Autor: Jolanta Trzebniak

1. TEMAT LEKCJI: Państwo pierwszych Piastów

2. ZAŁOŻENIA METODYCZNE

Tematyka lekcji dotyczy rozdziału „Państwo pierwszych Piastów” w dziale „Rozkwit średniowiecza - od IX do XIII w.”, podręcznik Historia 1, część II, s. 121-130.

Zadania szkoły polegają na realizacji ścieżki europejskiej w zakresie postrzegania związków Polski z Europą.

Cele edukacyjne:

1. kształcenia:

Wiadomości:

zapoznanie uczniów z zasięgiem terytorialnym oraz organizacją państwa pierwszych Piastów;

skutkami chrztu Polski oraz przebiegiem zjazdu w Gnieźnie;

stosunkami polsko-niemieckimi za panowania Mieszka I i Bolesława Chrobrego;

Umiejętności:

doskonalenie umiejętności orientacji na mapie oraz analizy i interpretacji tekstów źródłowych;

doskonalenie umiejętności wnioskowania, oceniania i uzasadniania własnych sądów;

rozwijanie umiejętności pracy w grupie.

1. wychowania:

Postawy i przekonania:

kształtowanie odpowiedniego stosunku do religii chrześcijańskiej, poprzez zwrócenie uwagi na to, że uniwersalizm Ottona III był ideą jednoczenia się XI w Europy, w której czynnikiem łączącym poszczególne państwa miało być chrześcijaństwo;

podkreślenie roli Kościoła w kształtowaniu młodego państwa polskiego.

Metody pracy:

praca w grupach z elementami pogadanki, „burzy mózgów”, rozmowy nauczającej i pracy pod kierunkiem;

drzewko decyzyjne.

Środki dydaktyczne:

podręcznik Historia 1. Średniowiecze, zakres podstawowy, część II;

Atlas historyczny dla szkół średnich, pod red. J. Konarskiego i A. Daniluka, Warszawa 2000;

zestaw załączników opracowany przez nauczyciela;

szary papier, grube flamastry, taśma klejąca.

1. TOK LEKCJI

Część wprowadzająca

Czynności nauczyciela i ucznia	Metody	Środki dydaktyczne	Wskazówki	Cele	Uwagi
Nauczyciel sprawdza listę obecności, podaje cele lekcji. Jeden z uczniów zapisuje temat na tablicy. Nauczyciel przedstawia zasady pracy na lekcji.	Pogadanka.			Uczniowie znają zasady pracy na lekcji.	2 min
Uczniowie na podstawie mapy w atlasie określają: ziemie, które zjednoczył Mieszko I; nazwy plemion, które te ziemie zamieszkiwały. nauczyciel zadaje pytanie: „Jakie kroki musiał podjąć Mieszko I, aby ujednolicić swoje państwo”.	Praca pod kierunkiem	Atlas.	Uczniowie pracują nad zadaniem w parach.	Uczniowie doskonalą umiejętność orientacji na mapie. Dyskutują między sobą wnioski.	3 min
Uczniowie przedstawiają wnioski.	„Burza mózgów".			Uczniowie doskonalą umiejętność formułowania wniosków.	2 min
Nauczyciel charakteryzuje organizację państwa pierwszych Piastów.	Pogadanka.			Uczniowie utrwalają wiadomości zdobyte na lekcjach języka polskim.	5 min

Część realizacyjna

Czynności nauczyciela i ucznia	Metody	Środki dydaktyczne	Wskazówki	Cele	Uwagi
Nauczyciel dzieli klasę na 4 grupy i każdej przydziela zadania (które podano w załączniku nr 1). Uczniowie w każdej grupie wybierają lidera.	Praca w grupach.	Załącznik nr 1, załącznik nr 2, szary papier, flamastry.			15 min
Uczniowie wykonują zadania zawarte w załączniku nr 1, korzystając z materiałów zawartych w załączniku nr 2.			Uczniowie pracują w grupach, a wnioski zapisują na szarym papierze.	Uczniowie mają świadomość roli chrześcijaństwa w kształtowaniu państwa polskiego.
Liderzy grup przedstawiają wyniki pracy na forum klasy (3 min na grupę). Nauczyciel kieruje pracami grup. Podczas prezentacji podkreśla to, co w wypowiedziach jest najważniejsze.	Prezentacja.		Uczniowie zawieszają na tablicy arkusze szarego papieru z zapisanymi wnioskami.	Uczniowie przedstawiając wyniki pracy grup uczą się sztuki autoprezentacji.	12 min

Część podsumowująca

Czynności nauczyciela i ucznia	Metody	Środki dydaktyczne	Wskazówki	Cele	Uwagi
Nauczyciel podsumowuje wiadomości, z całej lekcji. Nauczyciel zadaje pracę domową i żegna się z klasą	Pogadanka.		Uczniowie robią notatki w zeszytach.	Uczniowie rozumieją znaczenie państwowości i ciągłości rozwoju od czasów Mieszka I i Bolesława Chrobrego.	6 min

Praca domowa

Wykonaj ćwiczenie 3 z podręcznika Historia 1 - zakres podstawowy, część II, s. 130.

Utrwal wiadomości z lekcji, korzystając z podręcznika (s. 121-130).

Załącznik nr 1: Zadania dla zespołów

Grupa I

Zad. 1. Na podstawie tekstu scharakteryzujcie okoliczności przyjęcia chrztu przez Mieszka I. Zastanówcie się, jakie pojawiły się w związku z tym trudności.

Zad. 2. Na szarym papierze narysujcie drzewo decyzyjne. Zastanówcie się nad problemem: „Z jakiego państwa Mieszko I mógł przyjąć chrzest?”.

Grupa II

Zad. 1. Na podstawie tekstu zastanówcie się nad następującymi problemami:

rola Bolesława Chrobrego w kształtowaniu organizacji kościelnej w Polsce;

misja św. Wojciecha;

okoliczności zjazdu w Gnieźnie.

Zad. 2. Na szarym papierze narysujcie drzewo decyzyjne. Zastanówcie się nad problemem: „Jakie były cele zjazdu w Gnieźnie?”. Określcie punkt widzenia Bolesława i Ottona.

Grupa III

Zad. 1. Na podstawie tekstu krótko scharakteryzujcie stosunki polsko-niemieckie za panowania Mieszka I i Bolesława Chrobrego.

Zad. 2. Dokonajcie analizy tekstów źródłowych. Zastanówcie się nad ich wiarygodnością.

Grupa IV

Zad. 1. Podsumujcie politykę Mieszka I i Bolesława Chrobrego (skorzystajcie z tekstu w podręczniku s. 121-129).

Zad. 2. Porównajcie i oceńcie politykę obydwu władców. Wnioski zapiszcie na szarym papierze.

Załącznik nr 2: Materiały dla zespołów

Grupa I

Przełomowym momentem w dziejach monarchii piastowskiej było przyjęcie chrztu przez panującą dynastię. Trzeba jednak dodać, że chrześcijaństwo znano już na terenie ziem polskich. Pochodzący z początków X w. Żywot świętego Metodego wspomina o pogańskim księciu plemienia Wiślan, zmuszonym do przyjęcia chrztu przez władcę Moraw.

Piastowie pozostawali przez dłuższy czas w pogaństwie. W 965 r. Mieszko I poślubił czeską księżniczkę Dobrawę, chrześcijankę. Sam przyjął chrzest, jako pierwszy władca tej dynastii, w 966 r. Wiedza historyków na temat tej ceremonii oparta na zachowanych źródłach jest niezwykle skromna. Nie wiadomo, gdzie się odbyła ani jakie imię chrzestne otrzymał władca (Mieszko to imię pogańskie). Przede wszystkim jednak brak informacji o tym, jakie motywy skłoniły pogańskiego księcia do przyjęcia chrztu. Zarówno Gall Anonim, jak i Thietmar główną rolę w nawróceniu Mieszka I przypisywali chrześcijańskiej małżonce. Bez względu na to, jak duży byłby to wpływ, motywy tak poważnej decyzji, sprzecznej z dotychczasową tradycją, musiały być znacznie głębsze. Można się domyślać, że celem władcy było wzmocnienie jedności państwa przez ujednolicenie wyznania. Pod władzą księcia znajdowały się bowiem liczne plemiona oddające cześć lokalnym bóstwom pogańskim. Książę dążył także do wprowadzenia swego kraju w krąg kultury chrześcijańskiej i zapewnienia mu równorzędnego miejsca wśród innych państw Europy.

Nie ulega wątpliwości, że chrzest miał charakter dobrowolny. Mieszko I nie został, jak nieznany z imienia książę Wiślan, ochrzczony przemocą. Z perspektywy czasu trzeba stwierdzić, że decyzja księcia okazała się bardzo korzystna dla państwa. Duchowni chrześcijańscy przynieśli na ziemie polskie znajomość pisma i nowe wzorce organizacji państwa. Godność księcia polskiego była równa godności innych władców chrześcijańskich. Zresztą, gdyby państwo Piastów opierało się na nowej wierze i tak dokonałaby się jego chrystianizacja, lecz byłby to proces wymuszony zbrojnie przez chrześcijańskich sąsiadów. W następstwie chrztu władcy przybyli do Polski duchowni chrześcijańscy. Wywodzili się oni głównie z Czech i krajów Europy Zachodniej, lecz wkrótce pojawili się także duchowni miejscowego pochodzenia.

Podręcznik str. 125

Grupa II

Pierwszym zwierzchnikiem Kościoła w państwie Piastów był biskup misyjny Jordan. Duchowni podjęli intensywną akcję chrystianizacyjną, skierowaną nie tylko na ziemie polskie, lecz także na sąsiednie ludy pogańskie - Słowian połabskich oraz Prusów. Działalność misyjna nie zawsze była bezpieczna. W 997 r. śmierć na ziemi Prusów poniósł biskup Wojciech, noszący zakonne imię Adalbert, dziś jeden z głównych patronów państwa polskiego. Wojciech pochodził z Czech, z rodziny książąt Sławnikowiców. Był postacią znaną w Europie, z cesarzem Ottonem III łączyły go więzy przyjaźni. Bolesław Chrobry wykupił zwłoki męczennika i z wielką czcią pochował w Gnieźnie. Miejsce wiecznego spoczynku Wojciecha stało się wkrótce celem licznych pielgrzymek.

Dzięki zabiegom Bolesława Chrobrego i za zgodą cesarza Ottona III Gniezno podniesiono do rangi arcybiskupstwa. Podlegały mu trzy biskupstwa: w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. Uroczyste ogłoszenie fundacji arcybiskupstwa nastąpiło podczas pielgrzymki cesarza do grobu świętego Wojciecha w roku 1000. To ważne wydarzenie nosi nazwę zjazdu gnieźnieńskiego. Przekazy źródłowe informują nas, że podczas uczty cesarz symbolicznie nałożył na głowę polskiego księcia cesarski diadem. Gest ten był wyrazem uznania dla Chrobrego i elementem programu politycznego, który znamy pod nazwą uniwersalizmu ottońskiego. Bolesław zaś ofiarował cesarzowi relikwie świętego Wojciecha.

Cesarz Otto III pod wpływem swego nauczyciela Gerberta z Aurillac - późniejszego papieża Sylwestra II - podjął się realizacji idei odrodzenia cesarstwa rzymskiego jako monarchii chrześcijańskiej, obejmującej całą Europę.

Podręcznik str. 126

Grupa III

Zad. 1.

Rozwój terytorialny państwa Piastów wywołał zaniepokojenie nadgranicznych margrabiów cesarstwa, mimo że Mieszko I opłacał trybut i starał się utrzymywać przyjazne stosunki z władcą Rzeszy. W 972 r wyprawił się na państwo Mieszka margrabia Hodon. Choć został on pokonany w bitwie pod Cedynią, stosunki Mieszka I z cesarstwem pozostały poprawne. Politykę ojca kontynuował Bolesław Chrobry. W 1002 r., korzystając z zamieszania panującego w Rzeszy po śmierci Ottona III, zajął podporządkowane cesarstwu Łużyce, Milsko i Miśnię, a rok później Czechy, Morawy i Słowację. Jednak podboje te pociągnęły za sobą wojnę z cesarzem Henrykiem II

Toczyła się ona, z kilkuletnimi przerwami, w latach 1003-1018. Wobec przewagi liczebnej przeciwnika Bolesław Chrobry unikał walnej bitwy. Stosował popularną wśród plemion słowiańskich taktykę wojny szarpanej, która polegała na niespodziewanym atakowaniu wroga z zasadzki i szybkim odwrocie. Jej skuteczność była tym większa, że tereny pograniczne porastała gęsta puszcza. Marsz wroga w głąb kraju powstrzymywały warowne grody zlokalizowane wzdłuż biegu Odry. Dzielną obroną wsławił się zwłaszcza gród Niemcza. Na mocy podpisanego w 1018 r. pokoju w Budziszynie Bolesław Chrobry zachował Milsko i Łużyce. Pokój ten był sukcesem piastowskiego władcy, który w starciu z największą potęgą militarną ówczesnej Europy nie tylko obronił niezależność, lecz zyskał również nowe terytoria.

Zwieńczeniem starań Bolesława Chrobrego nad umacnianiem państwa była koronacja królewska, oznaczająca pełną suwerenność. Władca podjął działania w Rzymie o zgodę na koronację wkrótce po zjeździe gnieźnieńskim. Doszło do niej jednak dopiero w 1025 r., po śmierci cesarza Henryka II, na kilka miesięcy przed śmiercią Bolesława Chrobrego.

Podręcznik str. 127-128

Zad. 2

Teksty źródłowe - podręcznik, s. 129-130.

---