Teorie filozoficzne uczonych zachodnioeuropejskich.

John Stuart Mill - przedstawiciel empiryzmu, Herbert Spencer - twórca filozofii ewolucjonizmu - twierdził, że rozwojowi podlega cały wszechświat a przemiany dokonują się stale i stopniowo. Henryk Tomasz Buckle - autor "Historia i dzieła cywilizacji w Anglii". Główną myślą tego dzieła było przekonanie, że historię tworzą nie wybitne jednostki, ale jest ona procesem rozwoju społecznego, Hipolit Taine - zwolennik empiryzmu wiedzy doświadczalnej dowodził, że działalność człowieka wyznaczają: klimat, właściwości psychiczne, środowisko, moment historyczny.

Teorie Marksa i Engelsa tworzące tzw. materializm dialektyczny. Zakładały one rewolucyjny sposób przeobrażenia świata, twierdził że nie świadomość ludzi decyduje o ich bycie lecz byt społeczny określa ich świadomość.

Program polskiego pozytywizmu obejmował:

 trzeźwość polityczną : zaniechanie walk zbrojnych o niepodległość

 zachowanie umiaru w manifestowaniu spraw narodowych wobec zaborców, a nawet całkowite

 podporządkowanie się zaborcom, czemu dają wyraz w "Tece Stańczyka"

 solidaryzm społeczny

 asymilacja mniejszości narodowych, a zwłaszcza Żydów

 emancypacja kobiet

 a organiczna (od podstaw rozwój gospodarki kraju)

 a u podstaw, praca oświatowa wśród ludu

---