EUMETAZOA

PRZYDEŁKOWCE

(CNIDARIA)

KOSTKOMEDUZY

(CUBOZOA)

KORALOWCE

(ANTHOZOA)

KRĄŻKOPŁAWY

(SCYPHOZOA)

STUŁBIOPŁAWY

(HYDROZOA)

* zwierzęta żyjące głównie w wodach słonych

* ich ciało ma promienistą symetrię i zbudowane jest wyłącznie z dwóch warstw komórek mających charakter tkanki nabłonkowej

* mogą przybierać różne dwie różne formy morfologiczne:

- osiadłego polipa (czasem tworzącego złożone kolonie)

- swobodnie pływającej (unoszącej się) meduzy

* posiadają parzydełka (specyficzne struktury obronne występujące na powierzchni ciała)

* dawniej łączono je z żebropławami w jedną grupę systematyczną o nazwie „jamochłony”

POCHODZENIE

* przypuszcza się, że wywodzą się ze zwierząt o symetrii dwubocznej (podobnych do współczesnych larw parzydełkowców), a promienista symetria ciała jest wyrazem późniejszych przystosowań

* przedstawicieli wszystkich gromad znamy już od początku kambru

* największe znaczenie ekologiczne mają koralowce (pierwsze rafy utworzone z pierwotnych koralowców pojawiły się w ordowniku i zastąpiły rafy gąbkowe /archeocjatowi/

* dziś korale sześciopromienne są głównymi budowniczymi raf koralowych

PARZYDEŁKOWCECE

BUDOWA PARZYDEŁKOWCÓW

CIAŁO JAMOCHŁONÓW

* ma kształt worka (u meduzy silnie spłaszczonego) ściankach zbudowanych z dwóch warstw komórek odpowiadających endodermie i ektodermie gastruli

* pierwotną jamę ciała między tymi warstwami wypełnia galaretowata mezoglea (u polipów jest jej niewiele, a u meduz tworzy warstwę sporej grubości)

* wnętrze worka stanowi obszerna jama gastralna (odpowiednik prajelita), która może być podzielona pionowymi przegrodami lub nawet przekształcić się w system kanałów rozchodzących się promieniście po ciele zwierzęcia (tak jest u wielu meduz)

* do jamy gastralnej prowadzi otwór gębowy, będący jednocześnie otworem odbytowym (u polipa od górnej strony zwierzęcia, u meduzy od spodniej)

- u polipów otwór gębowy okolony jest wieńcem czułków (od kilku do kilkunastu sztuk)

- u meduz czułki znajdują się na brzegu dzwonu, a przy otworze gębowym niekiedy znajdują się ramiona (płaty przygębowe)

MEDUZY

* mają dodatkowo specyficzne, złożone narządy zmysłów, zlokalizowane w regularnych odstępach na brzegu dzwonu (ciałka brzeżne/ropalia)

* w ich skład wchodzą najczęściej proste narządy światłoczułe (oczka) w postaci skupisk komórek barwnikowych (czasem otaczających przezroczyste komórki, spełniając rolę soczewki), a także prosty narząd równowagi (statocysta)

* jest to pęcherzyk zbudowany z komórek zaopatrzonych w wici lub wypustki plazmatyczne skierowane do środka

* wewnątrz znajduje się grudka węglanu wapnia statolit, który uciska określone wypustki komórkowe w zależności od położenia zwierzęcia względem źródła przyciągania grawitacyjnego (czyli do środka Ziemi)

* dzięki temu meduza orientuje się, czy płynie w normalnej pozycji (otworem gębowym do dołu) czy np. bokiem lub nawet na wznak i odpowiednio reaguje ruchami dzwonu, dążąc do wyrównania swego położenia

BUDOWA KOMÓRKOWA

KOMÓRKI NABŁONKOWO-MIĘŚNIOWE

* podstawowe komórki tworzące ekto- i endodermę

* tworzą długie wypustki plazmatyczne, zawierające kurczliwe włókienka białkowe

* włókienka te w ektodermie ułożone są wzdłuż długiej osi, a w endodermie okrężnie wokół ciała zwierzęcia (ich działanie jest więc antagonistyczne, skurcz włókienek w jednej warstwie powoduje rozciągnięcie w drugiej)

EKTODERMA/EPIDERMA

* komórki u niektórych koralowców i stułbiopławów wytwarzają wewnętrzny szkielet zbudowany z węglanu wapnia lub rzadziej z substancji organicznej (kolagenu)

* wiele koralowców ma także szkielet wewnętrzny utworzony w obrębie mezoglei

ENDODERMA/

GASTRODERMA

* większość jej komórek ma zdolność do fagocytozy

KOMÓRKI INTERSTYCJALNE

* mają charakter embrionalny

* nie są wyspecjalizowane i mogą się poruszać pomiędzy warstwami i przekształcać w inne komórki (np. rozrodcze)

KOMÓRKI GRUCZOŁOWE

* produkują enzymy trawienne

KOMÓRKI PARZYDEŁKOWE

* zawierają parzydełka (knidocysty)

* są to struktury obronne-zaczepne występujące wyłącznie u parzydełkowców

* mają kształt pęcherzyka wypełniającego prawie całą komórkę

* wewnątrz niego znajduje się długa, zwinięta nić, która przy podrażnieniu zostaje z dużą siłą wyrzucona i wbija się lub oplątuje wokół ciała napastnika lub potencjalnej ofiary

* wyróżniamy trzy rodzaje parzydełek:

- penetranty - ostro zakończone nici, działają na podobnej zasadzie jak strzykawki lekarskie, wbijają się w ciało ofiary wstrzykując parzący bądź obezwładniający płyn

- glutynanty - długie nici, tępo zakończone, pokryte lepką substancją, ich działanie polega na unieruchomieniu ofiary po przylepieniu się do niej wielu takich parzydełek, takim działaniom towarzyszy również wydzielanie parzącego płynu

- ewolwenty - nici krótsze od glutynantów, oplatające ofiarę lub przeciwnika

KOMÓRKI NABŁONKOWO-NERWOWE

* mają długie wypustki plazmatyczne (przypominające dendryty typowych neuronów) przebiegające w mezoglei, którymi łączą się ze sobą, tworząc jednolitą sieć oplatającą całe zwierzę

* największą koncentrację tych komórek spotykamy w czułkach i wokół otworu gębowego (u meduz na brzegu „parasola”)

* tworzą prymitywny układ nerwowy bez wydzielonego centrum nerwowego (układ rozproszony/dyfuzyjny)

* elementem tego układu są również ropalia

PODSTAWOWE FUNKCJE ŻYCIOWE PARZYDEŁKOWCÓW

LOKOMOCJA

* polipy - formy osiadłe nie mające zdolności lokomocyjnych, ich poruszanie się ograniczone jest do ruchu czułków i do zwijania całego ciała w razie niebezpieczeństwa

* meduzy - formy pływające poruszające się ruchem odrzutowym dzięki rytmicznym skurczom dzwonu (nie potrafią przeciwstawiać się oporowi wody, dlatego też zaliczane są do planktonu)

ODŻYWIANIE SIĘ

* są mięsożerne

* zazwyczaj drapieżniki łowiące organizmy planktoniczne (niektóre gatunki potrafią upolować nawet rybę)

* podwójne trawienie:

- pokarm wprowadzony jest do jamy astralnej, gdzie rozpoczyna się pierwszy etap jego obróbki - trawienie zewnętrzne/zewnątrzkomórkowe za pomocą enzymów produkowanych przez komórki gruczołowe

- wstępnie nadtrawiony i rozdrobniony pokarm jest następnie fagocytowany przez komórki gastrodermy i rozpoczyna się drugi etap -trawienie wewnętrzne/wewnątrzkomórkowe

- niestrawione resztki usuwane są na zewnątrz przez otwór gębowy

WYDALANIE, OSMOREGULACJA I WYMIANA GAZOWA

* odbywają się całą powierzchnią ciała, gdyż parzydełkowce nie mają układu wydalniczego, oddechowego ani krążenia

* przenoszenie substancji odżywczych zachodzi na drodze dyfuzji, bezpośrednio między komórkami lub przy udziale mezoglei

ROZMNAŻANIE

PŁCIOWE

BEZPŁCIOWE

* zazwyczaj polipy (rzadko meduzy)

PĄCZKOWANIE

* najczęstszy sposób rozmnażania bezpłciowego

* nowy, pączkujący polip może oderwać się od macierzystego lub pozostać z nim złączony i w ten sposób tworzy się kolonia osobników

* z polipa może także wysączkować meduza, która po oderwaniu się, zaczyna prowadzić samodzielne życie w wodzie

* rzadziej u polipów dochodzi do podziału osobnika wzdłuż długiej osi ciała, a zupełnie wyjątkowo do podziału poprzecznego

STROBILIZACJA

* specyficzny rozród polipów

* dojrzały polip zaczyna dzielić się poprzecznie na swego rodzaju talerzyki, które u nasady polipa są jeszcze słabo zaznaczone

* im wyżej, tym stają się wyraźniejsze, a szczytowe talerzyki odrywają się i przekształcają w młode meduzy (efyry), które po kilku tygodniach przekształcają się w dorosłe osobniki

PRZEMIANA POKOLEŃ/METAGENEZA

* gamety powstają z komórek interstycjalnych w gonadach

* parzydełkowce są rozdzielnopłciowe (z nielicznymi

wyjątkami)

* rozwój jest złożony

* występuje dwubocznie symetryczna, orzęsiona larwa - planula

* niektóre gatunki (CHEŁBIA MODRA), wykazują regularną przemianę pokoleń związaną ze zmianą sposobu rozmnażania

* polipy chełbi są niewielkie i rozmnażają się bezpłciowo przez strobilizację, meduzy zaś płciowo, tworząc planuję, z której rozwijają się bezpłciowe polipy itd.

* parzydełkowców oba pokolenia - płciowa meduza i bezpłciowy polip - są diploidalne

PRZEGLĄD I ZNACZENIE PARZYDEŁKOWCÓW

* około 2700 gatunków, mających najczęściej niewielkie polipy bez przegród w jamie gastralnej

* często tworzą rozbudowane kolonie, w których osobniki mogą się różnicować ze względu na pełnioną funkcję (zjawisko to nazywamy polimorfizmem)

* w takich wypadkach zazwyczaj wyróżniamy polipy odżywcze, obronne i rozrodcze

* ŻEGLARZ PORTUGALSKI (Physalia physalis)

- przykład kolonii

- jego liczne polipy nie są doczepione do podłoża, ale do swoistego pęcherza pławnego będącego przekształconą meduzą

- pęcherz ten unosi się na powierzchni wody i dodatkowo może pełnić funkcje żagla służącego do przemieszczania kolonii

- żeglarz ma bardzo silne parzydełka

- średniej wielkości kolonia może porazić i strawić rybę wielkości dorosłej makreli, może też być niebezpieczna dla człowieka

* meduzy są tu zazwyczaj mniejsze o polipów i mają pierścieniowaty żagielek (vellum) na brzegu dzwona

* STUŁBIA POSPOLITA (Hydra vulgaris)

- w ogóle nie ma postaci meduzy, jej pojedyncze polipy mogą się rozmnażać bezpłciowo i płciowo

- polipy mogą przemieszczać się po podłożu, pomagając sobie czułkami

- łacińska nazwa stułbi odwołuje się do jej wielkich możliwości regeneracji (mityczna Hydra była wielogłowym potworem, któremu odcięte głowy błyskawicznie odrastały)

* nieliczna grupa ok. 200 gatunków wyłącznie morskich

* meduzy są wyraźne, większe niż polipy, osiągają duże rozmiary (do 3m średnicy dzwonu) i nie mają żagielka

* ich „muskulatura” i układ nerwowy są lepiej rozwinięte niż u stułbiopławów

* polipy najczęściej są pojedyncze, niewielkie, z jamą gastralną podzieloną czterema przegrodami

* żyją zagrzebane w piasku na dnie morza

* przedstawiciele: CHEŁBIA MODRA, żyjąca w Bałtyku, BEŁTWA (jej rekordowe okazy miały ponad 2m średnicy i czułki długości 70cm)

* najliczniejsza grupa ok. 6tys gatunków

* wyłącznie polipy morskie (nie ma meduz)

* jama gastralna, do której prowadzi wydatna gardziel, podzielona przegrodami

* mogą rozmnażać się płciowo i bezpłciowo

* często tworzą kolonie mające wewnętrzny szkielecik, ale nie występuje u nich polimorfizm

* wyróżnia się wśród nich wiele jednostek taksonomicznych, z których największe znaczenie mają dwie gromady

* liczba przegród w jamie astralnej i liczba czułków jest wielokrotnością sześciu

* pojedyncze polipy nie tworzące pancerzyka lub kolorowe ukwiały (UKWIAŁ TĘGOCZUŁKI żyjący w Bałtyku)

RAFY KORALOWE:

- występują też kolonijne polipy otoczone solidną wapienną osłonką (KORALE MADREPOROWE/RAFOTWÓRCZE), które mają dziś zasadniczy udział w tworzeniu raf koralowych, występują głównie w strefie międzyzwrotnikowej

- nawarstwiające się przez tysiące lat szkielety tych koralowców utworzyły w niektórych rejonach olbrzymie, podwodne grzbiety, z których najsłynniejsza jest Wielka Rafa Koralowa u wschodnich wybrzeży Australii

- rafy są najbardziej produktywnymi i złożonymi ekosystemami morskimi

- są wielką atrakcją turystyczną

- mogą stanowić zagrożenie dla żeglugi

RODZAJE RAF:

- przybrzeżne - leżą przy samej linii brzegowej

- barierowe - znajdują się w pewnej odległości od lądu

- wyspy koralowe/atole - układają się w pierścienie, uformowane na szczytach podmorskich gór (laguna - płytka zatoka wewnątrz atolu)

* korale sześciopromienne często żyją w symbiozie z samożywnymi protestami, a nawet z sinicami

* ukwiały współpracują z rakami pustelnikami (protokooperacja)

* mają zawsze 8 przegród w jamie astralnej i 8 pierzastych czułków

* zazwyczaj żyją w koloniach

* ich szkielety są zbudowane z igiełek węglanowych lub substancji rogowej

* KORAL SZLACHETNY

- żyje w Morzu Śródziemnym

- jego czerwono zabarwiony, białkowy szkielecik używany jest do wyrobu ozdób (np. paciorków - korali)

* 20 gatunków tropikalnych parzydełkowców

* niewielkie meduzy (do 25cm średnicy) mają dzwony o bardziej sześciennym kształcie niż

krążkopławy

* mają najlepiej rozwinięty układ nerwowy i ropalia

* jako jedyne meduzy potrafią pływać, omijając przeszkody

* aktywnie polują na ryby

* CHIRONEX FLECKERI

- żyje w Australii

- ma tak silne parzydełka, że jest uważany za jedno z najniebezpieczniejszych zwierząt na Ziemi

- atakuje ludzi (czasem ze skutkiem śmiertelnym)

STUŁBIOPŁAWY

KRĄŻKOPŁAWY

KORALOWCE

KORALE SZEŚCIOPROMIENNE

KORALE OŚMIOPROMIENNE

KOSTKOMEDUZY

---