Podziały społ.=opisuje się przy pomocy:struktury społ.,zróżnicowania społ.,nierówności społ. Na podziały należy patrzeć z 2 perspektyw:zróżnicowania i shierachizowania

Źródła podziałów=cechy biolog-fiz i demograficzne (rasa,wiek,płeć) i cechy społeczne (zamożność,udział we władzy,prestiż, wykształcenie,zawód,pełnione role społ.,styl życia)

Cele badaczy=podejście podmiotowe (badania między jakimi grupami występują różnice) i podejście przedmiotowe (pod jakimi względami występują różnice)

Struktura społ.=kategoria,która obejmuje wyróżnienie elementów i stosunków między elementami (jednostkami,gr.społ., kategoriami społ.,organiz. i innymi obiektami społ.).Jest to kat.analityczna (abstrakcyjna-idealna)

Zróżnicowanie społ.=lub dyferencjacja społ. to hierarchiczny układ społeczny,który powstaje w społeczeństwie na skutek istniejących barier i różnic między ludźmi i kategoriami społ. Jest to kat.opisowa (empiryczna)

Nierówności społ.=kontekst poczucia sprawiedliwości i niesprawiedliwości społ./dotyczą sytuacji,gdy ludzie są nierówni sobie nie z racji jakichkolwiek cech cielesnych czy psychicznych,lecz z powodu ich przynależności do różnych grup albo zajmowania różnych pozycji społecznych/nierówny dostęp do społecznie pożądanych dóbr

Modele nierów.społ=egalitarny (nierówności są małe) i elitystyczny (nierówności są duże)

Rodzaje nierów.społ.=płaszczyzna podmiotowo-przedmiotowa (podział ze wzgl.na dostęp określ.grup do dóbr społ.ważnych) i płaszczyzna sprawiedliwości i niesprawiedliwości społ.

Dobra generujące nierówności społ.=cenione społecznie dobra,dobra powszechnie upragnione,których zasób jest ograniczony: bogactwo,władza,prestiż,także styl życia,kultura,wykształcenie,zdrowie,zawód

Kapitał kulturowy Pierre Bourdieu=nawyki,umiejętności,zachowania (nabyte instrumentalnie w toku procesu socjalizacji w grupach elitarnych,w grupach o wyższej pozycji społ.i wykształceniu),które ułatwiają reprodukcję (utrzymanie) takich elitarnych pozycji,a także są symbolem przynależności do grup elitarnych

Legitymizacja=uprawomocnienie,uzasadnienie

Teorie wyjaśniające zasadność istnienia bądź nieistnienia nierów.społ.=elitarystyczne (arystokratyczne):w str.społ.istnieją takie gr.społ.,które z natury są uprzywilejowane/egalitarne:formułowane przez gr.upośledzone lub przez ich przedstawicieli lub polityków społ.,dla których równość społ.jest nakazem w ich działaniu,mówiące,że ludzie są równi i ta równość powinna wyrażać się również w sferze społ.W zależności od radykalizmu grup formułujących te teorie wyróżnia się teorie egalitarne nawołujące do równości szans na starcie życia każdej jednostki bądź równość szans na późniejszym etapie życia/merytokratyczne:nierów. Społ. są o tyle uzasadnione o ile owe nierów.są efektem indywidualnych zasług (utalentowania i szczególnego nakładu pracy)

Historyczne formy przejawiania się nierów.=niewolnictwo-najbardziej skrajna,drastyczna forma,uregulowana prawnie, niewolnicy i ich panowie/system kastowy-oparty na regułach tradycji i religii,endogamiczne zw.małżeńskie,dziedziczenie pozycji,ściśle zrutynizowane kontakty z ludźmi spoza kasty oraz przestrzegane bariery/system stanowy-feudalna Europa, Japonia,charakterystyczny dla średniowiecza,system hierarchiczny i sztywny,ale dopuszczający większe możliwości awansu społ.niż kastowy;stan to gr.społ.z przypisanymi jej przywilejami,prawami i powinnościami,zalegalizowanymi prawnie;stan rycersko-arystokratyczny,duchowny,pospólstwo/system klasowy-społeczeństwa kapitalistyczne,pojawił się wraz z rozwojem gosp.rynkowej, przynależność klasowa nie jest związana z urodzeniem,pozycja może być przez jednostkę osiągana

Modele równ.i nierów.społ=rów.nierów.wobec prawa-Rousseau,wszyscy z natury są równi wobec prawa/rów.nierów.szans życiowych-wszyscy powinni mieć równe szanse osiągania dóbr,jeśli nierów.istnieją to ich uzasadnieniem może być tylko fakt,że ludzie różnią się naturalnymi talentami,pracowitością (teoria merytokracji-współczesne uzasadnienie nierów.IQ+ef fort=merit ,inteligencja+wysilek=zasługa,im więcej dajesz społecz.tym więcej otrzymujesz) (koncepcja reprodukcji społ.Pierre Bourdieu-dostęp do dóbr często zależy od czynników kapitału dziedziczonych od rodziców:kapitał materialny,społeczny-znajomości, kulturowy-atmosfera domu)/rów.nierów.warunków życiowych-każdy czł.niezależnie od zdolności i wkładu pracy powinien-nie powinien-w takim samym stopniu uczestniczyć w podziale dóbr (Różne stanowiska:społeczeństwa komunistycznego Marksa-skrajnie egalitarystyczne-aby wyrównać jednym państwo musi zabierać bogatym/liberalizm:życie społ.cechuje mechanizm autoregulacji-podstawą dobrego ładu jest idea równości szans/skrajny liberalizm:skrajny eliotyzm-z nierów.należy się pogodzić, nie wolno ograniczać wolności,aby realizować równość/tradycyjny konserwatyzm:postawa przeciwna zmianom,przywiązanie do istniejącego porządku społ.)

Klasa społ.=pojęcie wymyślone przez Hegla/duża grupa osób zajmujących podobne miejsce w strukturze społ

Stratyfikacja społ.=nierówna dystrybucja przywilejów,upośledzeń,wpływów,podporządkowania,co powoduje,że jednostki pozostają wobec siebie w relacji niższości i wyższości

Zróżnicowanie społ-zawod.=pojęcie węższe od klasy społ.,hierarchiczny podział na grupy społ-zawod

Marks=twórca koncepcji materializmu historycznego;podział dychotomiczny wg kryterium ekonom.,własnościowych,na tych,którzy posiadają jakąś własność i tych,którzy nie posiadają,lecz dysponują tylko siłą własną;klasa jest kategorią historyczną,tworem przejściowym/Posiadacze mogą kontrolować dystrybucję dóbr wpływając na poziom życia innych ludzi;mogą wpływać na ośrodki władzy,na ich decyzje;mają większy wpływ na świadomośc społ.pozostałych,mogą manipulować świadomością,przekonaniami, preferencjami/Trwałą cechą społ.klasowych jest konflikt interesów,walka klas,której kulminacją jest rewolucyjna zmiana porządku społ.;konflikt klas gł.źródło zmiany społ.i histor./Klasy:kapitaliści(burżuazja),robotnicy(proletariat),chłopi, inteligencja,drobnomieszczaństwo

Formy istnienia klas=klasa w sobie (nie ma więzi i solidarności wewnątrzklasowej) i klasa dla siebie (ma świadomość własnego polożenia,stąd możliwość podejmowania działań zbiorowych,których celem jest zmiana własnego położenia)

Krytyka Marksa=Weber (pozytywna krytyka marksizmu;uproszczeniem jest dokonywanie podziału tylko ze względu na kryterium ekonomiczne,pomijając sferę władzy-partie i kultury życia-stany;proces zburżuazyjnienia klasy robotniczej)/Popper (koncepcja Marksa nie pozwala na wyjaśnienie zjawisk społecznych;klasa robotnicza nie radykalizuje się)

Warstwa=grupa wewnątrzklasowa istotna dla analizy zróżnicowań;kategoria społ-zawod;grupa ludzi żyjąca w podobnych warunkach społ-ekonom.np.renciści

Stratyfikacja społ=fakt,że wszelka społeczność składa się z poziomów pozostających ze sobą w sytuacji nadrzędności i podporządkowania niezależnie od tego,czy są to relacje władzy,przywileju czy prestiżu.Strat.w znaczeniu szerszym:ogólna nazwa stosowana w odniesieniu do wszelkich nierówności społ.Strat.w znaczeniu węższym:inny typ podziałów społ,odnosi się do takich form nierówności,które przybierają formę gradacji,które mają charakter stopniowalny

Teorie stratyfikacji=Weberowska-zakwestionował determinizm ekonom.Marksa twierdząc,że ludzie nie tylko konkurują ze sobą o dobra materialne (klasy), ale też w walce o władzę (partie) i prestiż (stany).Ludzie różnią się posiadaną `pozycją rynkową' czyli szansami, jakie każda jednostka ma na zdobywanie dóbr.Pozycja zależy od pochodzenia społ, etnicznego,wykształcenia i zawodu,kapitału i zasobów materialnych.Zdolności rzadkie na rynku pracy zwiększają `poz. rynk.'.Klasy starają się zachować monopol,mają tendencje do zamykania się/ Istnieje rywalizacja klas.Wyróżnia elementy str.społ.:klasy własności (pozytywnie uprzywilejowane i negatywnie uprzywilejowane),klasy komercyjne (zawodowo-dochodowe;przemysłowcy i pracownicy najemni),klasy społeczne/Davis'a-Moore'a- funkcjonalna teoria uwarstwienia:nierówność jest trwałą cechą społeczeństw i uniwersalną cechą organiz.społ.,bo sprzyja efektywnemu funkcjonowaniu społ.;nierówność jest podstawowym wymogiem funkcjonalnym społ;2 kryteria funkcjonalnej ważności poz.społ.:unikalność danej poz.i stopień zależności innych pozycji od tej pozycji;Krytyka:nie można mówić,że jedne poz.społ.są niezbędne,a inne zbędne;nie wyjaśnia i nie potrafi przewidywać rzeczywistych wzorów nagradzania; nierów.nie zawsze jest funkcjonalna,bywa dysfunkcyjna,gdyż zasady rekrutacji do poz.społ.ważnych blokują dostęp do tych pozycji osobom utalentowanym;u podstaw działania czł.leżą też wartości autoteliczne/świadomościowe wizje-Warner:koncepcja oparta o `oceniające uczestnictwo';badanie oponii członków społeczności;wyznacznikami statusu są wymagania formalne i nieformalne;stratyfikacja jest układem statusów społ.,które są definiowane przez normy społ.,funkcje związane ze statusem i zasoby do dyspozycji;klasa wyższa wyższa,wyższa niższa,średnia wyższa,średnia niższa,niższa wyższa,niższa niższa

Podziały klasowe=Mosca:na podstawie wymiarów teorii Webera czyli bogactwa,władzy,prestiżu wyróżnił klasę rządzącą i klasę rządzoną;w kl.rządzącej wyróżnia 2 warstwy:grupę zajmującą wysokie pozycje w aparacie władzy oraz biurokrację i klasę średnią/Bourdieu:na podstawie kapitału społ.,ekonom.,kulturowego:klasa dominująca,klasa średnia,klasa niższa,każda z nich dzieli się na 3 frakcje:dominującą,pośrednią,zdominowaną

Ruchliwość społ=Sorokin:ma funkcję strukturotwórczą;2 typy mobilności:społeczna (zmiana poz.w hierarchii) i geograficzna (zmiana w przestrzeni);mobilność w górę (awans) i w dół (degradacja),mobilność wewnątrzgeneracyjna (zmiana statusu w biografiach jednostek) i międzygeneracyjna (zmiana statusu dzieci w porównaniu do ich rodziców)

Determinanty mobilności=proces urbanizacji lub rustyfikacji (z miasta na wieś),industrializacji,emigracja,etosy np.kariery,dynamika jednostek lub ich wycofanie

Kanały mobilności=demokratyczny system edukacji,dziedziczenie pozycji,koligacje,kościół,kariery sportowe czy telewizyjne

Wymiary zróżnicowania=ekonomiczny-bezrobocie,bezdomność,deprywacja materialna,wzory konsumpcji,brak konta bank/polityczny-brak udziału w spotkaniach politycznych,wyborach/społeczny-brak obiektów użyteczności publicznej,brak wzorców wypoczynku,uprawiania turystyki,ilozacja

Typy podziałów społ=płeć,wiek,przestrzeń geograficzna (globalna,regionalna,miejsce zamieszkania:miasto-wieś,miejscowość zamieszkania),pochodzenie etniczne,kategorie społ-zawod

Metody pomiaru stratyfikacji=obiektywna-pomiar rozkładu jednostek w społ.pod jakimś względem-dochód,wykształcenie,

zawód-i ustalenie,czy istnieją większe zbiorowości ludzi podobne do siebie pod danym względem/subiektywna-ludzie sami oceniają swoją pozycję społ.i określają do jakiej należą klasy/reputacyjna-oparta na ocenie przez badanych sytuacji innych ludzi;najczęściej mierzy się tak prestiż zawodów

HDI=human development index,wskaźnik rozwoju ludzkiego lub społecznego;obejmuje:trwanie ludzkiego życia,poziom osiągnięć edukacyjnych,poziom dochodów (PKB na 1 mieszkańca wg siły nabywczej waluty);przyjmuje wartość od 0 do 1,gdzie przedział >0,8 to kraje wysokorozwinięte,0,5-,08 to kraje średniorozwinięte,<0,5 to kraje niskorozwinięte

HPI=human powerty index,wskaźnik ubóstwa społecznego;obejmuje:miernik trwania ludzkiego życia,miernik poziomu wykształcenia,miernik poziomu życia (odsetek ludności nie mającej dostępu do wody pitnej,odsetek ludności nie mającej dostępu do usług zdrowotnych,odsetek dzieci niedożywionych w wieku do 5 lat); przyjmuje wartość od 0 do 1

Teza o śmierci klas=klasa średnia nie zanikła,lecz stała się najliczniejsza i wewnętrznie bardzo zróżnicowana,w jej niższej warstwie obserwuje się zjawisko pauperyzacji czyli zubożenia oraz zjawisko paniki statusu czyli lęk przed degradacją;klasa robotnicza uległa zburżuazyjnieniu (wzory konsumpcji upodobniły się do wzorów klas wyższych)

Płeć=biologiczna-anatomiczne i fizjologiczne różnice/kulturowa-psychologiczne,społeczne,kulturowe różnice

Connell=3 aspekty społeczeństwa,które składają się na kulturowy porządek wg płci tzn.obowiązujące wzory relacji między kobietami i mężczyznami:praca (podział pracy w domu,rynek pracy),władza (relacje społ.w znaczeniu autorytetu,przemocy ),

cathesis (relacje intymne i osobiste)

Teorie wyjaśniające różnice zachowań między płciami=różnice biologiczne (działanie hormonów,układ chromosomów,

wielkość mózgu),proces socjalizacji do ról, społeczne tworzenie płci (postrzeganie różnic biologicznych przyczynia się do kształtowania różnic kulturowych)

Teorie nierówności płci=perspektywy funkcjonalistyczne-podział pracy ze względu na kryterium płci,utrwalony na kolejne wieki,zapewniał przetrwanie społeczeństwom pierwotnym/teoretycy konfliktu-silniejsi fiz.mężczyźni wykorzystywali tę naturalną przewagę do utrzymania dominującej pozycji/teoretycy kultury-w społ.od zawsze istniały bardzo silne przekonania,które podkreślały predyspozycje kobiet do wychowywania dzieci i zajmowania się domem,tłumaczone konstrukcją psychiczną i fizyczną kobiet,które stały się kulturowo obowiązującym wzorcem/persp.feministyczne-liberalna(źródłem nierów.są postawy społeczne i kultur.,seksizm);radykalna(patriarchat,mężczyźni są odp.za eksploatację kobiet i czerpią z niej korzyści);czarny feminizm(problemy czarnych kobiet)

Segregacja na rynku pracy wg płci= dyskryminacja kobiet(segregacja zawodowa:pionowa,gdy kobiety są skupione w zawodach o małym zakresie władzy i wpływów,pozioma,gdy kobiety lokują się w zawodach o niższym statusie społ,przypisywanie kobiet

do kobiecych kategorii zawodowych np.w edukacji)/praca w niepełnym wymiarze godzin/różnice w zarobkach/brak możliwości awansu-szklany sufit

Segregacja w sferze władzy wg płci=mały udział w sferze publicznej-polityce czy biznesie

Segregacja w sferze obowiązków domowych wg płci= nierówny podział obowiązków dom.i czasu wolnego

Naukowe teorie rasy=naukowy rasizm Gobineau: wyższość rasy białej nad pozostałymi,przełom XVIII i XIX w.;zdyskredytowany po II W.Św.

Rasizm instytucjonalny=w dzialaniu ważnych instytucji społ,policji,wymiaru sprawiedliwości,mediach

Rasizm kulturowy=różnice kulturowe są podstawą praktyk wykluczających,jest w treściach programów edukacyjnych

Rasa=zbiór relacji społ.,które umożliwiają identyfikację jednostek czy grup w zakresie określonych zdolności na podstawie cech biologicznych;biała-europoidalna,czarna-negroidalna,żółta-mongoloidalna;europejska,mongoloidalna,afrykańska,indyjska, australijska,amerykańska,malezyjska,polinezyjska

Etniczność=pojęcie czysto socjologiczne;kulturowe wzory zachowań i uznawanych wartości,odróżniających daną zbiorowość od innych;język,historia,religia,pochodzenie

Pozycja społeczna =wyróżnione i określone w danej kulturze miejsce jednostki społecznej w hierarchii społecznej i szerzej w strukturze społecznej

Wskaźniki pomiaru pozycji społ=Living Room Scale-Chapin,obejmowała jako wyznaczniki statusu pomieszczenia (jako najbardziej reprezentatywne);dane w kwestionariuszu w postaci dokładnego spisu sprzętu;badała materialne aspekty poz.społ.i wybranych aspektów stylu życia pomijając poziom wykształcenia,pozycję zawodową i dochody/Index of Status Characteristics- skala W.Lloyd Warner'a;technika `oceniającego uczestnictwa';każda z 6 cech uwzględnionych przez Warnera została podzielona na 7 kategorii tworzących hierarchie,którym przypisano wartości liczbowe:wykonywany zawód,wielkość i źródło dochodów,rodzaj domu,dzielnica zamieszkania,poziom wykształcenia.Najsłabszymi korelatami okazały się poziom wykształcenia i dochody,

najważniejszym zawód.Ostateczna wersja ISC obejmowała:wykonywany zawód (4),źródło dochodów (3),rodzaj domu (3), dzielnicę (2).Wartość ISC:iloczyn wartości uzyskanej przez respondenta na każdej ze skal i przyjętych wyżej wag podzielony przez sumę wag tzn.12-wartość ISC zawiera się w przedziale 1-7

Sposoby posługiwania się wskaźnikami=skale zawodów (mają słabszą moc pomiaru zjawiska i nie hierarchizują) i klasyfikacje zawodów (są bogatszym sposobem prezentacji i pokazują hierarchię)

Klasyfikacje zawodów=Hunt:4 segmenty pracującej ludności,określone mianem klas:właściciele,prac.umysłowi,robotnicy wykwalifikowani,prac.fiz.bez kwalifikacji/Edwards:1spec.umysłowi,2właściciele,menedżerowie,urzędnicy państwowi,a.farmerzy,

b.prac.zajmujący się sprzedażą,c.pozostali wł.men.urz,3prac.umysł.niższego szczebla,4mistrzowie i robotnicy wykwalifikowani, 5robotnicy półwykwalifikowani,6robotnicy niewykwalifikowani,a.rolni,b.funkcjonujący poza rolnictwem,c.fizyczni/ISCO

Inetrnational Standard Classification of Occupations: wyróżnienia cztery szczeble podziału.Obejmuje 390 kategorii; są one pogrupowane w 116 kategorii wyższego szczebla na drugim poziomie.Na trzecim poziomie jest 28 grup,a na najwyższym czwartym-10:1parlamentarzyści,wyżsi urzędnicy i kierownicy,2specjaliści,3technicy i inny śr.personel,4prac.biurowi,5prac.usług osob.i sprzedawcy,6rolnicy,ogrodnicy,leśnicy,rybacy,7robotnicy przem.i rzemieślnicy,8operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń,9prac.przy pracach prostych,10siły zbrojne

Skale zawodów=wymiary:wg prestiżu-prestiż to najsilniejszy korelat:profesor uniwersytetu,lekarz,nauczyciel,sędzia,górnik…

przedsiębiorca,właściciel dużej firmy/wg pozycji społ-ekonom-wielowymiarowe;wykształcenie i poziom zarobków;problemy:

populacja,która w momencie badania nie wykonuje żadnego zawodu,nie pracuje (osoby,które nigdy nie miały zawodu są eliminowane,u osób,które kiedyś pracowały bierze się pod uwagę ostatni z wykonywanych zawodów);osoby,które wykonują kilka zawodów (pod uwagę brany jest zawód ważniejszy,definiowany przez wyższe dochody lub większą ilość zajmowanego czasu)/wg wymagań kwalifikacyjnych lub stopnia złożoności zadań przypisanych do określ.zawodu-EPG Erikson,Goldthorpe, Portocarero,obejmuje 11 klas,które są skrzyżowaniem 4 cech:charakter pracy (umysłowa,fizyczna,chłopi),poziom kwalifikacji (wyższe,średnie,zrutynizowane,wykwalifikowane,brak wykwalifikowania),stanowisko w hierarchii organizacyjnej,stosunek do własności

Podziały przestrzenne=wymiary:świat,kontynent,wymiar kraju,miasto-wieś,wielkość jednostki osadniczej,region,mniejsze jednostki przestrzenne (powiat,gmina,dzielnica)

Bezrobocie młodzieży=należy do podst.problemów ekonom.i społ.współczesnego świata;wskaźniki:stopa bezrobocia,stopa zatrudnienia;bezrobotna młodzież stanowi ½ ogółu bezrobotnych na świecie,w Afryce 4/5,w UE i Polsce ¼ (w Polsce wyraźnie wyższa niż w UE,22%)

Ubóstwo absolutne(bezwzględne)=poważny brak zaspokojenia podstawowych potrzeb:pożywienia,wody,warunków sanitarnych,opieki zdrowotnej,schronienia.edukacji,informacji.Linię biedy określa minimum egzystencji

Ubóstwo relatywne(względne)= mierzone przez odniesienie do standardu życia panującego w danym społecz,określane na poziomie 50% średnich miesięcznych dochodów-wydatków gosp.dom.per capita

Ubóstwo oficjalne(ustawowe)= określane na poziomie dochodów uprawniających do pomocy społecznej

Ubóstwo subiektywne= wyznaczone opinią badanych, że im „ledwie wystarcza”

---