawicę [13].
Uwidocznienie krwi w worku osierdziowym, u pacjenta po urazie, to obraz charakterystyczny dla tamponady serca [1]. Ten stan zagrożenia życia wymaga szybkiej interwencji w postaci odbarczenia worka osierdziowego. USG jest badaniem w czasie rzeczywistym, dzięki czemu, procedurę odbarczenia tamponady serca można wykonać pod jego kontrolą, zwiększając skuteczność zastosowanego leczenia i zmniejszenia prawdopodobieństwa aspiracji krwi z jam serca lub uszkodzenia innych ważnych dla życia narządów.
Protokół ACES (Abdominal and Cardiac Evaluation with sonography in Shock) to kolejny przykład możliwości zastosowania USG na oddziałach ratunkowych. Dzięki niemu możemy łatwiej i szybciej diagnozować przyczyny zagrażającej życiu hipotensji [14]. Badanie ultrasonograficzne może się okazać bardzo pomocnym badaniem w przeprowadzeniu triage'u czyli selekcji pacjentów podczas masowych kataklizmów, gdzie dostępność innych technik obrazowania, jak MRI czy TK, jest bardzo ograniczona [15]. Możliwość przesyłania obrazu ultrasonograficznego na dużą odległość otwiera nam kolejne możliwości jego zastosowania w stanach nagłych [16].
Wiele badań potwierdza użyteczność oraz skuteczność badania ultrasonograficznego pacjentów, którzy ulegli ciężkim urazom [1-6]. W wielu krajach aparat ultrasonograficzny stał się niezbędnym narzędziem diagnostycznym oddziałów ratunkowych. Miniaturyzacja sprzętu, szybkość, łatwość, powtarzalność oraz wszechstronność zastosowania tego badania sprawia, iż coraz częściej przedstawiana jest koncepcja użycia tego sprzętu w karetkach pogotowia, co miałoby skutkować w poszczególnych przypadkach skróceniem czasu od postawienia diagnozy do wdrożenia właściwego leczenia pacjentów po urazach, a przez to zwiększenia ich szans na przeżycie [1]. Nim to jednak nastąpi wiele koncepcji zastosowania aparatu ultrasonografcznego w medycynie ratunkowej wymaga potwierdzenia w dużych, randomizowanych badaniach.