Pojęcie „dostępu" oznacza możność ubiegania się o przyjęcie do stu publicznej. Dostęp może być realizowany w określonych uwarunkowania Na przykład w razie wyboru w wyborach parlamentarnych czy samorządowych pełnienie służby oparte jest na zasadzie wykonywania mandatu przedstawicielskiego i ma charakter kadencyjny. W tym przypadku wybór uzależniony jest od legitymowania się przez osobę ubiegającą się tzw. bierny prawem wyborczym pozwalającym na zgłoszenie kandydatury. Do przesłanek których spełnienie umożliwia kandydowanie, zalicza się przede wszystkim fakt obywatelstwa polskiego, osiągnięcie ustawowo określonego wieku, pet praw publicznych, w tym wyborczych, a także w niektórych przypadka określone, ciągłe zamieszkiwanie na terytorium państwa polskiego (ten ostatni warunek znany jest jako cenzus domicylu). Z kolei zakwalifikowanie do słuź6 cywilnej następuje w oparciu o takie kryteria przydatności jak wykształceni przygotowanie zawodowe, umiejętności czy cechy osobowe,
Niektóre organy w państwie (np. ministrowie czy wojewodowie), mimo że niewątpliwie pełnią służbę publiczną, nie są prawdopodobnie objęte postanowieniami art. 60 Konstytucji z uwagi na ich charakter i nietrwałość służby wynikające z uzależnienia od politycznego wyniku wyborów. Nawet najlepsi w kraju wojewoda musi ustąpić ze stanowiska w razie, gdy powołał go Prezes Rady Ministrów ustępujący wraz z rządem w wyniku przegranych wybory do Sejmu czy zmiany koalicji. Nie wygląda na to, by reguły te zostały zmodyfikowane przez treść art. 60 Konstytucji, który w ostatecznej ocenie jest chyl sformułowany nie dość precyzyjnie, jak na państwo rządzone partyjnie.
B. Służba cywilna
I. W Konstytucji z 1997 roku postanawia się w art. 153, iż w celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa, w urzędach administracji rządowej działa korpus służby cywilnej, a Prezes Rady Ministrów jest zwierzchnikiem tego korpusu służby cywilnej.
Jest to pierwsza polska konstytucyjna regulacja służby cywilnej. Precyzyjnie sformułowane postanowienie konstytucyjne lokujące służbę cywilną w urzędach administracji rządowej czyni z niej specjalną, o charakterze korporacyjnym strukturę i przydaje miano korpusu, wobec którego wij granicach ustalonych szczególnie w Konstytucji i ustawach w celu zapewnię-1 nią zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa można działać osobno, mimo że pracownicy tej służby są jednocześnie pracownikami administracji rządowej. Użyte tu w dobrym znaczeniu pojęcie urzędu administracji rządowej oznacza wyodrębniony i zorgani-
264
zowany zespół osób przydany organowi administracyjnemu do pomocy w wykonywaniu jego funkcji (np. stacja sanitamo-epidemiologiczna wobec pań-inspektora sanitarnego, ministerstwo wobec ministra, urząd wojenki wobec wojewody).
Uprawnienia zwierzchnika są konstytucyjnie nieokreślone, zatem zwierzchnik realizuje takie cele i zadania oraz w takich formach, jakie przewidziane, jakie przewidywane są w ustawach i jakie wynikają z cech służby cywilnej określanych konstytucyjnie Okoliczność, iż Prezes Rady Ministrów jest zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej, która jest politycznie neutralna, wymaga od tegoż Prezesa działań wobec służby cywilnej politycznie neutralnych, co wyraźnie w tej sferze rygoryzuje przedsięwzięcia Prezesa, poddając je odpowiedzialności konstytucyjnej opartej na odmiennych zasadach.
II. Służba cywilna w Polsce została powołana przed wojną ustawą z dnia lutego 1922 roku o państwowej służbie cywilnej. Nowelizowana w latach 1932 - 1937 obowiązywała do wybuchu wojny w 1939 roku. Po wojnie idea
służby cywilnej nie zostały rekonstruowane. Także pojęcia służby publicznej i służby państwowej zostały zaniechane tak w prawie, jak też w orzecznictwie czy doktrynie, choć nie tylko z politycznych powodów.
Służbę cywilną powołano ustawą z dnia 5 lipca 1996 roku o służbie cywilnej, w której jako wyłączną formę zatrudnienia urzędników służby cywilnej przyjęto formę mianowania. Zamierzeniem ustawodawcy uchwalającego ustawę z 1996 r. było utworzenie korpusu służby cywilnej w celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i neutralnego politycznie wykonywania zadań państwa. Dla realizacji tych celów służba cywilna miała cechować się wysokimi kwalifikacjami, a także dużą dyspozycyjnością, co winno było upewnić efektywne działanie administracji rządowej w przyszłości. Niestety, dotychczasowa historia służby cywilnej, aczkolwiek krótka, jest bardzo burzliwa i przesycona wątkiem politycznym. Stan ten potwierdził późniejszy Raport z przeprowadzonej analizy i oceny tworzenia służby cywilnej (sierpień 1996-wrzesień 1997), ukazując nieprawidłowości wokół dosyć pośpiesznego mianowania dyrektorów generalnych urzędów, zwłaszcza wojewódzkich, a także istotne opóźnienia w procesie tworzenia służby. W konsekwencji po wyborach z 1997 r. doszło do wstrzymania postępowania kwalifikacyjnego do służby cywilnej, a w lipcu 1998 roku skierowano do Sejmu projekt nowelizacji ustawy, który miał na celu nie tylko usunięcie nieprawidłowości legislacyjnego, ale również przywrócenie konstytucyjnej zasady równości dostępu do służby cywilnej. W dniu 18 grudnia 1998 r. podjęto ustawę o służbie cywilnej, ora zastąpiła w całości dotychczasową ustawę z 1996 r., aczkolwiek nową ustawę opublikowano dopiero 31 maja 1999 r. (Dz.U. Nr 49, póz. 483) i zgodnie z jej art. 150 weszła ona w życie dopiero z dniem 30 czerwca 1999 r. w
265