Diagnostyka obrazowa

zajmuje się rozpoznawaniem chorób wykorzystując

do tego celu metody,

których wyniki są przedstawiane w formie graficznej.

właściwości promieni X

•przenikają przez obiekty nieprzezroczyste

•powodują zaczernienie błon fotograficznych

•wywołują zjawisko fluorescencji

Diagnostyka obrazowa

•rentgenodiagnostyka

•ultrasonografia

•magnetyczny rezonans jądrowy

•medycyna nuklearna

•termografia

Rentgenodiagnostyka

Metody badania wykorzystujące promieniowanie rentgenowskie

Rentgenodiagnostyka

•zdjęcia klasyczne

•badania kontrastowe

•tomografia komputerowa

•mammografia

Zdjęcia klasyczne

•zdjęcia klatki piersiowej

•zdjęcia przeglądowe jamy brzusznej

•zdjęcia struktur kostnych

Badania kontrastowe

Metody badania polegające na wykonywaniu zdjęć

rentgenowskich po podaniu pacjentowi środków

cieniujących (=kontrastowych), czyli substancji,

które pochłaniają promienie X w innym stopniu niż tkanki ciała.

W styczniu 1896 roku Haschek i Lindenthal

wstrzyknęli środek określany mianem mikstury

Teichmanna do naczyń krwionośnych

amputowanej ręki,

a następnie wykonali zdjęcie rentgenowskie.

Środki kontrastowe

Pozytywne

pochłaniają promienie X w stopniu większym

od otaczających tkanek

•BaSO4 - badania przewodu pokarmowego

•jodowe ś.k.

•

Negatywne

pochłaniają promienie X w stopniu mniejszym

od otaczających tkanek

•

gazy (CO2, powietrze)

Badania przewodu pokarmowego

• 1897 badanie przełyku solami bizmutu

• 1908 zastosowanie BaSO4

Złoża barytu są zanieczyszczone As2O3.

Sole baru rozpuszczalne w wodzie są trujące.

Przygotowanie do badań przewodu pokarmowego

•dwa dni przed badaniem - dieta lekkostrawna

•dzień przed badaniem - dieta płynna,

środki przeczyszczające

•w dniu badania - na czczo, lewatywa

Przygotowanie do badań z użyciem donaczyniowych

środków cieniujących

•na czczo (4-6 godz.)

•dzień przed badaniem - środki przeczyszczające (urografia)

•można zażyć leki (oprócz insuliny)

Przeciwwskazania do podania donaczyniowych

środków kontrastowych

•uczulenie na środki kontrastowe

•odwodnienie

•przełom tarczycowy

•szpiczak mnogi

Działania niepożądane I°

•kichanie

•kaszel

•zaczerwienienie skóry

•uczucie gorąca

•nudności

•wymioty

•

•uderzenia krwi do głowy

•swędzenie

•pokrzywka

•obrzęk powiek

•dreszcze

Działania niepożądane II°

•spadek RR

•bradykardia

•duszności

•spastyczny kaszel

Działania niepożądane III*

•wstrząs: tachykardia, duży spadek RR

•skurcz oskrzeli i krtani

•napad dychawicy oskrzelowej

•obrzęk głośni

•obrzęk płuc

•drgawki

Działania niepożądane IV*

•zatrzymanie krążenia i oddychania

Postępowanie w przypadku wystąpienia

skutków ubocznych I°

•Przerwać podawanie środka cieniującego

•Obserwacja

•Blokery H1: Clemastin 2mg i.v.

•Bloker H1 + bloker H2

Clemastin 4-6 mg i.v.

Cymetydyna 5mg/kg i.v.

Postępowanie w przypadku

wystąpienia skutków ubocznych II°

•Przerwać podawanie środka cieniującego

•Płyny dożylnie

•Tlen: 3 l/min

•Ułożenie chorego z uniesionymi nogami

•Atropina 0,8-1,0mg (max. 3,0 mg!)

Postępowanie w przypadku wystąpienia

skutków ubocznych III°

•Przerwać podawanie środka cieniującego

•Płyny dożylnie

•Tlen: 3 l/min

•Ułożenie chorego z uniesionymi nogami

- Dopamina 2-5 µg/kg/min i.v.

- Adrenalina 4-8 µg/min i.v.

•Diazepam 5-10 mg i.v. (drgawki)

•Furosemid 20-40 mg i.v. (obrzęk płuc)

•Adrenalina 10 µg/min i.v. (skurcz oskrzeli)

•Hydrokortyzon 100-300 mg i.v.

Postępowanie w przypadku

wystąpienia skutków ubocznych IV°

•Resuscytacja krążeniowo-oddechowa

Rodzaje badań kontrastowych z użyciem jodowych ś.k.

Donaczyniowo

•arteriografia

•flebografia

•urografia

•fistulografia

•TK

Pozanaczyniowo

•cystografia

•pielografia

•cholangiografia

•histerosalpingografia

•mielografia

•TK

Mammografia - rak sutka

•20% zachorowań na nowotwory złośliwe u kobiet

•Jest przyczyną około 15% zgonów kobiet

•Około 1% raków sutka dotyczy mężczyzn

• 1 mln zachorowań rocznie na świecie

•12 tys. zachorowań rocznie w Polsce

•50% w Polsce kończy się śmiercią

•Io zaawansowania: Polska 30-40%

USA 60%

Szwecja 80%

•Pięcioletnie przeżycie: UE 77%

Polska 58%

Dane 2005r.

Tomografia magnetycznego rezonansu jądrowego

Metoda badania wykorzystująca zjawisko magnetycznego

rezonansu jąder atomowych umieszczonych w silnym polu

magnetycznym i pobudzanych za pomocą fal radiowych.

Magnetyczny rezonans jądrowy
Środki kontrastowe

Obecność niektórych substancji może wpływać na czasy relaksacji.

T₁ w czystej wodzie (bez O₂) wynosi 3100ms.

Obecność O₂ w wodzie skraca T₁ do 2700ms.

Środki kontrastowe

Silny wpływ skracający czas T1 mają

substancje paramagnetyczne takie,

jak sole Fe+3 i związki pierwiatsków ziem rzadkich.

Gadolin (Gd) - pierwiastek ziem rzadkich należący do lantanowców.

Pozytywne

paramagnetyki

Magnevist

Gadovist

Optimark

Negatywne

superparamagnetyki -Resovist

ferromagnetyki -Magnetyt

Środki kontrastowe stosowane w obrazowaniu metodą

rezonansu magnetycznego zmieniają zdolność protonów

do generowania sygnału radiowego - czas relaksacji poprzecznej

(T1) zostaje skrócony.

MRI

•fMRI - obrazowanie czynnościowe w rez. mag.

(zmiany poziomów oksy-Hb i deoksy-Hb)‏

•MRS - spektroskopia rez. magnetycznego

•mMRI - obrazowanie molekularne w rez. mag.

(inteligentne środki kontrastowe)‏

Magnetyczny rezonans jądrowy
Przeciwwskazania

1)obecność jakichkolwiek elementów metalowych

w ciele pacjenta (np. protezy ortopedyczne,

elementy stabilizujące złamania lub wyrównujące skoliozę

kręgosłupa, odłamki itp.)

2) rozrusznik serca

3) implant ślimakowy

4) neurostymulatory

5) klaustrofobia

Medycyna nuklearna

Obejmuje metody diagnostyczne,

w których wykorzystuje się izotopy

promieniotwórcze

Scyntygrafia

,

Tomografia emisyjna

SPECT

PET

Izotopy podawane są zwykle donaczyniowo..

Izotopy zwykle są związane z

odpowiednimi związkami

chemicznymi powodującymi

gromadzenie się ich w konkretnym narządzie.

koloidalna siarka - komórki wątroby

kuleczki albumin - naczynia włosowate płuc

technet połączony z fosforanami - kości

Na obrazach uzyskanych metodami

radioizotopowymi widoczna jest tylko

tkanka, która gromadzi znacznik.

Badania radioizotopowe pozwalają na

uzyskanie obrazu narządów, ale przede

wszystkim służą do oceny ich czynności.

Tomografia emisyjna

Metoda badania pozwalająca na otrzymanie obrazów

warstwowych pokazujących rozkład izotopu

w badanej warstwie.

Obrazy te uzyskuje się przez okrężny

ruch gamma-kamery wokół ciała pacjenta.

SPECT - tomografia emisyjna pojedynczego fotonu

metoda wykorzystuje izotopy produkowane w reaktorach:

99mTc, 131I, 123I, 67Ga

PET - pozytonowa tomografia emisyjna

metoda wykorzystuje izotopy (emitery pozytonów)

produkowane w cyklotronach:

11C(20,4'), 13N(10'), 15O(2'), 18F(110')

PET/CT SPECT/CT

aparaty hybrydowe pozwalające na jednoczesne

wykonanie badania PET lub SPECT i CT.

Obrazy uzyskane obiema metodami nakłada się na siebie

(fuzja obrazów).

Bardzo szeroki wachlarz wskazań.

Można badać praktycznie wszystkie narządy

Przeciwwskazania - ciąża i laktacja

Koszt skanowania całego ciała - 8.000 zł.

PET

Pacjent przychodzący na badanie metodą PET

musi być na czczo przez conajmniej 4godziny.

Po podaniu radiofarmaceutyku oczekuje przez godzinę na badanie

spokojnie leżąc i wypijając w tym czasie około litr wody

Badanie trwa około 30 minut.

18FDG - deoksy-18F-glukoza

11C tyrozyna lub metionina

PET w onkologii

Opiera się na ocenie wzrostu metabolizmu

glukozy i syntezy białek.

Różnicowanie guzów łagodnych i złośliwych.

Ocena rozległości procesu.

(badanie całego ciała po jednym wstrzyknięciu znacznika)

Ocena wznowy i monitorowanie leczenia.

PET w kardiologii

Opiera się na ocenie metabolizmu:

glukozy (wzrost w obszarze niedokrwionym)

kwasów tłuszczowych (dominuje w mięśniu

prawidłowym)

Ocena stopnia zaawansowania ch.n.s.

Określenie obszaru zawału.

Ocena żywotności strefy niedokrwionej.

PET w neurologii

Opiera się na ocenie metabolizmu:

glukozy i amin katecholowych

Ocena stopnia złośliwości glejaków

Dgn ch. otępiennych

ch. Alzheimera - spadek gromadzenia 18FDG

Dgn ch. układu pozapiramidowego

ch. Parkinsona - gromadzenie 18F-DOPA

w jądrach podstawy

Termografia

Jest to proces obrazowania pozwalający na

rejestrację promieniowania cieplnego

emitowanego przez ciała fizyczne.

Każdy obiekt, którego temperatura jest wyższa

od zera absolutnego (-273°C) staje się

źródłem promieniowania podczerwonego.

Ma zastosowanie w badaniach naukowych,

w medycynie, przemyśle, policji, wojsku.

Obecnie jest uważana za najbardziej atrakcyjną

metodę pomiaru temperatury na odległość.

Radiologia zabiegowa

Dział medycyny, który wykorzystuje metody

obrazowania oraz odpowiedni sprzęt do

wykonywania zbiegów leczniczych.

•Embolizacja

•Rozszerzanie i udrażnianie tętnic

•Zabiegi na sercu i dużych naczyniach

•Zabiegi na drogach żółciowych

•Zabiegi na drogach moczowych

•Przezskórny drenaż ropni, torbieli i wysięków

•Usuwanie ciał obcych

Radiobiologia

Nauka zajmująca się wpływem promieniowania

jonizującego na organizmy żywe

Promieniowanie jonizujące

Elektromagnetyczne

•promieniowanie X

•

•promieniowanie γ

Korpuskularne

•promieniowanie α

(jądra atomów He)

•promieniowanie β

5. e+)

•protony

•neutrony

Działanie promieniowania jonizującego na organizm

Bezpośrednie

uszkodzenie „tarczy”

•DNA

•błona komórkowa

Pośrednie

tworzenie wolnych rodników:

H2O + E H2O+ + e-

H2O + e- H2O-

H OH -

Prawo Bregonié i Tribondeau

Wrażliwość komórek na działanie promieniowania

jest wprost proporcjonalna do ich aktywności podziałowej

a odwrotnie proporcjonalna do stopnia ich zróżnicowania.

1906r

Podział narządów z uwagi na ich promienioczułość

Grupa I: gonady i szpik kostny.

•Grupa II: mięśnie, tkanka tłuszczowa, wątroba,

śledziona, nerki, przewód pokarmowy,

soczewki, płuca i in.

•Grupa III: kości, tarczyca i skóra.

•Grupa IV: ręce, przedramiona i stopy.

Następstwa napromieniowania

•Następstwa dla zarodka

•Wczesne skutki somatyczne

•Późne skutki somatyczne

Wczesne skutki somatyczne

•tkanki i narządy

•cały organizm

- zespół hematopoetyczny ( ‹10 Gy )

- zespół jelitowy ( 10-50 Gy )

-zespół mózgowo-naczyniowy ( ›50 Gy )

Dawka letalna dla człowieka- LD50/30 = 4 Gy

Późne skutki somatyczne

•rozwój raka

•rozwój białaczki

•przyspieszenie procesów starzenia

•skrócenie czasu życia

•zaćma

•bezpłodność

Radioterapia
Promieniotwórczość

jest to zdolność emitowania przez pewne pierwiastki

promieniowania jądrowego,

wskutek promieniotwórczego rozpadu

ich jąder atomowych

Radioterapia
Historia odkrycia promieniotwórczości

1896 - odkrycie przez Henri Becquerela emisji

przez uran niewidzialnego promieniowania, które oddziaływało

na błony fotograficzne,

1898 - odkrycie radu przez Marię Skłodowską-Curie i Piotra Curie.

1903 - Nagroda Nobla dla Henri Becquerela oraz

Marii Skłodowskiej-Curie

i Piotra Curie za prace nad promieniotwórczością.

bekerel (Bq) - jednostka aktywności ciała promieniotwórczego

1Bq = 1samoistna przemiana jądrowa / 1s

kiur (Ci) - jednostka aktywności źródła promieniotwórczego

1Ci = 3,7 x 1010 rozpadów / 1s

Wytwarzanie promieniowania

1)Aparaty (bomby) kobaltowe

- naturalne promieniowanie izotopu kobaltu 60Co

2) Akceleratory liniowe

- wysokoenergetyczne fotony X

• elektrony e-

Metody leczenia nowotworów

•leczenie chirurgiczne

•radioterapia

•chemioterapia

Rodzaje radioterapii

• radykalna

(ziarnica złośliwa, rak szyjki macicy,

niedrobnokomórkowy rak płuca)

• skojarzona

(rak sutka)

• paliatywna

(zaawansowane przypadki szpiczaka mnogiego)

Promienioczułość nowotworów

Dawka całkowita potrzebna dla 95% prawdopodobieństwa

wyleczenia guza

w stadium T3 wynosi dla:

neuroblastoma 35 Gy

osteosarcoma 80 Gy

• raki: 70 Gy (lecz. samodzielne)

50-60 Gy (w skojarzeniu z operacją)

• mięsaki: 70 Gy (w skojarzeniu z operacją)

• ziarnica złośliwa:

70 Gy (lecz. samodzielne)

30-35 Gy (w skojarzeniu z chemioterapią)

Aplikowanie promieniowania

• teleradioterapia

- napromienianie z pól zewnętrznych

• brachyterapia (192Ir, 137Cs)

-napromienianie śródtkankowe

-napromienianie kontaktowe

-napromienianie dojamowe

Dozowanie (frakcjonowanie) promieniowania

10 - 40 sesji naświetlań

2 - 8 tygodni- 5 dni w tygodniu

ok. 2 Gy na dzień

Ziarnica złośliwa - radioterapia paliatywna

20 Gy w 5 dawkach

30 Gy w 10 dawkach

W przypadku zaawansowanych zmian w kościach(ziarnica złośliwa,

szpiczak), jako leczenie przeciwbólowe jednorazowo:

UHBI 6 Gy

LHBI 8 Gy

Frakcjonowanie promieniowania

• lepsza regeneracja prawidłowych komórek

• większe prawdopodobieństwo trafienia w mitozę

• zwiększenie utlenowania przetrwałych części guza

efekt tlenowy - warunki beztlenowe wymagają użycia

2,5-3-krotnie wyższych dawek promieniowania

Faza planowania - Symulacja

1.Określenie pola zabiegu, czyli obszaru docelowego,

który ma zostać naświetlony.

2.Ustalenie techniki.

- wybór rodzaju promieniowania,

- wybór sposobu ukierunkowania wiązki

lub wiązek promieniowania.

od 1 (np. npl skóry) do 6 (np. npl prostaty).

3.Oznaczenie pola zabiegu na skórze za pomocą tatuażu widocznego

na zdjęciach rtg.

4. Kształtowanie pola zabiegu (ekranowanie)

1. wiązka ma kształt prostokątny o bokach

długości 5-40cm (dowolnie regulowanych)

2. wiązka powinna oszczędzać zdrowe tkanki,

do czego służą ekrany wykonane ze specjalnego

stopu metali (cerrobend).

5. Pozycjonowanie

- odlewy gipsowe

-worki z piaskiem

Służą do wygodnego ułożenia pacjenta i

zapewniają to, że się on nie poruszy podczas zabiegu.

Skutki uboczne radioterapii

1) Zmęczenie

- występuje do kilku tygodni po leczeniu

• jest związane z eliminacją substancji powstałych

ze zniszczonych komórek

• jest związane z dużym nakładem energii na regenerację

2) Zapalenie skóry

• występuje zarówno w polu naświetlanym, jak i

po stronie przeciwnej

- stosuje się promieniowanie wysokoenergetyczne

- stosuje się technikę wielopolową

• unikanie podrażnień (opalanie) i kosmetyków

wysuszających skórę (np. z alkoholem)

- stosowanie maści aloesowej, sterydów, antybiotyków

- wstrzymanie naświetlań

3) Zapalenie błony śluzowej

• ból, suchość w jamie ustnej, trudności w połykaniu,

pleśniawki, opryszczka

- zakaz palenia tytoniu i picia alkoholu

- dieta papkowata

- higiena jamy ustnej

- płukanki znieczulające (np. z ksylokainą)

• leki przeciwhistaminowe, przeciwgrzybicze,

przeciwwirusowe

4) Biegunka

• stosuje się błonnik (Metamucil), który wiąże wodę i

substancje drażniące (np. kwasy żółciowe)

• eliminacja z diety pokarmów drażniących

(alkohol, kofeina, nabiał surowe i tłuste pokarmy)

- leki przeciwbiegunkowe

• wstrzymanie naświetlań

Skutki uboczne radioterapii c.d.

5) Nudności

-pojawiają się wtedy, gdy naświetlana jest jama brzuszna

lub mózg

• leki (kompazyna, tigan, zofran, kytril) - należy je zażyć

przed zabiegiem

- stosowanie odpowiedniej diety

6) Zapalenie pęcherza moczowego

- występuje przy napromienianiu miednicy

- częstomocz, parcie na mocz, krwiomocz

- zwiększona podaż płynu

- leki (Pyridium)

7) Wypadanie włosów

• występuje zarówno w polu naświetlanym,

jak i po stronie przeciwnej

-może być chwilowe lub trwałe

- nakrycia głowy, peruki

8) Bezpłodność

-częściej jest związana z chemioterapią

• banki spermy, komórek jajowych i embrionów

Ochrona przed
promieniowaniem jonizującym

-osłony osobiste

personel pracowni: fartuchy i rękawice

z gumy ołowiowej, okulary

pacjenci

osłony stałe: stropy, ściany, drzwi

odległość: natężenie promieniowania

maleje proporcjonalnie do

kwadratu odległości

kontrola dozymetryczna

---