I NAZWA I PRZEDMIOT PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
1. Prawo konstytucyjne - w znaczeniu węższym: zespół norm zawartych w ustawie zasadniczej i ustawach konstytucyjnych.
w znaczeniu szerszym: zespół norm regulujących podstawowe instytucje ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego państwa.
Prawo konstytucyjne jako odrębną dziedzinę prawniczą zaczęto wyodrębniać w końcu XVIII w., w związku z ustanawianiem pierwszych konstytucji na świecie:
17 IX 1787 - Konstytucja Stanów Zjednoczonych,
3 V 1791 - Konstytucja Rzeczpospolitej,
3 IX 1791 - Konstytucja Francji.
Nazwa prawo konstytucyjne pochodzi od nazwy głównego jej źródła tej gałęzi - konstytucji. Konstytucje poddały uregulowaniu prawnemu wykonywanie najwyższej władzy w państwie w oparciu o trzy wytyczne: państwa demokratycznego (suwerenem jest naród), państwa liberalnego (suweren jest związany ustanowionym przez siebie prawem) i państwa praworządnego (istnieją szerokie swobody obywatelskie). Analiza tych wytycznych stała się treścią nauki prawa konstytucyjnego.
1797 Ferrara - pierwszy wykład prawa konstytucyjnego
1851 zniesienie Katedry Prawa Konstytucyjnego Uniwersytetu Paryskiego - prawo konstytucyjne utożsamiano z rewolucyjnymi postulatami ustrojowymi; przywrócona w 1878
Dokonywanie zmian w podstawowych instytucjach państwowych prowadzi do zmiany ustroju.
Nazwa prawo konstytucyjne początkowo jest stosowana w państwach romańskich i anglosaskich, współcześnie coraz powszechniejsza na całym świecie.
2. Prawo państwowe - w znaczeniu węższym: zespół norm regulujących podstawowe instytucje ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego państwa.
w znaczeniu szerokim: ogół norm prawnych obowiązujących w danym czasie na określonym terytorium państwa (definicja tożsama z systemem prawnym)
Nazwa prawo państwowe była charakterystyczna dla nauki niemieckiej w XIX w. Prawo konstytucyjne kojarzono z ideałami i hasłami liberalno-rewolucyjnymi, kiedy w Rzeszy niepodzielnie władzę sprawował cesarz. Prawo państwowe to normy zawarte we fragmentarycznych konstytucjach i ustawach niemieckich wraz z arbitralnymi decyzjami cesarza niemieckiego. Obie te sfery systematyzowano jako prawo państwowe, co jednocześnie osłabiało wymowę trzech wytycznych prawa konstytucyjnego.
Nazwa używana także w Rosji, gdzie konstytucji nie było i obowiązywała pozorna dyscyplina prawnicza.
Zaleta: jako przedmiot ma podstawowe instytucje polityczne, bez których państwo nie może funkcjonować.
Wada: ujęcie szerokie jest tożsame z definicją systemu prawnego.
3. Prawo polityczne - nazwa pochodzi od polityki jako całości wiedzy o państwie; nazwę wywodzi się od dzieła Jean-Jacques Rousseau Umowa społeczna. Zasady prawa politycznego.
Zaleta: uwydatnia specyficzny charakter norm tej dyscypliny.
Wada: jest zbyt wąska - obejmuje jedynie ustrój polityczny, kiedy konstytucja reguluje także zasady ustroju społeczno-gospodarczego.
4. Prawo parlamentarne - twórcą nazwy był Thomas Jefferson; nazwa nie jest konkurencyjna dla pozostałych, gdyż prawo parlamentarne jest jedynie częścią prawa konstytucyjnego: w znaczeniu wąskim jest to wewnętrzne prawo parlamentu, w znaczeniu szerokim: ogół norm i zwyczajów dotyczących legislatywy.
5. Polska: 1918-1939 - prawo polityczne
1945-1975 - prawo państwowe
od 1975 - prawo konstytucyjne
6. System prawa - ogół norm prawnych obowiązujących w danym czasie na określonym terytorium.
Cechy systemu prawa: zupełny - powinien regulować wszystkie kwestie, tak, aby móc rozwiązać każdą sprawę
harmonijny - normy nie mogą być sprzeczne ze sobą
hierarchiczny
Reguły kolizyjne: lex posterior derogat legi priori
lex specialis derogat legi generali
lex superior derogat legi inferiori
7. Nadrzędna rola prawa konstytucyjnego:
- konstytucja to akt najwyższy, jest źródłem dla innych gałęzi
- przedmiotem regulacji są podstawowe instytucje ustrojowe
- najlepiej odzwierciedla ideologię państwa
- ustala zasady dla innych gałęzi i częściowo przesądza o ich treści
- określa tryb tworzenia i stosowania całego systemu
Nadrzędna rola prawa konstytucyjnego uwydatnia się zwłaszcza w okresach państwowotwórczych.
8. Przedmiot prawa konstytucyjnego:
- określenie suwerena
- podstawowe instytucje ustrojowe
- prawa, wolności i obowiązki obywatela
- regulacja ustroju gospodarczego (stosunków własnościowych)
- określenie sposobu sprawowania władzy przez suwerena
- organizacja i tryb funkcjonowania aparatu państwowego
- stosunek władzy do jednostki
- formy sprawowania władzy państwowej
9. Nauka prawa konstytucyjnego - zajmuje się normami prawa konstytucyjnego.
Metoda naukowa - sposób postępowania ludzkiego zmierzający do badania otaczającej rzeczywistości.
Metody badania prawa konstytucyjnego:
metoda prawna dogmatyczna - polega na ustaleniu, co w danym miejscu i czasie obowiązuje jako prawo, zakłada badanie obowiązującego materiału normatywnego.
Sposoby badań: analiza aktu prawnego
Interpretacja pojęć
Ustalanie stosunków między normami
Klasyfikacja norm
Badanie stosunków społecznych
Odmianą tej metody jest metoda formalno-dogmatyczna, która nie wykorzystuje konfrontacji norm prawa ze stosunkami społecznymi.
metoda socjologiczna - bada czynniki rodzące prawo i skutki działania normy prawnej; prawo jest związane z socjologią, co pozwala na zdefiniowanie wielu pojęć, np. naród, partia. Metoda socjologiczna jest metodą posiłkową dla prawników.
Sposoby badań: badanie opinii publicznej
sondaże
obserwacja bezpośrednia (daje nieprawdziwe wyniki - obserwowany zachowuje się inaczej niż zwykle)
obserwacja uczestnicząca (badacz jest członkiem badanej grupy - bardzo wiarygodna)
obserwacja pośrednia (badanie aktów sądowych, statystyk)
metoda prawna porównawcza - polega na porównywaniu różnych systemów prawnych; charakterystyczna dla nauk prawniczych
Badania porównawcze: w ujęciu historycznym - badanie rozwoju danej instytucji, organu w historii.
w ujęciu geograficznym - badanie analogicznych organów istniejących w tym samym czasie w różnych państwach.
Metoda ta pozwala na lepsze poznanie specyfiki własnego ustroju, znajomość obcych instytucji jest przydatna przy recepcji.