Osiągnięcia nauk społecznych w badaniu zjawiska organizacji jak problematyka racjonalizacji działań zorganizowanych uwydatniły dobitne odrębność podejścia kompleksowego, wielodyscyplinarnego do badań admistracji od podejścia prawniczego. Dlatego często w literaturze podejście wielodyscyplinarne włącza się w zakres szeroko pojmowanej nauki administracji, co znajduje szczególne uzasadnienie w tym, że w pracach wielu wybitnych uczo­nych badanie instytucji zarządzanych (gospodarczych) było ściśle powiązane z badaniem instytucji administracji publicznej. Można tu przypomnieć domi­nujący wpływ, jaki na naukę administracji we Francji i w całej Europie wywarło dzieło Henry Fayola (Administracja przemysłowa i ogólna, wydanie francuskie - Paryż 1916, przekład polski Poznań 1947)¹⁰.

Silny wpływ na badanie administracji w Europie wywarły prace z zakresu nauki o zarządzaniu autorów amerykańskich. Są one przedmiotem wykładu z zakresu nauki organizacji i zarządzania i brak tu miejsca, aby je bliżej oma­wiać. Systematyzacja ich dorobku dla potrzeb badań administracji obejmuje m.in. trzy podstawowe, najwcześniejsze kierunki: naukowe zarządzanie (główni przedstawiciele F. W. Taylor i K. Adamiecki), szkołę administracyjną (L. H. Gulick, L. Urwick, a w Europie właśnie H. Fayol), szkołę stosunków międzyludzkich, która wprowadziła w szerokim zakresie problematykę socjologiczną i psychologii organizacji do zarządzania (E. Mayo, F. G. Roefhlisber? ger, później, w połowie XX wieku kierunek psychologiczny reprezentowany przez A. H. Masłowa i D. McGregora)¹!.

Nie sposób tu pominąć udział badań socjologicznych w poznawaniu admi­nistracji. Socjologia dała nauce administracji metody badawcze, a także mode­le pojęciowe, które stały się podstawą analizy zjawiska administracji w róż­nych jego przejawach. Znaczenie przełomowe miała w tym twórczość Maxa Webera, otwierająca nowe horyzonty poznawcze socjologii rozumiejącej (według określenia J. Szackiego). Narzędziem, które służyło badaniu zjawisk społecznych były typy idealne; pojęcie to stało się powszechnie znane wraz z koncepcją biurokracji, która w wielu opacznych wersjach (m.in. jako synonim wynaturzeń strukturalnych) nabrała obiegowego charakteru. Żadne konkretne zjawisko nie odpowiada ściśle typowi idealnemu. Typ idealny „[...] uzyskuje

¹" Szerzej Z. Leoński, op. cit., 7 i n.; J. Szreniawski, op. cit., s. 19 i n.; G. Cataldi, Lineamenti generali di ścienna delramministrazione pubbiica, Milano 1969, s. 63; G. Lan-grod. La science administrative et są place parmi les sciences yoisines, [w:] Traitde science administrative, Paris-La Haye 1966, s. 99 i n.; koncepcja Fayola została nazwana we Francji „administracyjną Ewangelią", tenże, Some Current Problems ..., s. 85 i n.

ⁿ Charakterystykę tych poglądów zob. J. Szreniawski, op. c/r., s. 15 i n.; Z. Leoński, op. cit., s. 9 i n.; G. Cataldi, op. cit., s. 62 i n.; G. Langrod, Some Current Problems ..., s. 87 i n. Metodologiczną ocenę nieprawniczych koncepcji nauki administracji z odniesieniem do piśmiennictwa polskiego formułuje A. Blas, Studia z. nauki prawa administracyjnego i nauki administracji, Wrocław 1998, s. 76 i n.

356

się przez jednostronne spotęgowanie pewnego lub pewnych punktów widzenia oraz przez zamknięcie w jednolitym obrazie myślowym bogactwa różnych i odrębnych, tu wyraźniej, tam słabiej widocznych, częściowo w ogóle nie zachodzących, zjawisk jednostkowych [...]. W swej pojęciowej czystości ten obraz myślowy nigdzie się w rzeczywistości empirycznie nie znajduje, jest on utopią [•••]"» pisał M. Weber¹². Socjologia - można mieć takie przekonanie -najsilniej wpłynęła, bezpośrednio i pośrednio, na badania administracji, wy­prowadzając je z tradycji ukształtowanej w opisanym na wstępie nurcie nauk

administracyjnych.

Przedstawione wyżej, z konieczności w wielkim skrócie, bogactwo kie­runków badawczych, postaw, poglądów jest punktem wyjścia dla dalszych uwag, dotyczących kwestii następującej: czy można określić, jakie wyniki badań administracji można przypisać wyłącznie nauce administracji, czyli mówiąc krótko, czy można je identyfikować jako wyniki nauki administracji. Można podjąć próbę sformułowania odpowiedzi na to pytanie.

3. Trudności identyfikacji

W piśmiennictwie słusznie uznaje się, że wszystkie te nauki, w obu nurtach, w szerszym lub węższym zakresie i w różnych aspektach, mają za przedmiot badań m.in. administrację publiczną. O ile jednak można to bez istotnych zastrzeżeń twierdzić o naukach administracyjnych (a w tym o nauce prawa administracyjnego, mimo jej normatywnego charakteru), o tyle w tzw. naukach pokrewnych warto rozróżnić sytuację, gdy zajmują się one bezpoś­rednio administracją i sytuację, gdy ich badania, nie dotyczące bezpośrednio, lub w ogóle, administracji (a zajmujące się np. procesami organizacji pro­dukcji, kształtowaniem postaw organizacyjnych, socjotechnikami budowania większości popierającej programy polityczne itp.) uznaje się za przydatne w poznawaniu lub racjonalnym kształtowaniu administracji i włącza się w obszar genezy badań administracji publicznej. Dotyczy to tak badań konkretnych przejawów praktyki społecznej jak i prób dedukcyjnego budowania teorii, np. ogólnej teorii struktur organizacyjnych lub sformalizowanych teorii decyzji. Włączenie takie, oczywiście trafne z ogólnego, poznawczego punktu widzenia, ukazuje zarazem również oczy wista trudność wskazania jakiejkolwiek spójnej płaszczyzny metodologicznej dla badań administracji, i w konsekwencji -odpowiedzi na pytanie, jak się kształtowała, czym jest nauka administracji i na

^\2 Cyt. za J. Szacki, Historia myśli filozoficznej. Cze,ść druga, Warszawa 1981, s. 522^ Koncepcję typu idealnego i biurokracji omawia J. Szreniawski, podkreślając jej aktualność w badaniu administracji, op. cit., s. 20 i n.

357

---