TEMAT: Profilaktyka żywieniowa, a nowotwór szyjki macicy?

Wirus HPV jest ludzkim wirusem brodawczaka, wykazującym bardzo ważną rolę w powstawaniu raka szyjki macicy. Ten wirus obejmuje głównie tkankę skórną i odbytowo-płciową. Wywołuje infekcję około u 15% narażonych osób w różnym stopniu co jest zależne od wieku i demograficznych uwarunkowań. Rozpoznano dotychczas ponad 100 typów wirusa HPV, z czego ponad 40 typów przekazywanych jest drogą płciową. HPV posiadając wysoki potencjał onkogenny, wiążę się w 90% przypadków w komórkach raka szyjki.

Z analiz statystycznych wynika, iż ok. 75% aktywnych seksualnie kobiet na pewnym etapie swojego życia ulega zakażeniu wirusem HPV. U 80% z zakażonych wirus zwykle ustępuje samoistnie, lecz forma przewlekła zakażenia dotyczy 20% kobiet. Dodatni wynik diagnozy raka szyjki macicy notowany jest u kobiet w wieku 40-55 lat. Obejmuje to testy analiz materiału cytologicznego raz na rok.

Szczególne wskazania do wykonania testu HPV:

- nawracające i przewlekłe stany zapalne dróg rodnych (zapalenia cewki moczowej, zapalenia żołędzia lub napletka u mężczyzn),

- planowana ciąża - wirus HPV jest stwierdzany w ok. 20% tkanek po poronieniach,

- ciąża - masywne zakażenie dróg rodnych wirusem HPV może zostać przeniesione na dziecko i wywołać u dziecka nawrotową brodawczakowatość krtani,

- kontrola leczenia „nadżerek” lub brodawek (wirus może przetrwać w formie utajonej),

- kilkuletnie stosowanie antykoncepcji hormonalnej,

- stosowanie wkładki domacicznej (spiralki) z towarzyszącymi stanami zapalnymi.

Zachorowalność na raka szyjki macicy w różnych rejonach świata jest dość zróżnicowana. Największa zachorowalność jest w Afryce (Zimbabwe i Uganda) i Ameryce Południowej (Brazylia i Peru). W Europie najwyższy współczynnik zachorowań stwierdzono we wschodnich Niemczech 21,2 w Austrii i Jugosławii 17,7, w Czechach 16,4, w Polsce 15,1

( dane z 1995 r.). Rak szyjki macicy to najczęstszy nowotwór narządu rodnego, stanowi ok. 24% nowotworów złośliwych ogółem i 7,7% wszystkich złośliwych nowotworów u kobiet. W Polsce rak szyjki macicy to drugi, co do częstotliwości występowania nowotwór u kobiet, a wyniki leczenia są negatywne ze względu na częste wykrywanie raka w późniejszym stadium. Średnio wg statystyk to: 30÷35% zachorowań/100 tys. osób /rok tzn. przeszło 4 tys. nowych zachorowań rocznie w Polsce (2000 r.), najwięcej zachorowań w grupie wiekowej 40 - 49 lat i 60-69 lat. Umieralność: 10÷12% /100 tys. kobiet/rok. tzn. ok. 2 tys. zgonów rocznie. Najliczniejsze zgony w wieku 65-74 lat i 45-49 lat. Jednocześnie odsetek 5-letnich

przeżyć względnych dla kobiet z inwazyjnym rakiem szyjki macicy w Polsce wynosi ponad 49 % ,przy średniej wartości europejskiej wynoszącej 63,5% (wg EUROCARE).

PATOGENEZA:

- zakażenia HPV typem 16/18 i innymi typami onkogennymi,

- wiek,

- wczesne rozpoczęcie współżycia,

- duża liczba partnerów płciowych,

- duża liczba porodów,

- palenie papierosów,

- niski status socjoekonomiczny,

- nieprawidłowe nawyki żywieniowe, w tym głównie dieta uboga w antyoksydanty,

- wieloletnie stosowanie hormonalnych leków antykoncepcyjnych,

- zakażenie HIV,

- częste stany zapalne pochwy wywołane przez bakterie Chlamydia trachomatis i Neisseria gonorrhoeae.

Wg statystyk Wśród ankietowanych konkretnym czynnikiem kształtującym styl życia jest dieta.

82,7 z kobiet spożywa posiłki nieregularnie, z dużą ilością tłuszczu pochodzenia zwierzęcego (66,1%), często spożywa fast-foody- 60%, późno spożywa wysokokaloryczne kolacje- 43,1%. Powodem tych błędów jest zbyt szybkie tempo życia i stres. W grupie 57,3% miało nadwagę. Wniosek z tego więc jest taki, że zdrowe kobiety, nie stosują profilaktyki żywieniowej nowotworowi szyjki macicy, łamiąc ogólne zalecenia żywienia.

Zalecana dieta w profilaktyce nowotworowi szyjki macicy

Amerykańska Akademia Nauk wnioskuje w raporcie pod tytułem „Diet, Nutrition and Cancer” („Dieta, żywienie i nowotwory”),że żywność i żywienie decyduje w 40-60% wszystkich przypadków o istnieniu raka u ludzi. Istotną rolę w profilaktyce chorób nowotworowych odgrywa właściwa dieta. Komponenty diety mogą działać w różnych etapach karcynogenezy. Można zmniejszyć ryzyko występowania nowotworu dzięki poprzez zmiany, które należy wprowadzić do codziennego odżywiania. Najważniejsze dotyczą ilości tłuszczu w diecie i jego składu, błonnika pokarmowego, zawartości antyoksydantów w spożywanych pokarmach oraz ograniczenia substancji mogących wpłynąć na rozwój nowotworów. Korzystny efekt przeciwnowotworowy ma wzbogacanie spożywanych posiłków o produkty pochodzenia roślinnego, takie jak owoce i warzywa, które są cennym źródłem wielu substancji odżywczych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Wśród głównych przyczyn inicjacji kancerogenezy są uszkodzenia DNA spowodowane przez czynniki mutagenne (genotoksyczne) np. wolne rodniki. Dlatego zmiana stylu życia na prawidłowy, czyli ograniczenie tłuszczu w diecie, palenia papierosów, picia alkoholu, unikanie soli i produktów wędzonych, a spożycie większej ilości owoców i warzyw może przyczynić się do zmniejszania zachorowalności na nowotwory, także szyjki macicy.

Energia- powinna być dostarczana zgodnie z normami dla należnej masy ciała, negatywny wpływ na rozwój nowotworu ma nieprawidłowa masa ciała.

Białko- Wraz ze wzrostem spożycia białka rośnie zdolność metabolizowania kancerogenów, które na tej drodze stają się związkami czynnymi, mogącymi sprzyjać procesom kancerogenezy, dlatego powinno się je spożywać wg norm.

Tłuszcze- Badania laboratoryjne na zwierzętach wykazały korzystny wpływ spożycia kwasów tłuszczowych, zwłaszcza bogatych w omega-6 na proces zapobiegający nowotworowi, podczas gdy dieta bogata w kwasy omega-3 hamuje karcinogeneze. Wpływ na rozwój nowotworu mają natomiast nasycone kwasy tłuszczowe oraz spożywanie ogólne tłuszczów w zbyt dużych ilościach.'

Węglowodany- wg racjonalnych zasad żywienia unikać cukrów prostych, utrzymywać stałe stężenie glukozy we krwi.

Substancje przeciwutleniające

Występują one w dużej mierze w produktach pochodzenia roślinnego. Znaczenie spożywanych owoców i warzyw potwierdza dyrektor Działu Profilaktyki i Kontroli Amerykańskiego Instytutu Onkologicznego: „Im więcej ludzie jedzą owoców i warzyw, tym mniej mają nowotworów (…) Ryzyko to jest u nich mniejsze nawet o połowę w porównaniu z grupą jedzącą mało owoców i warzyw”.

Spożywanie produktów bogatych w witaminę C, przyczynia się do obniżenia ryzyka zachorowalności na raka szyjki macicy. Działanie witaminy E polega głównie na jej właściwościach antyoksydacyjnych-podobnie do Wit.C. Karotenoidy charakterystyczne dla żywności pochodzenia roślinnego posiadają właściwości zmniejszające ryzyko zachorowania na nowotwory. Kwas retinowy (prekursor witaminy A) powstały z przemiany z beta-karotenu ma działanie przeciwnowotworowe. Likopenowi ( pomidory i przetwory, brzoskwinie, melon i grejpfruty) przypisywana jest zdolność do zmniejszania ryzyka raka szyjki macicy. Flawonoidy - charakteryzują się szerokim spektrum aktywności biologicznej, w wyniku czego mogą być stosowane w terapii i profilaktyce chorób nowotworowych.

Związki fenolowe

Działają bezpośrednio lub docelowo- potęgują działanie witamin antyoksydacyjnych.

Kwas foliowy, B12, kobalamina - Dieta w nie bogata jest wskazana ze względu na prewencję chorób wynikających bezpośrednio z samego ich niedoboru, ale także jako czynnik zmniejszający ryzyko anomalii nowotworowych.

Selen- Antynowotworowa aktywność selenu polega na zahamowaniu początkowej fazy kancerogenezy oraz dalszego rozwoju nowotworu.

Związki organosiarkowe- zawarte w cebuli i czosnku składniki organosiarkowe z wyjątkowo aktywnością biologiczną, w tym działaniem przeciwutleniającym

Błonnik pokarmowy- Warzywa i owoce są bogatym źródłem włókna roślinnego, licznych witamin o właściwościach przeciwutleniających, makro- i mikroelementów, które mogą działać jako inhibitory indukcji i rozwoju nowotworów.

wpływ na rozwój karcynogenezy mają :

-toksyny grzybów (Aspergillus flavus- Grzyb ten rozwija się na roślinnych produktach spożywczych, takich jak orzeszki ziemne, zboża, magazynowanych w wilgotnych i ciepłych pomieszczeniach.);

- Produkty pirolizy to mutageny i karcinogeny, które powstają pod wpływem działania wysokiej temperatury na żywność bogatą w białko, zwłaszcza podczas pieczenia mięsa i ryb. Żywność bogata w węglowodany, poddawana termicznej obróbce w wysokiej temperaturze, zawiera dużą ilość akrylamidu. Tworzenie tej grupy substancji można znacznie zmniejszyć przez przygotowanie potraw mięsnych w urządzeniach mikrofalowych

Dieta podstawowa w początkowej fazie nowotworu

Dieta podstawowa przeznaczona jest dla osób, u których dopiero co rozpoznano chorobę nowotworową. Najbardziej wskazana jest tzw. „zdrowa żywność” oparta na pełnych ziarnach, roślinach strączkowych, owocach, warzywach i rybach. Ważne jest, aby to wszystko było jak najmniej przetworzone i oczyszczone ze składników dodatkowych. Żywność taka powinna się charakteryzować wysoką zawartością składników odżywczych i błonnika. Należy pamiętać, że odpowiednia ilość witamin, tłuszczu, węglowodanów i białek jest niezbędna do tworzenia nowych, zdrowych komórek oraz do dostarczania glukozy dla mózgu, a także wystarczającą liczbę kalorii według potrzeb organizmu.

Zastosowana dieta podstawowa powinna zawierać:

- 30% tłuszczu (z ryby, drobiu, siemienia lnianego, tranu, oleju z oliwek),

- 55% złożonych węglowodanów (z całych ziaren zbóż, roślin strączkowych i warzyw),

- 15-20% białek (z fasoli, groszku i soczewicy),

- 8-10 szklanek wody dziennie (najlepiej filtrowanej).

Ważne jest unikanie pewnych produktów w prawidłowej diecie antynowotworowej. Zaleca się unikać napojów zawierających kofeinę. Niewskazane są napoje gazowane. Dobrze jest ograniczyć spożywanie słodyczy. Należy wystrzegać się wszelkiego rodzaju produktów wysokoprzetworzonych, wędzonych, konserwowanych czy marynowanych z uwagi na obecność w nich związków mutagennych i wolnych rodników. Należy unikać tłuszczu zwierzęcego. Pieczywo jasne powinno być zastąpione ciemnym razowym. Należy też zrezygnować z przekąsek jak np. chipsy. Koniecznością jest rezygnacja z napojów alkoholowych i palenia tytoniu.

Reasumując, Jeśli chcesz się ustrzec nowotworowi szyjki macicy stosuj dietę bogatą w antyoksydanty, odżywiaj się racjonalnie, wykonuj regularnie testy cytologiczne.

Bibliografia:

1) Cielecka E., Grzegorczyk A. (2009), Żywność bezpieczna dla zdrowia jako narzędzie w walce z chorobami nowotworowymi, Medycyna Rodzinna, nr 4.

2) Kardasz M., Pawlowska D. (2008), Rola składników odżywczych oraz innych substancji w powstawaniu nowotworów, Nowa Medycyna,  nr 2.

3) Kaźmierczak I., Knihnicka- Mercik Z., Mess E., Przestrzelska M.(2006),Styl życia kobiet przed rozpoznaniem raka szyjki macicy, Onkologia Polska, nr 4.

4) Kozakiewicz B.(2003), Nowotwory złośliwe narządu rodnego, Nowa Medycyna, nr 3

5)Majewski S., Sikorski M. (2007), Zmiany chorobowe związane przyczynowo z zakażeniami HPV, Przewodnik Lekarza,nr 1.

6)Świderska J. (2007),Znaczenie diagnostyki zakażeń wirusem HPV w profilaktyce raka szyjki macicy, Nowa Medycyna, nr 1.

Joanna Sak

---