Prawo autorskie jako część PRAWA WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ

Prawo autorskie stanowi cześć dziedziny prawa zwanej "PRAWEM WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ", której cechą charakterystyczną jest przedmiot tego prawa - czyli dobro niematerialne. Przedmiotem jest myśl intelektualna, która jednak aby zyskać ochronę musi zostać uzewnętrzniona w jakikolwiek sposób (np. papier, wykonanie na żywo).
Prawo autorskie, to zbiór norm prawnych, których przedmiotem jest zapewnienie ochrony twórczości naukowej, literackiej i artystycznej. W znaczeniu podmiotowym to uprawnienia majątkowe i osobiste autora do stworzonego przezeń dzieła. Prawa osobiste twórcy nigdy nie wygasają i nie mogą zostać przeniesione na inne osoby, natomiast prawa majątkowe są zbywalne i dziedziczne lecz wygasają z upływem określonego czasu.
Prawo autorskie zostało ukształtowane w XIX w., uregulowane przez międzynarodową umowę podpisaną w Bernie w 1866, tzw. konwencję berneńską oraz genewskiej konwencji powszechnej z 1952 (uaktualnienie w 1971). Polska jest stroną obu konwencji od 1919.
Aby być twórcą w rozumieniu prawa autorskiego i czerpać z tego tytułu profity nie trzeba mieć ukończonych szkół artystycznych, nie trzeba przywdziewać ekstrawagandzkich strojów czy porzucać statecznego stylu życia.
Twórcą jak chce tego ustawa o prawie autorskim jest każdy kto stworzył utwór, a więc także i obok Piccassa, dziecko malujące wydarzenie swoich wakacji, student piszący wiersze dla ukochanej czy babcia haftująca obrusy.

Rosnąca świadomość praw autorskich po stronie twórców wymusza większą dbałość producentów o właściwe zabezpieczanie swoich interesów z punktu widzenia prawa autorskiego!
Wykorzystując w produkowanym przez naszą firmę kalendarzu ściennym rysunki dziecięce z zaprzyjaźnionego przedszkola, opatrując etykietą produkowane towary czy wykorzystując zdjęcia naszych produktów dla celów promocji pamiętać należy bezwzględnie o prawach ich twórców. Brak poszanowania praw twórców wiąże się niejednokrotnie z poważnymi konsekwencjami finansowymi.

Nie tylko opery Verdiego, obrazy Matejki czy poezja Miłosza są utworami chronionymi przez prawo autorskie!
Prawo autorskie uznaje za utwór każdy efekt działalności człowieka niezależnie od jego wartości, przeznaczenia byle by tylko była to działalność charakteryzująca się zawartością elementów twórczych. Innymi słowy utworem jest to wszystko co nie powstaje z wiernego odwzorowania rzeczywistości czy przedmiotów już istniejących.
Zgodnie z prawem autorskim za utwór uznaje się między innymi: zdjęcia, katalogi, informatory, instrukcję obsługiwania maszyny, instrukcję BHP, kompozycje kwiatów, wzór zdobniczy, projekt znaku towarowego, program komputerowy.
Niejednokrotnie prawidłowa kwalifikacja danego wytworu działalności intelektualnej jako utworu budzi poważne trudności, które rozwiązywać należy w oparciu o dogłębną wiedzę z zakresu prawa autorskiego oraz orzecznictwa sądowego.

Prawo autorskie dotyczy dwóch rodzajów praw twórców względem ich utworów --- autorskich praw osobistych oraz autorskich praw majatkowych.
Autorskie prawa osobiste można porównać z prawami osobistymi każdego z nas, a więc np. z prawem do nazwiska, poszanowania twórczości.
Natomiast autorskie prawa majatkowe to zakres majątkowego wykorzystywania utworów przez ich twórców, a więc to co przynosi im dochód, np. sprzedaż tych praw do danego zdjęcia agencji reklamowej.
Wykorzystując w działalności gospodarczej utwory osób trzecich koniecznym jest zawieranie zgodnych z prawem autorskim umów.
Wykorzystując w działalności gospodarczej utwory osób trzecich konieczna będzie, zawarta zgodnie z prawem autorskim, umowa.
Prawo autorskie zna ich dwa rodzaje: umowy o przeniesienie majatkowych praw autorskich oraz umowy o korzystanie z utworów (umowy licencyjne).
Z uwagi na to, iż prawo autorskie jest w istocie prawem twórcy, daje mu ono duże uprawnienia, które można jednakże ograniczyć w ramach zawieranych umów.

Jeżeli naszym działaniem, świadomym bądź pozbawionym złych intencji, naruszymy prawa autorskie twórcy, to przysługuje mu szereg środków prawnej ochrony.
Twórca może żądać przed sądem cywilnym nie tylko odszkodowania ale także zaprzestania działalności naruszającej jego interes czy zniszczenia w ten sposób wytworzonych towarów, może także wystąpić z oskarżeniem prywatnym do sądu karnego przeciwko naruszycielowi.
Jak już wspomniałam utworem jest:
1. Każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze.
Chodzi tu o tzw. cechę osobistej twórczości - utwór musi choć w minimalnym zakresie być oryginalny, musi posiadać pierwiastek nowości.
2. Ustalony w jakiejkolwiek postaci.
Warunek ten zostanie spełniony, jeśli z utworem ma szansę zaznajomić się choćby jedna osoba. Od tego momentu utwór korzysta z ochrony (choćby nie został ukończony). Tak więc prawo nie chroni samych idei, czy też pomysłów, które nie zostały uzewnętrznione w sposób pozwalający ich percepcję.
Natomiast do uzyskania przez utwór ochrony nie jest wymagane jego utrwalenie (choć jest to najczęstszy sposób ustalenia), czyli "ubranie" go w materialną postać, t. jak nagranie na taśmie magnetofonowej, zapisanie w pamięci komputera).
3. Bez względu na jego wartość, przeznaczenie i sposób wyrażenia.
Utworem będą więc zarówno "Słoneczniki" van Gogha, jak i rysunek stworzony w notatniku podczas nudnego zebrania (o ile posiada walor twórczości). Za przedmiot prawa autorskiego polskie orzecznictwo przyjmowało już najrozmaitsze przedmioty, np. książki kucharskie, instrukcję obsługi maszyny, rozkłady kolejowe. Art. 1 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wylicza przykłady utworów. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi♣ (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),
plastyczne,♣
fotograficzne,♣
lutnicze,♣
wzornictwa przemysłowego,♣
architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,♣
muzyczne i słowno-muzyczne,♣
sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,♣
audiowizualne (w tym wizualne i audialne).♣
Przedmiotem prawa autorskiego są także:
opracowania cudzych utworów (tłumaczenia, przeróbki),♣
zbiory, antologie, wybory, bazy danych, nawet jeśli zawierają nie♣ chronione materiały, o ile przyjęty w nich dobór, układ lub zestawienie ma twórczy charakter (art. 3).
Natomiast wyłącza się spod pojęcia "utwór":
akty normatywne lub ich urzędowe projekty,♣
urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole,♣
opublikowane opisy patentowe lub ochronne,♣
Do uzyskania przez twórcę ochrony nie trzeba, poza ustaleniem utworu, żadnych dodatkowych formalności.

Podmiotem prawa autorskiego jest natomiast TWÓRCA.
Twórcą jest osoba fizyczna, której działania rezultatem jest utwór. Oczywiście utwór może powstawać jako wynik pracy więcej niż jednej osoby. Wówczas mamy do czynienia ze współtwórczoscią, a prawo autorskie przysługuje współtwórcom wspólnie (art. 9).
Dla celów dowodowych statuuje się domniemanie, iż twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu.
Prawo autorskie powstaje w momencie ustalenia utworu w całości na jego rzecz. Oznacza to, iż od tego momentu przysługuje mu pełnia:
1. osobistych praw autorskich - choćby bardzo chciał, to się ich nie wyzbędzie,
2. majątkowych praw autorskich - tu jednak prawo przewiduje pewne wyjątki:
autorskie prawa majątkowe do utworu zbiorowego, w szczególności do♣ encyklopedii lub publikacji periodycznej, przysługują producentowi lub wydawcy, a do poszczególnych części mających samodzielne znaczenie - ich twórcom. Domniemywa się, że producentowi lub wydawcy przysługuje prawo do tytułu. (art.11)
prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika♣ w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej. (art. 74 ust. 3)
Podział na te dwie kategorie praw autorskich wynika z przyjętej w polskim prawodawstwie zasady dualizmu praw autorskich.
AUTORSKIE PRAWA OSOBISTE
Art. 16 mówi, iż chronią one nieograniczoną w czasie i nie podlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem. Tak więc ochronie podlegają tu niemajątkowe interesy twórcy, takie jak:
1. PRAWO DO AUTORSTWA (OJCOSTWA) UTWORU.
Oznacza to prawo do oznaczania utworu swym nazwiskiem lub pseudonimem. Tak więc naruszeniem tego prawa będzie zarówno przywłaszczenie sobie autorstwa cudzego utworu, wprowadzanie w błąd co do jego autorstwa (stanowi to przestępstwo z art. 115) , jak i zatajanie przez inną niż twórca osobę autorstwa twórcy wbrew jego woli. Wbrew woli, gdyż twórca ma prawo zataić swe personalia i udostępniać dzieło anonimowo.
Dopóki twórca nie ujawnił swojego autorstwa, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku - właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.
2. PRAWO DO INTEGRALNOŚCI (NIENARUSZALNOŚCI) UTWORU.
Chodzi tu o prawo do nienaruszalności treści i formy utworu, a więc korzystania z utworu w taki sposób, aby nie prowadziło to do zmiany "konsystencji" utworu.
Drugim uprawnieniem należącym do tej kategorii jest prawo do rzetelnego wykorzystania utworu.
3. PRAWO DO DECYDOWANIA O PIERWSZYM UDOSTĘPNIENIU UTWORU PUBLICZNOŚCI.
Twórca może swobodnie decydować, czy i kiedy utwór ma być udostępniony odbiorcom. Dopiero od momentu tego pierwszego udostępnienia utwór zaczyna "krążyć w obrocie" i możliwe staje się korzystanie z niego przez inne osoby.

i. PRAWO DO NADZORU NAD SPOSBEM KORZYSTANIA Z UTWORU.
Nadzór taki może być sprawowany przez twórcę nawet, gdyby całość praw majątkowych przysługiwała innemu podmiotowi. Orzecznictwo przyjmowało, iż można tu wskazać prawo do: wstrzymania przez autora dalszego rozpowszechniania utworu, przeprowadzenia korekty autorskiej przed publikacją utworu.
Bezpieczeństwo danych (angielskie data security), to zespół działań podejmowanych w celu ochrony informacji przechowywanych w komputerach, w szczególności w bazach danych. Podstawowym sposobem zapewniania bezpieczeństwa danych jest ograniczanie dostępu do danych.
Komercjalizacja Internetu z jaką obecnie mamy do czynienia pociąga za sobą konieczność zapewnienia odpowiedniego poziomu świadczonych w nim usług. Internet przestaje być siecią akademicką o statusie "eksperymentalnym", staje się środkiem do prowadzenia biznesu. Za pomocą globalnej sieci dokonuje się marketingu, sprzedaje towary i usługi. Internet łączy też oddziały firm za ułamek kosztów jakie musiały by ponieść one w wypadku posiadania prywatnej sieci rozległej. Użytkownicy płacą, ale i wymagają, wymagają zaś przede wszystkim poufności, wiarygodności i bezpieczeństwa swoich danych wędrujących po globalnej sieci. Wymagań tych Internet jeszcze niedawno nie mógł spełnić. Obecnie następuje znaczna poprawa w bezpieczeństwa, jednak fakt, że zaledwie kilka banków na świecie zdecydowało się świadczyć bezpośrednio usługi typu płatnościowo/rozliczeniowego przez Internet świadczy o tym, że w dziedzinie bezpieczeństwa Internetu pozostało wiele do zrobienia.
Wymienić można wiele przykładów wykorzystania Internetu, w których poufność danych jest konieczna. Wymienione już usługi bankowe to przykład sztandarowy, ale być może nie najważniejszy. Inne przykłady to: przesyłanie numerów kart kredytowych (konieczne przy dokonywaniu przez sieć jakiegokolwiek zakupu), przesyłanie danych poufnych między oddziałami firmy (nawet zwykłe dane księgowe nie powinny wpaść w niepowołane ręce). Po pewnych przemyśleniach dochodzimy też do wniosku, że zwykła poczta elektroniczna powinna być poufna. Philip Zimmerman, autor słynnego pakietu programów szyfrujących PGP, pisze: "Jest osobista. Jest prywatna. I nie powinna obchodzić nikogo prócz Ciebie. Może planujesz kampanię polityczną, może dyskutujesz o swoich podatkach, a może masz sekretny związek miłosny. Może robisz coś, co według Ciebie nie powinno być nielegalne, ale jest. Cokolwiek by to było, nie chcesz, aby twoja poczta elektroniczna (e-mail) lub inne poufne dokumenty wpadły w niepowołane ręce."
Licencja jest to natomiast jeden z typów umowy wykorzystywany w prawie własności przemysłowej i prawie własności intelektualnej, w szczególności w prawie wynalazczym (licencja patentowa, licencja know-how, licencja wzoru użytkowego), w prawie znaków towarowych (licencja znaku towarowego) oraz w prawie autorskim.
Licencją w prawie wynalazczym jest umową nazwaną, tzn. jej istotne postanowienia przedmiotowe są uregulowane przepisami prawa. Zgodnie z ustawą o wynalazczości uprawniony z patentu może w drodze umowy udzielić innej osobie upoważnienia (licencji) do korzystania z jego wynalazku (umowa licencyjna).
Licencje można dzielić w zależności od zakresu przyznawanych uprawnień na: licencje pełne i niepełne, licencje wyłączne i niewyłączne. Kryterium podziału na licencje pełne i niepełne jest zakres korzystania z wynalazku. Jeżeli licencjobiorca ma prawo gospodarczego korzystania z rozwiązania w takim samym zakresie jak licencjodawca, wówczas mamy do czynienia z licencją pełną. Jeżeli ten zakres jest węższy, wówczas można mówić o licencji niepełnej.
Udzielenie licencji wyłącznej oznacza, że na danym terytorium licencjobiorca ma monopol korzystania z wynalazku. Licencji niewyłącznej można udzielić natomiast kilku licencjobiorcom równocześnie na danym terytorium.

---