Socjologia medyczna - jedna z dziedzin socjologii zajmująca się badaniem społecznych aspektów zdrowia, choroby i opieki zdrowotnej.

Socjologia medycyny prowadzi badania społeczne systemu szpitalnictwa i innych placówek leczniczych oraz społecznych ról zawodów medycznych: lekarzy, pielęgniarek i innych.

Niepełnosprawność - długotrwały stan, w którym występują pewne ograniczenia w prawidłowym funkcjonowaniu człowieka. Ograniczenia te spowodowane są na skutek obniżenia sprawności funkcji fizycznych lub psychicznych. Jest to także uszkodzenie, czyli utrata lub wada psychiczna, fizjologiczna, anatomiczna struktury organizmu. Utrata ta może być całkowita, częściowa, trwała lub okresowa, wrodzona lub nabyta, ustabilizowana lub progresywna.

Niepełnosprawność społeczna (ang. disability) - warunki jakie społeczeństwo stwarza niepełnosprawnym.

Niepełnosprawność społeczna jest w dużej mierze wyznaczana przez warunki jakie społeczeństwo zapewnia osobom niepełnosprawnym - takim jak przysposobienie transportu czy budownictwa dla osób niepełnosprawnych. Mówiąc obrazowo to społeczeństwo określa kto i w jaki sposób jest niepełnosprawny; dla przykładu osoba studiująca na wyższej uczelni i na wózku inwalidzkim jest niepełnosprawna tylko wtedy, kiedy nie może wjechać do budynku wyższej uczelni, w którym są wysokie schody.

Stygmatyzacja, etykietowanie, naznaczanie jest to proces nadawania określeń w kategoriach zachowania jednostkom, grupom społecznym czy kategoriom społecznym w wyniku czego przyjmują one nadane im cechy i zaczynają działać zgodnie z przypisanymi im etykietami.

Proces naznaczania społecznego (przypięcie komuś etykietki) odbywa się zawsze przy określaniu negatywnej grupy odniesienia, np. określanie kogoś, kto złamał prawo, mianem kryminalisty.

Naznaczanie bywa przyczyną deprecjonowania jednostek i grup społecznych. Jest on też bazowym mechanizmem tworzenia stereotypów.

Zajmuje się ludzkimi interakcjami, zachowaniem i kontrolą, szczególnie w zakresie dewiacji.

Termin "dewiacja" znaczy tyle, co zboczenie z drogi, zbłądzenie, odejście od właściwego kierunku. Teoria stygmatyzacji zmierza do wyjaśnienia, dlaczego dane jednostki trwają w przestępczości oraz wynikiem jakiego procesu jest uznawanie przez społeczeństwo pewnych zachowań jako przestępczych.

Główny przedstawiciel kierunku teorii społecznego naznaczenia, Erwin Lemert, twierdził, iż nie jest słusznym założenie, że zachowanie dewiacyjne rodzi konieczność istnienia kontroli społecznej, jak również to, iż jest ono wynikiem załamania się tej kontroli. Według Lemerta, to właśnie kontrola społeczna prowadzi do powstawania dewiacji (np. są kraje, w których aborcja była nielegalna, a w wyniku zmiany przepisów stała się dopuszczalna; zdarza się również tak, iż to zachowania legalne zaczynają być uznawane za przestępstwa)

Lemert wyróżnił dwa rodzaje dewiacji:

dewiacja pierwotna - stanowią ją pewne mechanizmy, w wyniku których działania dana jednostka decyduje się na popełnienie przestępstwa

dewiacja wtórna - jest to proces, który rozpoczyna się z momentem reakcji na zachowanie dewiacyjne ze strony społeczeństwa; w przypadku przestępstwa, proces ten ma miejsce w momencie wszczęcia oficjalnego postępowania wobec sprawcy, a punkt kulminacyjny osiąga w czasie trwania procesu karnego; wówczas to następuje publiczne określenie przestępcy lub dewianta, natomiast w czasie odbywania przez nich kary pozbawienia wolności, zdefiniowani wcześniej przestępcy poddawani są licznym zewnętrznym procesom społecznej "degradacji" (np. obowiązek noszenia specjalnego stroju więziennego)

Stygmatyzacja, etykietowanie to skutek ujemny diagnozy psychiatrycznej i/lub psychologicznej polegająca na klasyfikowaniu ludzi według procedury zerojedynkowej. Żródłem negatywnego myślenia o jednostce może być osobowość diagnosty, jego wcześniejsze kontakty z osobami z danej grupy i oficjalne stereotypy.

Postawa prokuratorska to przypisywanie negatywnych etykiet czyli uproszczonych form kategoryzacji społecznej w sposób jawny lub ukryty; negatywne wartościowanie jednostki bez wyjaśnienia przyczyn zachowania.

Stygmatyzacja jest procesem, w którym etykietę nadaje się osobom nie spełniającym oczekiwań innych - nietypowym w wyglądzie, zachowaniu, poglądach, odmiennym kulturowo lub rasowo, niechętnym lub nieumiejącym zachowywać się zgodnie z przyjętymi normami (osoby należące do subkultur).

BŁĘDNE KOŁO. Schemat wpływu stygmatu na jednostkę

Etykietowanie wpływa zwrotnie na sposób myślenia "chorego" o sobie w kategoriach zawartych w stygmacie, jednostka zaczyna wierzyć w dysponowanie przypisywanymi właściwościami, utożsamiać się z nimi i zachowywać zgodnie z treścią stygmatu, spełniając oczekiwania społeczne.

Delegacja najsłabszego członka rodziny do integracji systemu rodzinnego przez manifestację jego patologii zaburzeniem psychicznym. "Chory" czuje się bezradny i bezsilny z powodu braku wsparcia dla jego działań antystygmatyzujących.

Zmiana pozycji społecznej. Jednostka otrzymuje komunikaty o nieufności, strachu, podejrzliwości.

Odrzucenie przez otoczenie społeczne.

Obniżenie poczucia własnej wartości, poczucia bezpieczeństwa i zaufania do siebie i innych, wzrost poczucia zagrożenia. Prowadzi to do zachowań, mających na celu pokazanie się z innej strony, tym bardziej wzrasta podejrzliwość otoczenia, co jednostka interpretuje w kategoriach "wszystko co robię jest złe".

Wyuczona bezradność - myślenie o sobie i swoim zachowaniu w kategoriach braku wpływu staje się regułą. Dochodzi do izolacji społecznej, obniżenia nastroju i motywacji do zmiany sytuacji.

Efekt Golema - samospełniające się proroctwo dotyczące negatywnych wartościowań własnej osoby. Jednostka zaczyna myśleć o sobie jako "chorym psychicznie".

Pozytywna rola procesu naznaczania

Pozytywnym skutkiem procesu naznaczania, wykorzystywanym w terapii jest m.in. wychodzenie z uzależnień, gdzie pierwszym krokiem jest autonaznaczenie czyli werbalizacja braku kontroli nad sobą, warunek niezbędny powodzenia terapii.

Jakość życia

Ważnym wskaźnikiem w polityce i w strategiach rozwoju społecznego jest jakość życia lub poziom życia (ang. well-being or quality of life. Wskaźnik Jakości Życia to zwykle statystyczna ocena społeczeństwa wynikająca głownie z porównań wielu parametrów ekonomicznych zdrowotnych i środowiskowych dotyczących jej warunków życia.

W modelach socjo-psychologicznych, jakość życia jest też widziana jako subiektywna ocena jednostki. J.M. Levine i K.L. Moreland zaproponowali model w którym obiektami porównywanymi są: "ja" - "inny" - "grupa", a porównania wykonywane są w kontekście społecznym: "wewnątrz grupy" - "między grupami" i w kontekście czasowym: "teraz" - "w przeszłości" - "w przyszłości". Wybór wariantu jest na ogół reakcją na jakąś zaszłość, która zwraca uwagę jednostki na obiekt odniesienia i skłania do dokonania porównań. Wynik porównania jest silnie uzależniony od samoświadomości jednostki i nie zawsze jest zgodny z oceną "innych", szczególnie jeśli porównanie "ja"-"ja" odnosi się do zamiarów, a porównanie "inni"-"ja" ocenia rzeczywiste dokonania.

Cywilizacja - poziom rozwoju społeczeństwa w danym okresie historycznym, który charakteryzuje się określonym poziomem kultury materialnej, stopniem opanowania środowiska naturalnego i nagromadzeniem instytucji społecznych. Stanowi ona najwyższy poziom organizacji społeczeństw, z którymi jednostki identyfikują się. W skład cywilizacji wchodzą mniejsze jednostki np.: narody, wspólnoty pierwotne czy inne zbiorowości.

Za przejawy cywilizacji uznaje się:

zorganizowane życie miejskie

monumentalne obiekty sakralne

pismo

rozwinięty handel

jakiś rodzaj organizacji zajmowanego terytorium

RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA , mobilność społeczna

socjologiczne określenie zmiany pozycji jednostki czy grupy społ. w istniejącej strukturze społ., bądź wskutek zmiany usytuowania jednostki w całości struktur (np. awans czy degradacja służbowa, przejście do innej grupy społ. czy zawodowej), bądź zmiany położenia całej grupy w wyniku przemian ustrojowych, techn., gosp. i in.; szczególnie wielka i powszechna w okresach rewolucyjnych przełomów polit., ekon., urbanizacji, uprzemysławiania, rewolucji naukowo-technicznej.

Śmierć społeczna następuje wówczas, kiedy otoczenia traktuje dana osobę jak zmarłą.

POSTAWY WOBEC ŚMIERCI

• Stara definicja śmierci - ustanie krążenia krwi

• Nowa definicja - śmierć mózgu, lub pnia mózgowego jest czynnikiem decydującym na stwierdzenie zgonu

• Śmierć przestałą być traktowana w sposób naturalny, jako kres życia, który musi kiedyś nastąpić, a zaczeła być postrzegana z perspektywy medycyny, która walczac o przedłużenie życia, próbuje oddalić ten moment

• Ok. 70% wszystkich zzgonów następuje w szpitalach; szpitale nastawione są na przywracanie zdorwia, więc chory terminalny im przeszkadza

• Większość osób chce umierać w domu

• Najczęściej chorzy umierają na ogólnych salach albo na korytarzach, pozbawieni odpowiedniej opieki

• W chwili postawienia diagnozy: nieuleczalnie chory, lekarze często tracą zainteresowanie dla pacjenta

• Większosć lekarzy i pielegniarek nie potrafi z chorym rozmawiać ani skutecznie walczyć z bólem

• Wpływ na zmianę naszych postaw wobec śmierci wywiera tendencja do tworzenia rodzin małych, urbanizacja, powodująca oddalenie się od natury i obserwowania naturalnych procesów

• Ta ograniczona możliwośc traktwania smierci jako naturalnego cyklu i oddalenie od członków rodziny obowiązku pomocy to jedna z przyczyn osłabienia więzi rodzinnych, wyrażajacych się negatywną postawą wobec umierającego członka rodziny

• Stare obrzedy:

- Pojednanie rodziny i wybaczanie sobie wzajemnych urazów

- Otwieranie okna, by dusza mogła swobodniej opuścic ciało

- W ręce zmarłego wkładano zapaloną świecę

- Zwłoki wyprowadzano w pozycji stopami w kierunku wyjścia

- Ciało układano na stole w pokoju goscinnym

• Schulz wymienia 7 grup problemów stanowiących potencjalne źródła niepokoju wobec śmierci:

1. lęk przed cierpieniem fizycznym

2. lęk przed poniżeniem

3. lęk przed obserwowaniem zmian zachodzących we własnym ciele

4. lęk przed konsekwencjami śmierci dla innych

5. lęk przed przerwaniem realizacji ważnych zadań życiowych

6. lęk przed nieistnieniem

7. lęk przed karą

• EUTANAZJA

- en thanatos (dobra, spokojna śmierć)

- oznacza skrócenie życia i cierpień przez zadanie bezbolesnej smierci osobie nieuleczalnie chorej czy cierpiacej na nieodwracalną chorobę psychiczną (eutanazja bezpośrenia) lub usmiercanie w sposób pośredni przez odłączenie od chorego aparatury niezbędnej do zachowania jego życia w celu wyeliminowania wszelkich cierpień

- wyklucza możliwość tradycyjnego umierania chorego w dou, przeprowadzić ją można w określonej instytucji medycznej

- zarówno eutanazja jak i aba\orcja mają na celu uchronienie człowieka przed cierpieniem, co związane jest z rezygnacją z życia, które w odczuciu osób akceptujacych wymienione zabiegi nie ejst już „zyciem pełnowartościowym”, a w przypadku aborcji wymienia się dodatkowo argumenty zezwalające na jej wykonanie

• Na postawy wobec śmierci ma wpływ zlaicyzowana koncepcja człowieka, związana z preferencją wartości utylitarnych, a tym samym z przyjmowaniem w ocenie życia kategorii użytecznosci społecznej, zdrowia i dobrej kondycji fizycznej

• KARA ŚMIERCI

- Forma kontrolowania norm moralnych, prawnych , religijnych, obyczajowych

- Śmierć w formie kary jest traktowana jako środek, który ma zadośćuczynić zbrodni, a także odstraszyć potencjalnych przestępców

RELACJE MIĘDZY UMIERAJĄCYM A RODZINĄ

• Śmierć w rodzinie stanowi jedno z najtrudniejszych wyzwań i jeden z trudniejszych problemów, z jakimi rodzina musi sobie poradzić

• W radzeniu sobie z tymi problemami rodzina uruchamia różne wewnetrzne mechanizmy, specyficzne dla danej sytuacji wzory zachowań, reguły postępowania(izolowanie osoby chorej, ucieczka w uzależnienie, wycofanie się z kontaktów społecznych), lecz nie zawsze sa to mechanizmy właściwe moralnie, a także nie zawsze są to mechanizmy skuteczne dla zachowania spójności rodziny, utrzymania pozytywnych relacji, właściwej komunikacji między członkami rodziny

• W rozwiązywaniu przez rodzinę szeregu problemów niezbędna staje się pomoc z zewnątrz(instytucje opieki społecznej, medycznej, hospicja, grupy nieformalne, przyjaciele)

• ZACHOWANIA RODZINY

- Wszyscy związani z człowiekiem umierajacym powinni mieć czas i możliwość wspólnej rozmowy, dyskusji

- Powinni mieć możliwość bycia razem z umierajacym

• „Bycie razem”:

1. obecnosć fizyczna

2. obecność psychiczna

• 4 FORMY ŚWIADOMOSCI ZWIĄZANE Z WIEDZĄ O NADCHODZĄCEJ ŚMIERCI

1. świadomosć śmierci związana z przekazana przez lekarza niepomyślną diagnozą lub nieświadomość związana z nadchodzącą śmiercią

2. „zmowa milczenia”

3. „wzajemne udawanie”

4. świadomosć otwarta

• Argumenty przeciwne informowaniu chorego o jego stanie:

- Zawsze trzeba brać pod uwagę ludzki wymiar korzyści wynikających ze wspólnej drogi ku śmierci

• Większość pacjentów w stanie terminalnym nie spodziewa się cudu w sensie odwrócenia czy podtrzymania procesów biologicznych; ich podstawową potrzebą jest doznanie troski i opieki oraz dającej poczucie bezpieczeństwa życzliwej obecnosci do końca

• Osoba towarzysząca umierajacemu zwiększa swoją empatię i może po takim wydarzeiu uznać niektóre wartości za priorytetowe w swoim życiu

• Umieranie ma stać się wzajemnym obdarowywaniem, ostatnim darem odchodzących i tych, którzy istnieją

RODZINA W OBLICZU ŚMIERCI

• Rodzina musi:

1. przejąć obowiązki, które dotychczas należały do osoby chorej

2. podjać nowe zadania związane z chorobą

• Obciażenie jest zależne od tego, kto z rodziny choruje - inaczej sprawa wygląda w przypadku ojca, inaczej matki, inaczej dziadków, inaczej dziecka

• Najgorsza sytuacja jest, gdy choruje matka

• Normy funkcjonujące w naszym społeczeństwie obligują rodzinę do zapewnienia opieki, niesienia pomocy i wsparcia jednostce niezdolnej do samodzielnego funkcjonowania

• Jeśli chory jest w szpitalu rodzina zobowiązana jest do częstych odwiedzin, ma mieć stały kontakt z personelem medycznym może wykonywać niektóre czynnosci przy chorym (higieniczne)

• Skutki opieki chorym w domu:

1. osłabienie więzi rodzinnych

2. pogorszenie standardu materialnego

3. zaburzenia zdrowotne u innych członków rodziny

4. izolacja od otoczenia

5. brak wolnego czasu i odpoczynku

• Zasoby materialne: warunki mieszkaniowe, dochody, wyposażenie w dobra trwałego użytku(samochód)

• Zasoby niematerialne: więź rodzinna, spójnosć rodziny, wsparcie

• Do zasobów rodziny, które mają wpływ na radzenie sobie w sytuacji nieuleczalnej choroby, możemy zaliczyć: wiek, wykształcenie, więdzę, umiejętnosci, czas

• ŻAŁOBA(wg Ostrwskiej) - to przejście przez 3 etapy:

1. odłaczenie więzi posiadanych ze zmarłym

2. przystosowanie się do środowiska pozbawionego zmarłego

3. tworzenie nowych relacji zarówno z żyjacymi, jak i ze zmarłym

• POGRZEB spełnia funkcje społeczne:

A. JAWNE:

1. funkcja higieniczno-sanitarna

2. ułatwiająca przejście ze świata materialnego w niematerialny

B. UKRYTE:

3. terapeutyczna

4. społeczna, skierowana na całą społęcznosć

ŚMIERĆ JAKO ZJAWISKO SPOŁECZNE

• Śmierć podlega społecznym wzorom obejmującym:

1. zachowania w sytuacji śmierci

2. stosunek do ciała zmarłego

3. akt pozbycia się ciała

4. zachowanie po smierci

• Wzory zachoań w sytuacji śmierci składają się na to, co nazywa się postwaa społęczną wobec śmierci; odnosi się ona do określenia miejsca w życiu danego społęczeństwa i w jego świadomosci

• „Śmierć na opak” lub „śmierć odwrócona” - wyparcie śmierci ze siadomosci społęczeństw wysoko rozwiniętych i nieobecnosć jej w życiu

• Człowiek umiera częściej w szpitalu, śmierć następuje gdzieś daleko, zachowanie wobec osoby umierajacej jest nieadekwatne do jej stanu, dzieci są izolowane od osób umierajacych

• Śmierć ma miejsce w specjalnych do tego celu utworzonych instytucjach

• Do postawy, która neguje istnienie śmierci, doprowadziły przemiany cywilizacyne: rozwój miast, urbanizacjja, inny spoób życia, rozwój medycyny, proces sekularyzacji, przemiany rodziny

PROCES UMIERANIA W SZPITALU

• Coraz częściej ludzie umierają w szpitalu

• Instytucja jaką jest szpital nie jest nastawiona na pomoc ludziom obłożnie chorym

• Celem szpitala jest przywracanie ludziom zdrowia

• Pacjent umierajacy w szpitalu nie ejst głównym przedmiotem podejmowanych działań, pozostaje raczej na marginesie głównego nurtu działalności

• Szpital posiada wiele cech instytucji biurokratycznej:

a. czynnosci podejmowane przez pielęgniarki nie są zindywidualizowane do potrzeb każdego pacjenta z osobna - są one raczej wspólne dla wszystkich

b. działania podejmowane w stosunku do pacjenta umierającego są zgodne ze standardowymi podejmowanymi przy osobie powracającej do zdrowia

• Hospicja, oddziały opieki paliatywnej

- Opieka i pielęgnacja chorych w ostatnim etapie życia

- Nie ma w nich wielu lekarzy

- Pomoc odbywa się głownie na zasadzie rozmowy i wsparciu osoby umierajacej

- Zapeniają wysoką jakość czasu przed śmiercią

- Postępowanie indywidualne

- Wizyty bliskich są możliwe całą dobę

• Interakcje z umierającym (wg Glasera i Straussa): koncepcja kontekstów świadomosci

1. zamknieta świadomosć

2. podejrzewania

3. wzajemne udawanie

4. otwarta świadomosć

• Koncepcja etapów umierania wg Kubler -Ross:

1. etap - zaprzeczenie

2. etap - gniew

3. etap - negocjacje (targuje się o życie, próbuje zawierać kontrakty z Bogiem)

4. etap - depresja

5. etap - akceptacja

Co to jest instytucja totalna (analiza na podst. E. Goffmana) :

Rodzaje instytucji totalnych :

1. domy opiekuńcze (np. dziecka, starców, szpitale psychiatryczne),

2. ochrona społeczeństwa (więzienie, zakłady poprawcze),

3. cele techniczne (koszary wojskowe, hufce pracy),

4. cele religijne (klasztory, zakony, pustelnie).

Te instytucje totalne różni stopień przenikalności od świata zewnętrznego (są izolowane w różny sposób).

W instytucjach totalnych nie ma miejsca na indywidualność, odrębność. Ich celem jest bowiem degradacja osobowości (ciężko jest zapanować nad indywidualnościami). W instytucji totalnej wszystkie sfery życia toczą się w jednym miejscu, cały czas jest zaplanowany i opisany. Przestrzegania regulaminów pilnują nadzorcy. Wykonywaniu każdej czynności stale towarzyszy wiele osób (brak samotności), część czynności ma charakter przymusowy, zakazane są normalne kontakty ze światem zewnętrznym. Celem powyższych działań jest ujednolicenie zachowań, degradacja osobowości.

Jak przetrwać w instytucji totalnej?

Konieczna jest adaptacja, a dochodzi do niej poprzez :

1. wyobcowanie (brak akceptacji reguł tej instytucji),

2. bunt (odmowa współpracy, odmowa jedzenia),

3. zadomowienie się (rozmyślanie, modlitwy), bo nie ma się niczego innego własnego,

4. konwersja (udawanie podporządkowania, bo można za to coś osiągnąć),

5. zimna kalkulacja (przetrwanie najmniejszym kosztem).

8

---