Okoliczności wyłączające bezprawność czynu oraz okoliczności wyłączające winę.

Wyłączenie odpowiedzialności karnej ma miejsce wtedy gdy, odpowiedzialność karna nie następuje, mimo że mamy do czynienia z czynem naruszającym prawo karne. Kodeks karny zawiera szereg uregulowań na mocy, których nie następuje ukaranie sprawcy, mimo że popełnił on przestępstwo. Okolicznościami wyłączającymi przestępność czynu są:

I. Czyn bezprawn- nazywamy działanie sprzeczne z prawem lub niedopełnienie obowiązku wynikającego z normy prawnej. Okoliczności wyłączające bezprawność czynu w prawie karnym nazywa się kontratypami. Zaistnienie kontratypu powoduje, że zachowanie wypełniające znamiona czynu zabronionego nie jest przestępstwem, tzn. działanie które w normalnych warunkach jest bezprawne, staje się prawnie dozwolone ze względu na zaistnienie określonych przesłanek. Do kontratypów zaliczamy:

1. Obronę konieczną- polega ona na odpieraniu bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem, przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu i w sposób współmierny do niebezpieczeństwa zamachu. Do stwierdzenia czy działanie było w obronie koniecznej muszą być spełnione warunki:

• obrona jest reakcją na bezpośredni zamach;

• zamach jest bezprawny;

• sposób obrony jest współmierny do niebezpieczeństwa zamachu.

Stan wyższej konieczności polega na poświęceniu jednego dobra w celu ratowania drugiego dobra w momencie bezpośredniego niebezpieczeństwa, a dobro ratowane przedstawia wartość wyższą niż dobro poświęcone.

Działanie w ramach uprawnień lub obowiązków

Zgoda pokrzywdzonego- nie ma przestępstwa jeśli naruszenie lub zagrożenie doba prawnego nastąpiło za zgodą dysponent dobrem. Zgoda taka jest prawnie skuteczna, jeżeli spełnia określone warunki:

• dotyczy dobra, którym osoba udzielająca zgody może swobodnie dysponować;

• zgoda jest dobrowolna;

• zgoda istnieje w chwili czynu.

• Czynności lecznicze które często łączą się z ryzykiem spowodowania niezamierzonych negatywnych skutków w postaci pogorszenia zdrowia, uszkodzenia ciała lub śmierci pacjenta. Spowodowanie takich skutków nie ma jednak charakteru przestępczego, jeżeli spełnione są pewne warunki:

• działanie podjęte było w celu leczniczym

• leczący dział zgodnie z zasadami sztuki leczniczej

• Karcenie małoletnich- wyłączenie przestępczości czynu dotyczy również pewnych czynności wychowawczych. Karcenie musi spełniać pewne warunki:

• musi mieć cel wychowawczy;

• wykowane jest przez rodziców lub prawnych opiekunów dziecka;

• nie przekracza pewnego stopnia intensywności.

• Ryzyko sportowe- działanie ma miejsce w ramach ryzyka sportowego jeżeli zostały spełnione określone warunki:

• uprawnia dyscypliny sportu jest dozwolone;

• działanie było podjęte w celu sportowym;

• nie zostały naruszone reguły danej dyscypliny sportowej.

• Uzasadnione ryzyko- przyjmuje się, że podejmowanie ryzyka nie pociąga za sobą odpowiedzialności karnej jeżeli spełnione są pewne warunki:

• celem działającego jest przeprowadzenie eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego;

• spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze;

• w świetle aktualnego stanu wiedzy oczekiwanie jej osiągnięcia jest zasadne;

• w świetle aktualnego stanu wiedzy zasadna jest celowość i sposób przeprowadzenia eksperymentu.

• Ostateczna potrzeba- w celu przestrzegania dyscypliny w wojsku , prawo karne przewiduje możliwość stosowania przez przełożonych w stosunku do podwładnych środków, które, gdyby niezawarte w przepisach upoważnienie, miałyby charakter przestępny.

• Zwyczaj- przestępność czynu może być wyłączona przez fakt, że mieści się on w ramach pewnej, społecznie akceptowanego zwyczaju.

II. Okoliczności wyłączające winę:

1. Niepoczytalność- osoba w chwili dokonania czynu zabronionego przez ustawę pod groźbą kary, nie mogła rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych.

2. Błąd co do faktu, czyli sytuacja gdy zachodzi rozbieżność między jakimś fragmentem rzeczywistości, a wyobrażeniem o nim sprawcy.

3. Nieświadomość bezprawności czynu dotyczy nie jednego ze znamion przestępstwa, lecz całości prawnej oceny czynu.

4. Rozkaz przełożonego

Bibliografia

1. Prawo karne. Pod red. Alicji Grześkowiak. Wyd. C. H. Beck. Warszawa 2007

2. Warylewski Jarosław: Prawo karne część ogólna. Wyd. Prawnicze LexisNexis. Warszawa 2005

3. Lech Gardocki: Prawo karne. Wyd. C. H. Beck. Warszawa 2006

2

---