Serce - położenie, opis budowy zewnętrznej, miejsca wejścia i wyjścia naczyń, osierdzie

Serce (cor) jest pompą ssąco-tłoczącą i należy do centralnego układu krwionośnego.

Serce jest położone w jamie klatki piersiowej w śródpiersiu przednim.

Sąsiaduje ono:

-od strony przedniej z mostkiem i chrząstkami żebrowymi

-z tyłu z przełykiem i aorta

-z dołu z przeponą

-od strony prawej i lewej przylega do obu opłucnych śródpiersiowych

Powierzchnię serca pokrywa błona surowicza zwana nasierdziem. Pod nią znajduje się miesień brązowo-czerwonawy serca i żółtawa tkanka tłuszczowa znajdująca się w okolicach bruzd naczyń wieńcowych

Serce ma kształt stożka skierowanego podstawą ku górze a wierzchołkiem w dół. Podstawa jest zwrócona ku górze, na prawo i do tyłu. Wierzchołek, czyli koniuszek jest zwrócony ku dołowi, na lewo i do przodu. Koniuszek serca znajduje się wysokości piątej przestrzeni międzyżebrowej, a podstawa serca na wysokości drugiej przestrzeni międzyżebrowej. Skośne ustawienie osi długiej serca powoduje jego asymetryczne położenie. Około 1/3 serca mieści się po prawej stronie od płaszczyzny symetrii ciała, zaś 2/3 po lewej.

W sercu wyróżnia się: podstawę serca, koniuszek (wierzchołek) i trzy powierzchnie:

-przednią, mostkowo-żebrową

-tylno-dolną, przeponową

-po stronie lewej powierzchnię płucną

Powierzchnia płucna podczas skurczu serca zanika tworząc lewy brzeg serca.

Od strony prawej powierzchnie mostkowo-żebrową i przeponową oddziela prawy brzeg serca

Serce jest podzielone na cztery części: dwie górne nazywane przedsionkami i dwie dolne - komorami. Zewnętrzną granicą między przedsionkami i komorami stanowi bruzda wieńcowa.

Granicę miedzy dwiema komorami z przodu wyznacza bruzda międzykomorowa przednia, a z tyłu bruzda między komorowa tylna. Obie bruzdy rozpoczynają się od bruzdy wieńcowej i biegną ku dołowi. Dalej łączą się we wcięciu koniuszka serca.

W obrębie podstawy serca znajdują się wszystkie naczynia wchodzące i wychodzące z serca i tworzą koronę serca

Naczynia wychodzące: aorta i pień płucny wychodzą z komór obok przedsionków na powierzchni przedniej serca z tzw. stożków tętniczych

Na przednich powierzchniach obu przedsionków znajdują się tzw. uszka. Oba uszka wypełniają zagłębienie przedniej powierzchni serca, przyczyniając się do wygładzenia zewnętrznej powierzchni podczas skurczu komór

Naczynia wchodzące, wchodzą do przedsionków:

- do prawego przedsionka: żyła główna górna, dolna oraz zatoka wieńcowa

- do lewego przedsionka: cztery żyły płucne ( 2 prawe i 2 lewe)

Układ żylny serca ma kształt krzyża (tzw. krzyż żylny serca). Ramię podłużne krzyża tworzą obie żyły główne, a ramię poziome tworzą żyły płucne.

Osierdzie otacza serce w postaci podwójnego worka surowiczego. Wewnętrzną część osierdzia tworzy nasierdzie, a zewnętrzna składa się z dwóch warstw:

-wewnętrznej błony surowiczej

-zewnętrznej błony włóknistej

Błona zewnętrzna tworzy warstwę ochronną. Między błoną surowiczą a nasierdziem znajduje się szczelinowata przestrzeń, tzw. jama osierdziowa. Wypełniona jest ona płynem surowiczym, który nawilża powierzchnię obu błon i dzięki temu zapobiega tarciu serca o sąsiednie narządy i ścianę klatki piersiowej podczas pracy

Przedsionki i komory serca

Wnętrze serca podzielone jest przegrodami na cztery jamy. Dwie górne leżące bliżej podstawy to przedsionki, a dwie dolne to komory

Przedsionki serca mają ścianę znacznie cieńszą od ścian komór.

Przedsionek prawy od lewego oddziela przegroda międzyprzedsionkowa

Komorę prawą od lewej oddziela przegroda międzykomorowa

Między przedsionkami i komorami znajdują się przegrody przedsionkowo-komorowe (prawa i lewa), które zawierają ujścia przedsionkowo-komorowe (prawe i lewe). W ujściach znajdują się zastawki przedsionkowo-komorowe (prawa-trójdzielna i lewa-dwudzielna). Zastawki regulują jednokierunkowy przepływ krwi z przedsionków do odpowiednich komór

Lewą część serca, tj. przedsionek lewy i komorę lewą, określa się jako "serce lewe" lub tętnicze. Część prawą tj. przedsionek prawy i prawą komorę jako "serce prawe" lub żylne, z uwagi na rodzaj krwi przepływającej przez te części serca.

Przedsionek prawy

Ma kształt sześcianu. Wyróżnia się w nim ścianę przednią, tylną, górną i dolną oraz boczną i przyśrodkową (przegrodową)

Do prawego przedsionka wchodzą:

-żyła główna górna i dolna (zbierające krew z całego organizmu)

-zatoka wieńcowa (odprowadzająca krew ze ścian serca)

Przedsionek prawy dzieli się na dwie części:

-zatokę żył głównych

-właściwą część przedsionka prawego, której na zewnętrznej powierzchni odpowiada uszko prawe

Do zatoki żył głównych uchodzą obie żyły główne i zatoka wieńcowa.

Granicę między zatoką żył głównych a właściwym przedsionkiem wyznacza położony na ścianie bocznej fałd mięśniowy tzw. grzebień graniczny, któremu na zewnętrznej powierzchni odpowiada bruzda graniczna.

Ściany części zatokowej przedsionka są gładkie

Ściany właściwej części przedsionka pokryte są przez mięśnie grzebieniaste

Na ścianie przyśrodkowej (na przegrodzie międzyprzedsionkowej) znajduje się zagłębienie zwane dołem owalnym, który otoczony jest wzniesieniem, zwanym rąbkiem dołu owalnego

Przedsionek prawy łączy się z prawą komorą przez ujście przedsionkowo-komorowe prawe.

Prawy przedsionek otrzymuje krew odtlenowaną (ciemnoczerwoną) powracającą żyłami z całego ciała i dostarcza ją do prawej komory

Komora prawa

Prawa komora przyjmuje krew z prawego przedsionka przez ujście przedsionkowo-komorowe prawe i dalej pompuje krew przez ujście pnia płucnego do pnia płucnego. Prawa komora tłoczy krew do pnia płucnego pod małym ciśnieniem, ponieważ opory w krwiobiegu małym są nieduże. W związku z tym mięśniówka komory prawej jest trzykrotnie cieńsza od ścian komory lewej.

Komora prawa ma kształt trójściennej piramidy, skierowanej podstawą ku górze, a wierzchołkiem w dół. W komorze prawej wyróżnia się: ścianę przednią, tylną i przyśrodkową (przegrodową) oraz podstawę i wierzchołek

Podstawa komory prawej przylega do przedsionka prawego i w jej okolicy znajduje się ujście przedsionkowo-komorowe prawe, w którym znajduje się zastawka trójdzielna oraz ujście pnia płucnego z zastawką półksiężycowatą pnia płucnego

Wewnątrz komory znajduje się grzebień nadkomorowy, który dzieli komorę na dwie łączące się u dołu przestrzenie. Pierwsza stanowi drogę dopływową, druga drogę odpływu i nosi nazwę stożka tętniczego prawego

Ściany komory prawej pokryte są beleczkami mięśniowymi. Beleczki te podczas skurczu umożliwiają całkowite zamknięcie światła komory

W komorze prawej znajdują się odchodzące od ścian mięśnie brodawkowate: przedni, tylny i przyśrodkowy. Od mięśni odchodzą struny ścięgniste, które przyczepiają się do powierzchni komorowych. Zapobiegają one wywijaniu się płatków zastawki do światła przedsionków.

Przedsionek lewy

Przyjmuje krew utlenowaną (jasnoczerwoną) z czterech żył płucnych krwiobiegu małego.

Od przedniej ściany odchodzi uszko lewe. Ściany przedsionka są gładkie, wewnątrz uszka przebiegają mięśnie grzebieniaste. Do przedniej ściany przedsionka lewego przylega od zewnątrz aorta i pień płucny. W dolnej ścianie przedsionka znajduje się ujście przedsionkowo-komorowe lewe, zaopatrzone w zastawkę dwudzielną

Komora lewa

Lewa komora przyjmuje krew z lewego przedsionka przez ujście przedsionkowo-komorowe lewe

i dalej pompuje krew przez zastawkę aortalną do głównej tętnicy zwanej aortą i dalej naczyniami do całego ciała.

Lewa komora jest dłuższa i węższa od prawej. Ma kształt stożka, którego podstawa przylega do przedsionka lewego, a wierzchołek sięga do koniuszka serca. Światło komory lewej w przekroju poprzecznym ma kształt okrągły, w związku z tym jej ściany: przednia, tylna i przyśrodkowa przebiegają bez wyraźnej granicy

Podstawę komory lewej przebijają ją 2 otwory. Jeden stanowi ujście przedsionkowo-komorowe lewe, zaopatrzony w zastawkę dwudzielną. Drugi otwór stanowi ujście aorty, zaopatrzone w zastawkę półksiężycowatą aorty

W komorze lewej wyróżnia się drogę dopływu i odpływu krwi. Drogę odpływu nazywa się stożkiem tętniczym lewym. Powierzchnia ścian drogi odpływu jest gładka, a pozostałą powierzchnię ścian pokrywają blaszki mięśniowe

W komorze lewej występują dwa mięśnie brodawkowe: przedni i tylny. Od mięśni odchodzą struny ścięgniste

Budowa ścian serca

Ściany serca zbudowane są z trzech warstw:

-wewnętrzną tworzy wsierdzie

-środkową, najgrubszą tworzy śródsierdzie czyli mięsień sercowy

-zewnętrzną tworzy nasierdzie

Wsierdzie jest to cieńką błoną łącznotkankową. Wyściela jamy serca i przedłuża się w błonę wewnętrzną naczyń wchodzących i wychodzących. Pokrywa mięśnie brodawkowate i struny ścięgniste oraz wytwarza płatki zastawek

Nasierdzie pokrywa zewnętrzną warstwę ścian serca. Zbudowane jest z błony surowiczej i tworzy blaszką trzewną osierdzia. Nasierdzie pokrywa mięsień sercowy z powierzchownie biegnącymi naczyniami krwionośnymi i tkankę tłuszczową wypełniającą bruzdy serca. Nasierdzie wygładza zewnętrzną powierzchnię serca i nadaje mu lśniący wygląd

Śródsierdzie dzieli się na:

-szkielet serca

-mięsień czynnościowy

-mięsień przewodnictwa

Szkielet serca zbudowany jest z tkanki łącznej włóknistej, skupionej wokół ujść przedsionkowo-komorowych oraz ujść tętniczych.

Należą do niego:

-prawy i lewy pierścień włóknisty przedsionkowo-komorowy. Oddziela on mięśniówkę przedsionków od mięśniówki komór oraz stanowi miejsce przyczepu zastawek przedsionkowo-komorowych i mięśni

-pierścień włóknisty ujścia aorty i pnia płucnego

-dwa trójkąty włókniste, z których:

prawy wypełnia wolną przestrzeń między pierścieniami przedsionkowo-komorowymi a pierścieniem włóknistym aorty

lewy zespala pierścień włóknisty aorty z pierścieniem włóknistym ujścia przedsionkowo-komorowego lewego

-część błoniasta przegrody międzykomorowej

Przegroda ustawiona jest pionowo, a wszystkie pozostałe elementy szkieletu serca leżą w płaszczyźnie poprzecznej do osi długiej serca.

Do pierścieni włóknistych przymocowują się włókna mięśniowe i zastawki

Do trójkątów przyczepiają się tylko włókna mięśniowe

Mięsień czynnościowy serca

Włókna mięśniowe posiadają wstawki, które łączą włókna między sobą tworząc sieć. Mięsień czynnościowy serca buduje komory i przedsionki.

Mięśniówka przedsionków jest cieńsza od mięśniówki komór.

Zbudowana jest z dwóch warstw:

-warstwa powierzchowna

-warstwa głęboka

Warstwa powierzchowna jest wspólna dla każdego przedsionka każdego przedsionkakomory odrębne

Warstwa głęboka jest oddzielna dla każdego przedsionka

Mięśniówka komór składa się z trzech warstw:

-zewnętrzna (skośna)

-środkowa (okrężna)

-wewnętrzna (podłużna)

Warstwa zewnętrzna i powierzchowna część warstwy środkowej są wspólne dla obu komór. Pozostała część warstwy środkowej i warstwa wewnętrzna są dla każdej komory odrębne

Mięsień przedsionków i mięsień komór przyczepiają się osobno do pierścieni włóknistych, leżących w ujściach serca. W tym miejscu przyczepiają się też struktury wchodzące w skład ściany serca oraz płatki zastawek. Nagromadzenie sztywnej tkanki łącznej w tym miejscu nosi nazwę szkieletu serca

Mięsień przewodnictwa tworzy połączenie między mięśniówką czynnościową przedsionków i komór. Jest to układ mięśniowy, którego zadanie polega na regulowaniu rytmicznej pracy serca w celu utrzymania prawidłowej kolejności skurczów przedsionków i komór. Włókna tego mięśnia są splotowato poskręcane i przechodzą bez wyraźnej granicy we włókna mięśnia czynnościowego.

Mięsień przewodnictwa składa się z:

-węzła zatokowo-komorowego

-węzła przedsionkowo-komorowego

-pęczka przedsionkowo-komorowego

-odnogi prawej

-odnogi lewej

-końcowych rozgałęzień, które wnikają we włókna mięśnia czynnościowego

Węzeł zatokowo-przedsionkowy znajduje się w przedsionku prawym. Jest ośrodkiem nadrzędnym, wytwarzającym bodźce ze średnią częstością 75/min, a pochodzące od niego impulsy rozchodzą się po całym mięśniu sercowym. Węzeł ten odpowiada za prawidłowy rytm serca

Węzeł przedsionkowo-komorowy jest też położony w przedsionku prawym, w okolicy przegrody. Odchodzi od niego do mięśniówki komór pęczek przedsionkowo-komorowy, który jest jedynym łącznikiem między mięśniówką przedsionków i komór. W początkowym odcinku biegnie wzdłuż przegrody międzykomorowej i dalej rozdziela się na odnogę prawą i lewą, przeznaczone dla odpowiednich komór. Końcowe włókna mięśnia przewodnictwa wnikają w mięsień czynnościowy

---