Wstęp:

Polska jest jednym z niewielu państw w europie w którym zachowało się wiele obszarów cennych przyrodniczo z gatunkami takimi jak żubry, łosie, niedźwiedzie, rysie, wilki.

Ostatnimi czasy Polska aspiruje do krajów rozwijających się. Rozbudowa dróg , autostrad i sieci kolejowych jest zagrożenie dla zwierząt podczas ich wędrówki .

Planuje się do 2013 roku modernizację 1700km dróg budowę 1500 km autostrad i 1600 km dróg ekspresowych.

Taka rozbudowa sieci komunikacyjnej stawia większość gatunków w stan zagrożenia fragmentacji, izolacji siedliska, wpływa na zmniejszenie się zasięgu i liczebności populacji rzadkich gatunków flory i fauny.

Jako ludzie musimy pamiętać, że inne gatunki też mają swoje drogi, korytarze migracyjne (ekologiczne). I gdy dochodzi do sytuacji w której drogi się te będą krzyżować należy zastosować wszelkie środki dzięki którym budowa naszej drogi nie zaburzy całkowicie szlaków innym organizmom.

Zwierzęta w swoim życiu wykorzystują pewien obszar areał osobniczy tam żyją , mają schronienie, rozmnażają się. Gdy osobniki danego gatunku Bronia obszaru przed innymi z tego samego gatunku to jest to terytorium.

Populacje izolowane mają małe szanse przetrwania. W przypadku gdy środowisko ulega fragmentacji , populacje ulegają podziałowi( mówimy o populacjach lokalnych lub subpopulacjach)

Subpopulacje, które mogą się ze sobą kontaktować tworzą metapopulację.

Możliwość swobodnego przemieszczania się osobników jest podstawa stabilnego i trwałego funkcjonowania populacji.

Większość zwierząt wykorzystuje głównie tereny leśne i stara się unikać terenów związanych z działalnością człowieka. Ale że coraz mniej to czasem muszę przechodzić przez tereny działalności ludzkiej.

Korytarz ekologiczny - obszar umożliwiający migrację roślin zwierząt lub grzybów . (ustawa o ochronie przyrody 2004)

Dziś funkcje korytarzy migracyjnych oprócz dolin, wszelkie dostępne ciągi lasów zadrzewień i zakrzaczeń.

Korytarz ekologiczny wymaga ciągłości pasa, przez który przebiega migracja.

Korytarze dzieli się na główne o znaczeniu międzynarodowym i korytarze uzupełniające

Łańcuch siedlisk pomostowych- istnienie odrębnych niewielkich płatów siedlisk wykorzystywanych przejściowo przez migrujące organizmy

Funkcje korytarzy ekologicznych:

1. Zmniejszenie izolacji płatów siedlisk, ułatwienie się przemieszczania między nimi.

2. Zwiększenie przepływu genów między płatami

3. Obniżenie śmiertelności zwłaszcza młode osobniki

Zagrożenia dla korytarzy to: rozwój sieci transportowej, budowa obiektów przemysłowych centrów handlowych, chaotyczna zabudowa obszarów wiejskich, budownictwo w bliskości cieków wodnych, Rozwój budownictwa rekreacyjnego i hałaśliwych form rekreacji, rozwój infrastruktury narciarskiej.

Działania udrażniające lub poprawiające funkcjonowanie korytarzy ekologicznych.

1.zalesienia 2.ochrona fragmentów newralgicznych, 3 ochrona dolin rzecznych, 4 zapewnienie możliwości migracji zwierzat przez drogi i linie kolejowe,

Program operacyjny infrastruktura a środowisko 2007-2013 przewiduje wyda 35 mln euro na ten cel. Budowa i zagospodarowanie przejść w obrebie korytarzy, uwzględnienie korytarzy ekologicznych w planach zagospodarowania przestrzennego.

Głównym celem wyznaczenia sieci ( korytarzy ekologicznych) korytarzy migracyjnych zwierząt jest :

• Zmniejszenie izolacji obszarów cennych przyrodniczo,

• Umożliwienie migracji zwierząt w skali Polski i Europy

• Ochrona i odbudowa bioróżnorodności

Budowa dróg jest ingerencją w krajobraz i ma trwały wpływ na świat przyrody

Negatywne oddziaływanie dróg można podzielić na:

1. Bezpośrednie:

• Uniemożliwiają lub utrudniają poruszanie się zwierząt (efekt bariery ekologicznej)

• Śmiertelność zwierząt w wyniku kolizji

2. Pośrednie ( oddziaływanie na warunki siedliskowe) :

• Przerywanie ciągłości korytarzy migracyjnych (ekologicznych) oraz siedlisk

• Zniszczenie siedlisk oraz pogorszenie warunków ich egzystencji

• Ułatwienie ekspansji gatunków synantropijnych. (związanych z człowiekiem)

Najpoważniejsze konsekwencje rozbudowy sieci dróg dla zwierząt to: uniemożliwienie swobodnego przemieszczania się (efekt bariery ekologicznej) oraz nasilona śmiertelność na drogach.

Efektem tego jest fragmentacja obszaru. Skutkami fragmentacji są:

• Izolacja populacji zwierząt oraz ich obszarów siedliskowych (zbiorowisk)

• Ograniczenie możliwości wykorzystania areałów osobniczych, poprzez zahamowanie migracji związanych ze zdobywaniem pożywienia, szukaniem miejsc schronienia.

• Ograniczenie i zahamowanie migracji i wedrówek dalekiego zasięgu, zahamowanie ekspansji gatunków i kolonizacji nowych siedlisk.

• Ograniczenie przepływu genów i obniżenie zmienności genetycznej w ramach populacji

• Zamieranie lokalnych populacji i w efekcie obniżenie bioróżnorodności obszarów przeciętych drogami.

Ochrona populacji zwierząt przed negatywnym wpływem dróg

Najpierw staramy się by nie było konfliktu ze środowiskiem przy planowaniu drogi

Jeśli się nie da uniknąć to: staramy się łagodzić wpływ przez zastosowanie rozwiązań technicznych.

Cel: przywrócenie łączności pomiędzy oddzielonymi fragmentami , ograniczenie śmiertelności zwierząt na drogach.

Przy lokalizacji drogi ważne by:

• Budowa lub modernizacja drogi nie podzieliła najcenniejszych przyrodniczo obszarów

• unikać dzielenia populacji rzadkich i zagrożonych gatunków szczególnie o dużych wymaganiach przestrzennych.

• Jeśli przecina korytarze to taki wariant by przecięć jak najmniej, a szerokość najmniejsza.

• Jeśli miejsca poniżej 10 tys/ dobe to można nie grodzic by nocą zwierzeta przechodziły

• Jeśli natężenie powyżej 10 tys. To nasypy i trzeba zaprojektowac przejscia dla zwierzat w odpowiedniej liczbie.

Zmniejszanie śmiertelności zwierzat na drogach.

W celu zmniejsze nia śmiertelności zwierzat w kolizjach drogowych stosuje się:

1.ograniczenie prędkości jazdy wprowadzone trwale (wielu kierowców nie przestrzega)

2.aktywne systemy ograniczenia prędkości jazdy (czujniki podczerwieni lokalizujące zbliżające się do jezdni zwierzęta i połączone z aktywnymi znakami świecącymi informującymi o zagrożeniu i redukcji prędkości.

3.Reflektory olśnieniowe- odbite w nich światło ze świateł pojazdów skierowane poza drogę ma spłoszyć pobliskie zwierząta. (wada zwierzęta się do nich przyzwyczajają).

4. Ogrodzenia ochronne- wzdłuż dróg o najwyższym natężeniu ruchu lub miejscach częstych kolizji ze zwierzętami.

By były skuteczne! Przynajmniej 220cm wysokości zmniejszona srednica oczek ku dołowi.

Zagęszczone od 40- 60 cm , siatka lub plastikowa płyta zakopana na głębokość 40 -50 cm by zabezpieczyć przed gatunkami kopiącymi żyjącymi w norach. Ogrodzenia po obu stronach i musza być szczelne.

Końce ogrodzeń to miejsca częstych kolizji! Stąd albo tam mosty lub przejścia dla zwierząt lub ograniczenia prędkości.

Grodzenie dróg

Grodzenie dróg jest najbardziej skutecznym sposobem zmniejszania liczby kolizji ze zwierzętami , jednak drastycznie ogranicza przemieszczanie się zwierząt , powinno być stosowane wyłącznie wzdłuż dróg o najwyższym natężeniu ruchu .

Stosując ogrodzenia należy bezwzględnie wybudować odpowiednią liczbę przejść dla zwierząt. Jeśli nie ma takiej możliwości ogrodzenia powinny być przerwane na odcinkach kilkuset metrowych przy jednoczesnym ograniczeniu w tych miejscach dozwolonej prędkości pojazdów (przynajmniej w godzinach nocnych gdy zwierzęta są bardziej aktywne)

Przejścia dla zwierząt

Są skutecznym sposobem na przywrócenie łączności pomiędzy rozdzielonymi drogą płatami środowiska.

Przejscia należy budować:

Nowe i modernizowane drogi gdzie zabezpieczenia w postaci ogrodzeń

Drogach i liniach kolejowych o konstrukcjach uniemożliwiających przejście (np. betonowe rowy)

Drogach liniach budowanych na wysokich nasypach

Ponadto wszystkie drogi modernizowane lub nowe gdzie natez powyżej 10 tys. Powinny mieć przejscia.

Funkcje przejść dla zwierząt:

Podstawowe:

-stworzenie warunków umożliwiające bytowanie zwierząt , których areały osobnicze przecina droga.

- umożliwić migracje i dyspersje osobnikom przemieszczającym się na duże odległości. (przejścia zlokalizowane na szlakach migracji w odpowiednim środowisku i w odpowiednim zagęszczeniu) (ważne w przypadku zachowania rzadkich gatunków o dużych wymaganiach przestrzennych)

Skuteczność przejść zależy od:

1. właściwej lokalizacji przejścia

2. odpowiedniego zagęszczenia

3. dbanie właściwego typu i parametrów przejścia (sytuacja krajobrazowa, ekologiczna, gatunki zwierząt)

4. zróżnicowanie różnych rodzajów przejść w sąsiedztwie

5. odpowiednie zagospodarowanie terenu na dojściach do przejść oraz ich powierzchni

6. właściwe utrzymanie i ochrona przejść

lokalizacja:

analiza sytuacji:

1. kategoria obszaru przecinanego przez drogę

2. przyrodnicza wartość terenów położonych w sąsiedztwie

3. położenie drogi względem korytarzy migracyjnych

4. występowanie obszarów zabudowanych lub uczęszczanych przez ludzi

5. inne bariery uniemożliwiające migrację zwierząt (linie kolejowe inne drogi zwarta zabudowa)

6. gatunki zwierząt występujące na danym obszarze lub migrujące przez niego

7. wymagania przestrzenne i środowiskowe gatunków

przy wyborze dokładnej lokalizacji należy kierować się:

1. wykorzystać rzeki i inne cieki wodne do lokalizowania przejść pod woda

2. droga na wiaduktach estakadach gdy przejście na gwałtownym obniżeniu

3. przejścia dla dużych zwierząt zlokalizowane w obszarach z dwóch stron zalesionych

4. przejścia dla średnich na odcinkach zalesionych z obu lub jednej ze stron

5. przejścia dla płazów w miejscach podmokłych w pobliżu zbiorników i cieków wodnych

6. unikać terenów zurbanizowanych , gdzie regularna obecność ludzi

7. wykorzystać informacje o lokalizacji miejsc najczęściej wykorzystywanych przez zwierzęta na danym odcinku drogi.

Zagęszczenie przejść

Obszary o najwyższym statusie ochronnym powinny być wyłączone planów lokalizacji na ich terenie nowych dróg i autostrad.

Jeśli droga przebiega przez korytarz ekologiczny to teren powinnien być zabezpieczoney w duża liczbę przejść. (przejścia dla dużych zwierząt nie rzadziej niż co 2 km.

Najwięcej leśnych przejść bo najwięcej gatunków leśnych. Także bagienne i doliny rzeczne w pobliżu jezior

Przejście na 1-2 km

Dla małych zwierząt co mniej niż 500m , system.

Tunele, przepusty dla płazów.

Patrz tabela str 49

Przejścia dla zwierząt można podzielić na :

1. Przejścia po powierzchni drogi. 2.Dolne konstruowane pod drogą. 3.Górne mosty nad drogą

Niektóre przejścia funkcja ekologiczna i częściowo spełnia gospodarcze.

Przejścia samodzielne- przeznaczone wyłącznie dla celów ekologicznych

Przejście zespolone- budowane w innym celu a dodatkowo wykorzystane.

Opis przejść

Przejście po powierzchni drogi:

jest to najprostsze przejście, polegające na pozostawieniu fragmentu drogi bez ogrodzenia:

1. szerokość minimum 200m zalecana >500m

2.Na poziomie drogi z pobliskim terenem lub nieznaczne różnice wysokości.

3.Oznaczenia ostrzegawcze.

4.Ograniczenie do 50km/h (przynajmniej w godzinach nocnych) . może być z systemami aktywnymi, skuteczne dla dużych zwierząt, jedyne skuteczne dla łosi

Przejście górne duże tzw, most krajobrazowy.

Duży wiadukt nad drogą szerokość co najmniej 80 m w najwęższym punkcie, zalecany na obszarach szczególnie cennych przyrodniczo.

1.Szerokość zwiększa się stopniowo ku obu końcom aby w sposób naturalny połączyć się z ekosystemem sąsiadującym z drogą.

2.Na terenie nizinnym powinno być jak najmniej wzniesione (zalecane prowadzenie drogi w zagłębieniu)

3.przejście pokryte grubą warstwa gleby i zagospodarowane charakterem nawiązującym do krajobrazu.

4.Konstrukcje naprowadzające na przejścia

Przejście górne tzw. zielony most

Wiadukt nad droga szerokość od 35-80 m zalecana ok. 50m w najwęższej środkowej części.

Stosunek szerokości do długości większy niż 0,8.

1.Wiadukt Jak najmniej wzniesiony.

2.Konieczna dobra widoczność drugiej strony przejścia.

3.Połączenie z konstrukcjami naprowadzającymi,

4.most obsadzony roślinnością, dla dużych średnich i małych ssaków.

Przejście dolne duże, pod estakadą

Przejscie pod estakadą po której poprowadzono drogę, szerokość przejścia zależy od konstrukcji liczby przęseł i rozstawu.

1.Zalecane są przejścia o szerokości powyżej 100m.

gdy estakada na terenie o gwałtownych obniżeń mogą być węższe przejścia.

2.Wysokość minimum 5m.

3.przęsła nie gęściej niż co 15-20 metrów . teren pod estakadą nasłoneczniony by rosła roślinność.

Korzystają z niej wszystkie grupy zwierząt i łączność populacji roślin po obu stronach drogi.

Przejście dolne pod rozszerzonym mostem

Przejście powstające przy okazji budowy mostu nad ciekiem wodnym. Poszerzonym mostem należy objąć szeroki pas powyżej poziomu zalewania.

1. Wymiary strefy udostępnionej jako przejście dla zwierząt 3.5 m wys, 5 m szer. (niewielki ciek 3m szer.)

2. Rzeka >5m wys. >10 m szer.

Mogą powstawać na zaadaptowanych istniejących mostach.

Gatunki wędrujące wzdłuż cieków korzystają.

Przejście dolne duże

W formie tunelu pod drogą. Przekrój prostokątny lub łukowy, z betonowych lub metalowych elementów.

1. (Obsadzenie wejść drzewami ułożenie kłód i karp w środku)

2. min. Szer. 15m wys. 3,5m

3. Kierujemy się szerokością drogi współczynnik ciasnoty nie mniejszy niż 1,5.

4.Połaczone z konstrukcjami naprowadzającymi.

Przejście dolne średnie

Rózni się wymiarami od dużego,

szer> 6m wys. >2,5 wsp. Ciasnoty > od 0,7.

Dla średnich ssaków sarna dzik lis, odpowiednio zagospodarowane nawet rysie wilki jelenie mogą skorzystac

Przejście dolne małe

Tunel, szer. >2m, wys.> 1m, współcz. ciasnoty 0,07 dla zwierząt mniejszych kuny łasice borsuki gronostaje jeże gryzonie

jeśli w pobliżu cieków wodnych to mogą korzystac wydry tchórze oraz płazy .

powinno być odpowiednio zagospodarowane.

Zmodyfikowany przepust wodny

Jako przejścia dla małych zwierzat. Dla płazów i drobnych ssaków,

Wymiary:

Prostokątne szer, >2m wys>1.5m na jednej lub obu ścianach należy zainstalować półki dla zwierząt drewniane lub betonowe szerokość ok., 0,5m wyniesione ponad zwierciadło wody w przepuście.

Okrągłe srednica>1,5m dno wyłożone kamieniami ułożone wzdłuż pnie drzew o średnicy ok. 20 cm. Lub wylana z jednej strony platforma betonowa,

Wydry lasice tchórze gronostaje bobry gryzonie i płazy korzystaja.

Przejście dla płazów.

Obecnie zalecane betonowe (nie plastikowe) dwukierunkowe przejścia przekrój

Prostokątny 1,5 m szer. 1m wys.

Jeśli okrągłe to średnica 1,5 m a na dnie należy wylać warstwę betonu do 1/3 wys.

System sezonowych płotków lub stałych betonowych ramp naprowadzających ogrodzenia szczelne o wys. Ok. 0,5 m.

Krawędź górna lekko wywinięta w strone przechodzących plazów.

Zakończenie na końcach gdzie nie ma przejścia w kształcie litery C lub U.

Przejścia zespolone

budowane w celach gospodarczych które spełniają również funkcję ekologiczne.

Rozróżniamy dolne i górne przejścia zespolone.

Przejście dolne zespolone

Przejście budowane dla celów gospodarczych,.

Duża konstrukcja. Strefa przejścia dla zwierząt szer. >8m i wys. > 3,5m odizolowana od strefy użytkowanej przez ludzi.

Na granicy zalecane ułożenie karp korzeniowych kłód lub darni. Podłoże przejścia naturalne gleba piasek żwir. (asfalt beton zakazany jako podłoże)

Korzystają zwierzęta: Jeśli w otoczeniu osiedli to zwierzeta oswojone do człowieka, a jeśli okolice lasu to inne tez mogą korzystać,

np. lokalna droga pełniąca (wiadukt) linia kolejowa na dole i strefa dla zwierząt na dole.

Przejście górne zespolone.

Cel gospodarczy, pozostawienie gruntowej nawierzchni drogi oraz pozostawienie pasów porośniętych roślinnością o szer. Co najmniej 10m głownie ssaki związane ze środowiskiem polnym sarny lisy zające króliki gryzonie.

Drogi leśne gospodarcze są przejściami zespolonymi.

Stosując typ i parametry przejść zwróc uwage na:

1. Typ krajobrazu ukształtowanie terenu i środowiska przecinanego przez drogę

2. Kategorię ochronną obszaru i znaczenie dla migracji

3. Gatunki zwierzat występujące i migrujące

4. Gatunki najcenniejsze (kluczowe) danego obszaru

5. Przydatność i skuteczność konstrukcji poszczególnych typów dla różnych gatunków

6. Względy ekonomiczne

Obszar górski pofałdowany najczęściej mosty estakady,

Na terenach parków narodowych, rezerwatów i obszarów Natura 2000 najwyższe standardy wiec może być kilka typów przejść by chronić jak najwięcej gatunków zwierząt

Przejścia zespolone w takich miejscach mogą być tylko formą uzupełniająca

Przydatność przejść dla różnych grup zwierząt

Przydatność różna w zależności od gatunku zwierzęcia i od rodzaju i parametrów przejść.

Cechy przejść wpływające na ich wykorzystanie przez zwierzęta

1. Szerokość im większa tym częściej korzystaja zwierzeta

2. Natężenie hałasu ujemny wpływ

3. Stopień lesistości w pobliżu przejścia

4. Wykorzystanie przez ludzi- obecnośc człowieka odstrasza zwierzeta

5. Kształt wejścia-

górne rozszerzone na zewnątrz przejście nie powinno się gwałtownie wznosić nachylenie nie powinno przekraczać 15 stopni. Pokryte roślinnością

Dla większości gatunków najważniejsza jest szerokość przejścia. Optymalna dla górnych 50 - 80m

Przejścia węższe niż 35m nie należy budować

Długośc dla dużych zwierząt nie mniejsza niż 15 m, dla średnich nie mniej niż 6m

Współczynnik względnej ciasnoty szer. X wys. / długość

1,5 duże 0,7 średnie 0,07 małe zwierzęta

Drugi parametr wysokość przejść dolnych im wyższe tym lepiej akceptowane przez zwierzęta dla łosi >4m 3,5jeleń średnie zwierzęta 2,5m

Skuteczność zależy tez od dostępu swiatła.

W celu uniknieciu halasu osłony i ekrany na calej długości estakady

Zagospodarowanie i utrzymanie przejść:

Zagospodarowane przejście ma naturalne podłoże pokryte roślinnościa, odgrodzenie od hałasu i świateł , osłony i ukrycia dla małych zwierzat. Powierzchnia przejść nie powinna odróżniać się od warunków siedliskowych po obu stronach drogi

Przejścia górne:

1. Pokrycie pow. Grubą warstwą gleby.

2. Zabezpieczenie brzegów przejścia gęstą siatką , obsadzenie gęsto krzewami dla zniwelowania hałasu i świateł

3. Obasadzenie niewysokimi drzewami i krzewami oraz roślinnościa całęj powierzchni przejścia . luki obsiane rodzimymi gatunkami traw i roślin dwuliściennych

4. Luźne rozlokowanie karp korzeniowych gałęzi i pni jako ws™epnego ukrycia dla zwierzat

5. Wyłożenie na wejściach dużych kamieni lub pni by zabezpieczyć przed wjazdem pojazdów

Ważne dobranie drzew i krzewów które znoszą brak wody i płytką glebe.

Gatunki zalecane na obsadzenia przejść górnych jarząb pospolity, brzoza brodawkowata, lipa drobnolistna ,świerk pospolity, sosna zwyczajna, kruszyna pospolita, leszczyna, głóg dwuszyjkowy, jałowiec pospolity, róża dzika, śliwa tarnina, berberys, bez czarny i koralowy, janowiec szczodrzeniec, żarnowiec miotlasty.

Przejścia dolne ( tunele):

1.Dno wysypane glebą piaskiem lub drobnym żwirem

2.Na dnie luźno rozmieszczone kłody karpy korzeniowe większe kamienie.

Ważne są konstrukcje naprowadzające zwierzęta na przejścia

Największe przejścia dolne po dużymi wiaduktami także powinny być obsadzone roślinnością przede wszystkim krzewami i bylinami, a nawet niskimi drzewami.

Należy dążyć do jak najlepszego zachowania roślinności pod estakadą w czasie budowy.

Gatunki zalecane do obsadzenia dużych przejść dolnych:

Jarzab pospolity, jarząb brekinia, brzoza brodawkowata, klon polny, dzika jabłoń, czereśnia, wierzba iwa, leszczyna, bez czarny bez koralowy, kruszyna, róża dzika , róża polna, porzeczka, rokitnik zwyczajny, dereń świdwa, wiciokrzewy, głogi, berberys, trzmielina, śliwa tarnina.

Ogrodzenia z siatki obsadzone szpalerami krzewów oraz specjalnie ukształtowane pasy roślinności zadrzewienia zakrzewienia po obu stronach drogi tworzące rodzaj leja zwężającego się w kierunku przejścia.

Atrakcyjne gatunki drzew i krzewów naturalne atrakcyjny żer np. ( wierzba iwa, osika, ;eszcyna, trzmielina, rokitnik zwyczajny, róża dzika, polna i kutnerowata, głogi , śliwa tanina)

Oprócz tego odgradzają od ludzi i zmniejszaja hałas i wpływ światła z drogi.

Problemy z korytarzami ekologicznymi,

często przejscia w modernizacji nieopłacalne i rezygnacja z realizacji.

Często problemy z terenem pod budowe, własności prywatne.

Ludzie (rolnicy) grodzą pola i dodatkową barierę tworzą.

Błednie zrobione przejścia lub inne przyczyny z powodu których zwierzęta z nich nie korzystają.

Problem przy realizacji to dokładne określenie położenia na etapie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (DUŚ), co po uszczegółowieniu projektu budowlanego czasem pokazuje ze realizacja projektu niemożliwa.

Projekt może być oprotestowany przez organizację ekologiczną,

Ocena przejść dla zwierząt wybudowanych dotychczas w Polsce.

Głowne błedy, których należy unikać w przyszłości:

1.Zbyt mała gęstośc rozmieszczenia przejść na odcinkach przecinających rozległe kompleksy leśne

2.Budowanie zbyt waskich przejść

3.Priorytet funkcji gospodarczej nad ekologiczną

4.Zbyt wzniesione przejścia

5.Całkowity brak lub nieprawidłowe zagospodarowanie przejścia i okolicy

6.Brak w przepustach wodnych ciągów komunikacyjnych wyniesionych ponad lustro wody.

---