Aminokwasowe ABC

Jeśli interesujemy się dietetyką sportową, to nasza wiedza na temat białek nie może ograniczać się jedynie do znajomości produktów bogatych w ten niezbędny do życia składnik. Warto również wiedzieć, jakie są funkcje i właściwości aminokwasów, z których te białka są zbudowane.

Aminokwasy to podstawowe cząsteczki, które tworzą białka. Ich nazwa związana jest z ich budowa chemiczną - każdy z aminokwasów zbudowany jest ze szkieletu węglowego,
do którego przyłączona jest grupa aminową, grupa kwasową, atom węgla i łańcuch boczny. W organizmie człowieka występuje 18 aminokwasów, różniących się od siebie budową, właściwościami i rolą w organizmie. 10 z nich nasz organizm jest w stanie sam zsyntetyzować na drodze szeregu reakcji enzymatycznych - są to tak zwane aminokwasy nie niezbędne (endogenne). Pozostałe 8 to aminokwasy niezbędne (egzogenne). Ponieważ nasz ustrój nie jest w stanie sam sobie ich wytworzyć - muszą być dostarczone wraz z codziennym pożywieniem.

Aminokwasy potrzebne do syntezy białek ustrojowych

Aminokwasy niezbędne (egzogenne)  nie niezbędne (endogenne)  fenyloalanina izoleucyna leucyna lizyna metionina treonina tryptofan walina  alanina cysteina* glicyna kwas asparginowy kwas glutaminowy prolina tyrozyna* histydyna*/ ** arginina** seryna** * przez niektórych autorów są również uznawane jako niezbędne; w przypadku niewystarczającej ilości tyrozyny i cysteiny w diecie wzrasta odpowiednio zapotrzebowanie na metioninę i fenyloalaninę ** zapotrzebowanie na histydynę, serynę i argininę może drastycznie wzrastać w warunkach patologicznych np. podczas ciężkiej choroby (wg. Gawęcki i Hryniewiecki, 2000)

 

Ważne dla wegetarian
Białka zawarte w różnych produktach spożywczych zawierają różne ilości poszczególnych aminokwasów, co nie jest dla nas obojętne. Gdy proporcje aminokwasów zawarte w naszym posiłku są podobne do tych budujących białka naszych tkanek, tym posiłek taki jest dla nas bardziej wartościowy. Ze względu na te proporcje, białka pochodzenia zwierzęcego uznawane są za pełnowartościowe, natomiast roślinne za niepełnowartościowe. Przykładowo nasiona strączkowe (fasola, groch, soja) zawierają mało metioniny, natomiast białka zbóż są ubogie w lizynę i tryprofan. Wegetarianie, którzy wykluczają ze swojej diety produkty mięsne i nabiał powinny w sposób szczególny dbać o urozmaicenie swoich posiłków. Tylko w ten sposób mogą dostarczyć organizmowi odpowiednie ilości wszystkich niezbędnych aminokwasów.

Specyficzne właściwości
Suplementy jednego lub kilku aminokwasów są popularną formą naturalnego wspomagania treningu. Bezpośredni celem tej suplementacji nie jest jednak dostarczenie związków potrzebnych do syntezy białka. Chociaż na ogół kojarzymy aminokwasy z cząsteczkami budującymi białka, to ich rola w organizmie sprowadza się również do pełnienia innych złożonych funkcji. Niektóre z nich wykorzystywane są do tworzenia związków aktywnych biologicznie. Przykładowo tyrozyna jest prekursorem kilku ważnych neurotransmiterów - substancji pozwalających na przenoszenie informacji w układzie nerwowych tj. noradrenaliny, adrenaliny i dopaminy oraz hormonu tarczycy - tyroksyny. Z tryptofanu powstaje serotonina oraz melatonina. Serotonina reguluje nasze samopoczucie, korzystnie wpływa na koncentrację, hamuje apetyt na węglowodany, natomiast melatonina odpowiedzialna jest między innymi za regulacje snu. Szereg badań potwierdza również to, że niektóre z aminokwasów mają właściwości biostymulujące - korzystnie wpływają na wydolność organizmu oraz optymalizują natężenie procesów metabolicznych.

Do biostymulatorów aminokwasowych zaliczamy:

• aminokwasy proteogenne (tworzące białka) - tu zaliczamy aminokwasy z rozgałęzionym

łańcuchem bocznym tzw. BCAA (z ang. Branch Chain Amino Acids) tj. leucyna, walina,

izoleucyna oraz argininę, glutaminę, fenyloalaninę i tyrozynę.

• aminokwasy nieproteogenne - do nich zaliczamy karnitynę, kreatynę, ornitynę, taurynę,

hydroksyprolinę i hydroksylizynę

Niektóre z biostymulatorów i ich znaczenie w funkcjonowaniu organizmu.

Aminokwas	Funkcje w organizmie
AMINOKWASY ROZGAŁĘZIONE	- są najważniejszymi aminokwasami tkanki mięśniowej, w której następuje intensywny ich metabolizm  - mają działanie anaboliczne  - zapobiegają zmęczeniu
GLUTAMINA	- pełni ważną role w prawidłowej czynności układu odpornościowego, który często czerpie glutaminę z mięśni szkieletowych  - stymuluje syntezę somatotropiny (hormon wzrostu), przez co nasila anabolizm białek ustrojowych
KREATYNA	- ma działanie ergogeniczne - bierze udział w wytwarzaniu i regeneracji energii  - wpływa na wzrost i siłę mięśni  - przyspiesza spalanie tkanki tłuszczowej  - przeciwdziała niekorzystnemu działaniu wolnych rodników  - suplementacja pozwala zwiększyć kondycję ogólną - wydolność, szybkość i wytrzymałość
KARNITYNA	- stymuluje metabolizm tłuszczów i nasila wykorzystywanie jako źródła energii (spalanie)  - pozwala zwiększyć wydolność organizmu
TAURYNA	- zapobiega odczuwaniu zmęczenia w czasie treningu  - hamuje wytwarzanie serotoniny (działanie antykataboliczne)
ARGININA, ORNITYNA	- zwiększają wydzielanie hormonu wzrostu i insuliny  - pomagają w tworzeniu kolagenu oraz kreatyny
HYDROKSYPROLINA HYDROKSYLIZYNA	- wykorzystywane są przez organizm do budowy kolagenu, bodącego białkiem budującym ścięgna, więzadła, chrząstki stawowe, skórę, paznokcie, włos

Trzeba przyznać, że zalety płynące z zażywania aminokwasów mogą wydawać się niezwykle kuszące. Nic więc dziwnego, że chętnie są stosowane zarówno przez amatorów jak i tych, którzy zawodowo zajmują się sportem (w tym głównie kulturystyką). Należy jednak pamiętać, iż suplementacja jest tylko pewnego rodzaju alternatywą i uzupełnieniem. Może wspomóc efekty naszej pracy na siłowni, nie należy jednak ich od niej uzależniać.
Największą wadą preparatów aminokwasowych jest ich wybiórcze działanie i oraz wysoka cena. Ktoś, kogo na nie nie stać, może się pocieszyć tym, że białka zawarte w produktach, które na co dzień spożywamy, dostarczają nam wszystkich potrzebnych aminokwasów, a nawet mogą być traktowane jako naturalne źródło biostymulatorów. Aminokwasy rozgałęzione występują w znacznej ilości w produktach mlecznych i mięsie. Dodatkowo leucyna i izoleucyna występują w kukurydzy. Mięso jest naturalnym źródłem kreatyny, a białka pszenicy oraz kazeina mleka są bogate w kwasu glutaminowego.

 

---