CHARAKTERYSTYKA WYROBISK
PIASKU PODSADZKOWEGO
CHARAKTERYSTYKA WYROBISK PIASKU PODSADZKOWEGO
Występowanie złóż piasku podsadzkowego
Piasek oznacza luźną osadową skałę okruchową, mający szerokie zastosowanie m.in.
w przemyśle szklarskim i ceramicznym, w metalurgii, ale przede wszystkim piaski stanowią pospolity materiał budowlany, znajdują zastosowania także w górnictwie, gdzie w związku z eksploatacją węgla potrzebne są wielkie ilości materiału posadzkowego do zasypywania wolnych przestrzeni po wybranym węglu.
Występują na Niżu Polskim w pokładach o różnej miąższości, przeważnie kilkumetrowej, na ogromnych obszarach naszego kraju. Największe przestrzenie zajmują piaski
w pradolinach rzek, na obszarach sandrowych oraz na wybrzeżu morskim.
Zapotrzebowanie na piasek jest szczególnie duże w Zagłębiu Górnośląskim
i Wałbrzyskim, gdzie w związku z eksploatacją węgla potrzebne są wielkie ilości materiału posadzkowego do zasypywania wolnych przestrzeni po wybranym węglu. Eksploatuje się do tego celu wielką masę piasku w okolicach Olkusza, z tzw. Pustyni Błędowskiej, gdzie zasoby piasku oblicza się na około 3 mld m3. W 1993 r. wydobycie piasku podsadzkowego wyniosło 19,6 mln ton.
Piaskownie o małych powierzchniach rozsiane są również po całym kraju. Powstały one w wyniku eksploatacji piasku do celów budownictwa.
W Polsce znajduje się w wielu miejscach piasek podsadzkowy. Piasek stosuje się do podsadzkowienia, jak również do szykowania wszelkiego rodzaju zapraw murarskich. Wyrobiska piaskowe noszą nazwę piaskowni. Wyróżnia się trzy rodzaje piaskowni:
1:Oligotroficzne
2:Mezotroficzne
3: Eutroficzne
Środowisko oligotroficzne charakteryzuje się występowaniem luźnych piasków przełożonych żwirami, zaleganiem w podłożu jałowych piasków luźnych, całkowitych, średnio- i gruboziarnistych, a niekiedy przeławicowanych żwirami. Dzielą się na 3 grupy:
suche
średnio wilgotne i wilgotne
mokre
Środowisko mezotroficzne (piaskownie mezotroficzne) przedstawia układ warunków geologicznych, w których pod warstwą piasków w podłożu na niewielkiej głębokości zalegają gliny, iły, wapienie lub wodno-lodowcowe utwory warstwowe.
Dzielą się na 3 grupy:
suche
średnio wilgotne i wilgotne
mokre
Środowisko eutroficzne - skałę macierzystą tworzą utwory niecałkowite, piaski luźne lub słabogliniaste, zalegające na glinach, iłach, utworach pyłowych karbońskich i triasowych.
Potencjalnie są to siedliska zasobne (żyzne), wymagające uregulowania stosunków wodnych.
Środowiska eutroficzne można podzielić na dwa rodzaje pod względem wilgotności: na średnio wilgotne i mokre.
Ogólna powierzchnia wyrobisk po eksploatacji piasku nieustannie wzrasta, obecnie wynosić może ponad 25 000 ha. Przeciętny roczny wzrost powierzchni piaskowni, odpowiednio do potrzeb górnictwa węglowego, szacuje się na około 200 ha. W latach 1960-1986 oddano do gospodarczego użytkowania prawie 5400 ha terenów poeksploatacyjnych, z czego 2540 ha przeznaczono na obiekty wodno-rekreacyjne.
Za przykład może służyć miasto Dąbrowa Górnicza, której ukształtowanie powierzchni jest związane w dużej mierze z budową jej podłoża i przeszłością geologiczną.
Na bazie wyrobisk popiaskowych powstał kompleks trzech sztucznych zbiorników wodnych "Pogoria". Po przeprowadzeniu rekultywacji powstał obszar parkowo-leśny
o charakterze rekreacyjnym. Wokół zbiornika "Pogoria I" znajdują się w otoczeniu lasu, ośrodki wypoczynkowe i plaża. Również wokół zbiornika "Pogoria III" zaczyna powstawać baza wypoczynkowo-rekreacyjna.
Południowo-wschodnią część miasta zajmuje Pustynia Błędowska, zwana Polską Saharą
z typową dla obszarów pustynnych florą i fauną. Obejmuje największy (12 km2.) obszar wydm śródlądowych w Polsce i Europie Środkowej, której ok. 14,5 ha leży w granicach Dąbrowy Górniczej.
Z Pustyni Błędowskiej poprowadzona została magistrala piaskowa, przez którą zniszczona została część pustyni w celu dostarczania piasku na podsadzkę do pobliskich kopalń. Pustynia Błędowska zwana „Polską Saharą” jest ciągłym wyrobiskiem piasku podsadzkowego.
Charakteryzując wyrobiska popiaskowe nie należy zapomnieć o ich bioróżnorodności.
W rzadkiej murawie, przeplatanej plamami otwartego piasku i żwiru, można odnaleźć gatunki muraw napiaskowych,np. goździk kartuzek czy lepnica wąskopłatowa, chabra nadreńskiego, gorysza pagórkowego, trawy - tymotkę Boehmera i strzęplicę nadobną,
a także pospolite rośliny suchych piaszczysk, jak koniczyna polna (kotki) i macierzanka piaskowa.
Ich siedliskami są południowe stoki piaszczystych i żwirowych wzgórz, gruboziarniste wydmy śródlądowe, bardzo suche ławice piasków w dolinach rzecznych, stare piaskownie i żwirownie, a także wykopy i nasypy dróg i trakcji kolejowych.
Silnie nagrzewające się podłoże śródlądowych muraw napiaskowych przyczynia się do odrębności także tutejszego świata bezkręgowców. Owadzim symbolem tej krainy jest wspomniany motyl kraśnik karyncki, zwany też esparcetkiem - gatunek południowy, najbardziej ciepłolubny spośród wszystkich czternastu występujących w Polsce kraśników.
Na odkrytych piaszczyskach i żwirowiskach podskakują niepozorne podłatczyny szare, błyskające niebieskimi skrzydłami siwoszki błękitne oraz miniaturowe skakuny długoczułkie.
Żyje tu także osobliwy pająk krzyżnik tanecznik.
Ten barwny i żywy świat muraw z goździkiem kartuzkiem można u nas jeszcze podziwiać. Niestety i liczba, i powierzchnia tych ukwieconych muraw stale maleje. Najbardziej zagraża im zaprzestanie wypasu, dzięki któremu murawy te nie zarastały, zalesienia oraz intensywna eksploatacja piasku i żwiru. Paradoksalnie umiarkowana eksploatacja piasku i żwiru tworzy śródlądowym murawom napiaskowym nowe dogodne siedliska. Zasiedlane są one nie tylko przez wspomniane już gatunki roślin i zwierząt, ale i przez inne. Otóż powstające w piaskowniach i żwirowniach pionowe silnie nagrzewające się ścianki stanowią dogodny biotop dla wielu gatunków ciepłolubnych os oraz dla... żołny! Warto więc, póki nie jest na to za późno, obejmować ochroną dobrze zachowane enklawy śródlądowych muraw napiaskowych, na przykład w formie użytków ekologicznych.
LITERATURA
1. Maciak F.: Ochrona i rekultywacja środowiska, Wyd. SGGW, Warszawa 2003
2. Charakterystyka przemysłu dostępne w World Wide Web: <http://www.bukowno.pl/przemysl.html>, <http://www.jura.art.pl>
3. Śródlądowe murawy napiaskowe dostępne w World Wide Web: <http://www.przyrodapolska.pl>
5