OCHRONA PRZYRODY
Ochrona środowiska zaczęła się od obejmowania ochroną takich walorów przyrodniczych postrzeganych jako jakieś wyjątkowe lub szczególnie ważne (szczególnie cenne) ustanawianie pomników przyrody, następnie całych obszarów chronionych. I ta konserwatorska ochrona przyrody (konserwatorska bo dążąca do zachowania - zakonserwowania jakiś walorów przyrodniczych) ma szerokie tradycje. Najwcześniej właśnie ochrona przyrody zyskała ramy prawne. W Polsce już w latach 30-tych została uchwalona przez Sejm ustawa o ochronie przyrody, później po II wojnie światowej w 1948 roku ponownie taką ustawę o ochronie przyrody uchwalono podczas gdy prawo ochrony środowiska szeroko rozumiane pierwszy raz dopiero w 1980 roku u nas weszło w życie, no i pod względem ochrony przyrody Polska ma szczególnie bogatą tradycję i doświadczenia.
Podstawowym aktem prawnym regulującym zagadnienia ochrony przyrody jest ustawa o ochronie przyrody z kwietnia 2004 roku (sprawdzić dokładnie), weszła w życie od 1 maja. Wprowadzenie tej ustawy związane było z wejściem Polski do Unii Europejskiej, ponieważ pewne przepisy należało dostosować do prawa unijnego. Istnieje jeszcze szereg aktów wykonawczych regulujących zagadnienia ochrony środowiska, ale one nie są aż tak istotne.
Organy ochrony przyrody:
głównym organem jest Minister Środowiska działający poprzez głównego konserwatora przyrody (który jest wiceministrem w Ministerstwie Środowiska i ma wszystkie kompetencje ministra w zakresie ochrony przyrody)
przy Ministrze Środowiska działa jako organ doradczy Państwowa Rada Ochrony Przyrody, która opiniuje lub sama opracowuje projekty aktów prawnych (Rada np. opiniuje niektóre kandydatury na pewne stanowiska, związane z ochroną przyrody)
na szczeblu regionalnym kompetentnym organem w sprawach ochrony przyrody jest wojewoda, w którego imieniu działa wojewódzki konserwator przyrody. Organem doradczym jest Wojewódzka Rada Ochrony Przyrody
Jak widać ochrona przyrody jest w gestii administracji państwowej (rządowej), natomiast kompetencje administracji samorządowej są w tej dziedzinie dość ograniczone, tzn. pewne działania w dziedzinie ochrony przyrody samorządy mogą podejmować ale nie jest to ich wyłączna domena, o czym później.
Mamy jeszcze w różnych częściach kraju jako organy ochrony przyrody Dyrektorów Parków Narodowych. Jest to wyjątek od reguły, która mówi, że ochrona przyrody jest w gestii administracji państwowej. Bierze się to stąd, że działalność dyrektorów Parków Narodowych jest wyłączona spod jurysdykcji administracji terenowej i podlegają bezpośrednio Ministrowi Środowiska. Dlatego można powiedzieć, że dyrektor Parku ma wszelkie kompetencje w obrębie Parku dotyczące ochrony przyrody, które normalnie przysługują wojewodzie. Przy Dyrektorze Parku działa też jako organ opiniodawczy (doradczy) Rada Naukowa Parku Narodowego.
Formy ochrony przyrody:
ochrona obszarowa, która w zależności od reżimu ochronnego może być:
ochrona ścisła - polega na całkowitym zaniechaniu ingerencji człowieka na danym obszarze. Ochrona taka jest uzasadniona jeżeli na jakimś terenie zachowane jest naturalne środowisko, czyli mające naturalne cechy (takie miejsca można zwiedzać, mogą być udostępnione do badań naukowych, czy nawet ruchu turystycznego - nie jest bowiem prawdą, że do rezerwatów ścisłych istnieje całkowity zakaz wstępu - natomiast na tych obszarach nie wykonuje się żadnych działań). Drugim przypadkiem, w którym ochrona taka jest uzasadniona to taki, jeżeli przedmiotem ochrony są procesy przyrodnicze (nie jakiś stan środowiska tylko pewne procesy), np. w Słowińskim Parku Narodowym w łebie są ruchome wydmy, które się przesuwają, ten piasek przesypując się zasypuje las, ale właśnie o to chodzi, żeby ten proces wędrówki wydm chronić. Dlatego w żaden sposób się nie umacnia wydm, nie sadzi się żadnych roślin, tylko właśnie chodzi o to aby chronić ten proces. Inny przykład: w Wolińskim Parku Narodowym, nie umacnia się brzegu morskiego, pozwalając żeby fale ten brzeg rozmywały, po to aby chronić ten proces tworzenia się wysokiego, klifowego wybrzeża. Ochronie ścisłej podlegają niewielkie skrawki naszego kraju
ochrona czynna (ochrona częściowa)- polega na dopuszczaniu pewnych działań człowieka, służące realizacji celów ochronnych. Ochrona ta jest zdecydowanie częściej u nas stosowana niż ochrona ścisła. Ochrona taka jest uzasadniona jeżeli chronione są jakieś systemy niecałkowicie naturalne (półnaturalne), czyli np. łąka z rzadkimi gatunkami roślin, ona musi być kopszona albo spasana bo inaczej zarośnie. Były w przeszłości takie błędne decyzje kiedy to ochroną ścisłą obejmowano ekosystemy łąkowe - takie ekosystemy zarastały krzakami co później uniemożliwiało ich skoszenie, a czasami niestety okazywało się, że po pewnym czasie te niektóre gatunki roślin objęte ochroną po prostu wyginęły i na takiej łące nie było już co chronić. Drugim przypadkiem, w którym ochrona taka jest uzasadniona to taki, jeżeli ochronie podlegają ekosystemy częściowo przekształcone przez człowieka, a celem ochrony jest przywrócenie naturalnych cech środowiska (czyli tzw. renaturyzacja).
Ochrona ścisła i czynna to ochrona rezerwatowa i tereny objęte tą ochroną są wyłączane z użytku gospodarczego.
ochrona krajobrazowa - jej celem jest zachowanie charakterystycznych cech krajobrazu w warunkach użytku gospodarczego
ochrona gatunkowa - dotyczy ochrony określonych gatunków roślin i zwierząt
ochrona indywidualna - dotycząca pojedynczych objektów
Cele ochrony przyrody:
głównym celem jest zachowanie naturalnych ekosystemów, zachowania różnorodności biologicznej, czy też dziedzictwa biologicznego - obejmujemy ochroną pewne elementy przyrodnicze tylko dlatego, że istnieją, aby wszystkiego całkowicie nie zmienić
Innym motywem ochrony przyrody jest motyw:
naukowy - chroni się po to, aby można było tą przyrodę badać. Racjonalne kształtowanie środowiska wymaga poszanowania praw przyrody, ale żeby te prawa przyrody szanować, trzeba je znać, żeby je znać trzeba tę przyrodę badać, a żeby ją badać to musimy mieć gdzie, dlatego ważne jest z tego naukowego punktu widzenia zapewnienie tachch „poligonów” badawczych i są nimi m.in. obszary chronione. Tam można obserwować w jaki sposób funkcjonuje przyroda nie zaburzona przez człowieka
dydaktyczny (edukacyjny) - przyrodę się chroni po to aby można było uczyć, prowadzić działalność edukacyjną, czy taką sformalizowaną jako zajęcia szkolne, czy też skierowaną już do osób dorosłych w różnych ośrodkach dydaktycznych
estetyczny - przyrodę chroni się dla zachowania piękna przyrody, krajobrazu, nawet jeżeli nie są to elementy naturalne
kulturowy - dotyczy obszarów czy obiektów przyrodniczych, mających znaczenie kulturotwórcze (w Polsce np. przyroda Tatr - można by powiedzieć, że bez przyrody tatrzańskiej w literaturze nie byłoby okresu Młodej Polski, w takim kształcie jako całej epoki. Przyroda tatrzańska była bowiem jednym z podstawowych motywów w twórczości wielu pisarzy, malarzy, poetów, i odegrała olbrzymią rolę kulturotwórczą)
religijny - chodzi tu o ochronę obiektów czy obszarów przyrodniczych mających znaczenie chociażby jako miejsca pielgrzymkowe, czy uznawane za obiekty kultu. Bardzo często cmentarze będące miejscem takiego kultu religijnego mają zachowane zabytkowe drzewostany, ponieważ tam tych drzew się nie wycina i dzięki czemu osiągają one znaczne rozmiary
zabezpieczanie miejsc wypoczynku
gospodarcza - przeważnie ochronę przyrody postrzega się jako coś co hamuje rozwój gospodarczy, ale nie jest tak zawsze. Są bowiem pewne gatunki roślin i zwierząt, które mają znaczenie dla gospodarki, chociażby niektóre rośliny wykorzystywane przez przemysł farmaceutyczny. Niejednokrotnie obejmuje się jakieś gatunki ochroną po to aby ich populacja była na tyle duża, by można było pozyskiwać je bez uszczerbku dla ich istnienia. Są rośliny które nie są jakieś super rzadkie, ale objęte są ochroną i tylko mając specjalne zezwolenie można je zbierać, a właśnie chodzi o to żeby utrzymywać ich populację pod kontrolą aby nie została ona zniszczona całkowicie, ale są one wykorzystywane i mają znaczenie gospodarcze. Inne znaczenie gospodarcze ma ochrona terenów podmokłych, które często są obszarami bogatymi w różne rzadkie gatunki roślin czy zwierząt, ale zarazem takie tereny podmokłe mają duże znaczenie dla gospodarki wodnej
Więcej na temat form ochrony przyrody
OCHRONA OBSZAROWA
ochrona Parków Narodowych, będące najwyższą formą ochrony i to praktycznie na całym świecie. Parki Narodowe to obszary o znacznej powierzchni (w Polsce ustawa mówi że co najmniej 1000 ha), o wybitnych walorach przyrodniczych wyróżniających je w skali całego kraju, w których zachowane są w znacznym stopniu naturalne ekosystemy. Park Narodowy w Polsce jest tworzony na mocy rozporządzenia Rady Ministrów. Dyrektor Parku Narodowego podlega bezpośrednio Ministrowi Środowiska, a minister sprawuje nadzór nad Parkami Narodowymi. Jeśli chodzi o poszczególne stopnie reżimu ochronnego - w Parkach Narodowych, przeważa ochrona rezerwatowa ścisła lub czynna, w mniejszym stopniu ochrona krajobrazowa. Istotne jest to, że wśród tych wszystkich motywów ochrony przyrody, funkcji obszary chronionego, w przypadku Parków Narodowych, pierwszeństwo ma ta pierwsza funkcja ochronna, co oznacza, że jeżeli różne funkcje wchodzą ze sobą w konflikt, należy wszystko podporządkować tej funkcji ochronnej. W przypadku innych obszarów nie jest to aż tak ewidentne. Jeśli chodzi o zarządzanie działalnością Parku, wszelkie działania człowieka na terenie Parku, dopuszczalny zakaz ingerencji, reguluje plan ochrony dokument sporządzany na 20 lat wprowadzany przez Ministra Środowiska. Plan ochrony jest to dokument, który reguluje wszelkie działania podejmowane w Parkach Narodowych. Istotne jest to, że plany ochrony w Parkach Narodowych, zapisy planu ochrony są wiążące przy sporządzaniu dokumentów dotyczących planowania przestrzennego (plan ochrony Parków jest nadrzędny w stosunku do różnych aktów prawnych ustanawianych przez władze lokalne. W Polsce mamy obecnie 23 Parki Narodowe, które obejmują ok. 1% naszego kraju i raczej nie planuje się tworzenia nowych Parków.
ochrona Parków Krajobrazowych, jest to obszar o znacznej powierzchni (ale nie ma w ustawie formalnego zapisu odnośnie tych parków), ale są to powierzchnie odpowiadające Parkom Narodowym. Są to rozległe obszary wyróżniające się pod względem walorów przyrodniczych, z tym, że są to tereny w większym stopniu przekształcone przez człowieka i w związku z tym jeśli patrzeć na strukturę obszarów Parków Krajobrazowych dominuje w nich zdecydowanie ochrona krajobrazowa czyli odbywająca się przy zachowaniu gospodarczego użytkowania terenu. Mogą istn9ieć Parki Krajobrazowe podlegające ochronie ścisłej czy czynnej, ale nie stanowią one większej części Parku Krajobrazowego. Parka Krajobrazowy tworzy się w celu ochrony czy popularyzacji (upowszechnienia) walorów przyrodniczych i kulturowych i jednym z istotniejszych celów jest tutaj też zachowanie tych walorów dla udostępniania turystycznego. O ile w przypadku Parków Narodowych na pierwszym miejscu jest ochrona przyrody - jest ona nadrzędna w stosunku do pozostałych celów, w Parkach Krajobrazowych nie jest to tak rygorystycznie ustanowione, realizowane są różne cele, z tym naciskiem na ochronę walorów przyrodniczych albo Krajobrazowych dla turystycznego użytkowania takiego terenu. Jeśli chodzi o zarządzanie działalnością Parku. W Parku też urzęduje dyrektor stojący na czele zarządu, z tym, że w praktyce jest tak w większości województw, że tworzy się wspólne zarządy dla kilku Parków Krajobrazowych (np. na Dolnym Śląsku jest jeden Zarząd dla wszystkich Parków Krajobrazowych, znajdujących się w obrębie województwa dolnośląskiego. Dyrektor PK nie ma tak dużych kompetencji jak dyrektor PN, a ochronę PK uzgadnia się z samorządami terytorialnymi i można powiedzieć że zarząd PK jest takim współgospodarzem na swoim terenie, i chroni przyrodę na cudzym terenie i musi porozumiewać się ze wszystkimi właścicielami na tym terenie. PK mają ochronę mniej rygorystyczną niż PN. Reżim ich ochrony jest zróżnicowany
rezerwat przyrody - jest to obszar o wyróżniających się walorach przyrodniczych, ale albo o mniejszej powierzchni niż np. w przypadku Parków Narodowych, albo są to obszary na których cenny jest jeden typ środowiska. W Polsce Stawy Mielickie w pn. części województwa dolnośląskiego, który pod względem obszaru spełnia kategoria dla Parku Narodowego, ale przyroda nie jest tam aż tak cenna, żeby Park Narodowy powoływać, za to występują tam liczne gatunki ptaków na stawach rybnych i utworzono tam rezerwat ornitologiczny. Chroni się tam ptaki ale jest to obszar wykorzystywany gospodarczo, aczkolwiek z pewnymi ograniczeniami. Są różne kategorie rezerwatów w zależności od tego co jest tam chronione. W przypadku rezerwatu nadzoruje ochronę przyrody wojewódzki konserwator przyrody, natomiast prawo ochrony rezerwatu ustala wojewoda, który powołuje rezerwaty i ustanawia prawo ochrony.
obszary chronionego krajobrazu - teoretycznie ma ona zapewnić ochronę krajobrazu na obszarach przeznaczonych dla masowej turystyki, ma zapewnić ochronę krajobrazu, zachowanie względnej równowagi ekologicznej na obszarach przeznaczonych dla masowej turystyki. Te obszary miały pełnić funkcję tzw. korytarzy ekologicznych łączących jakieś cenniejsze przyrodniczo tereny z tym, że przepisy nić nie mówią kto i w jaki sposób ma nadzorować ochronę przyrody na tych obszarach i tych obszarów bardzo wiele utworzono, natomiast w praktyce nie ma to większego znaczenia. Niektórzy uważają, że one tylko w statystykach sztucznie zawyżają powierzchnię terenów chronionych
Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe i rezerwaty w sumie zajmują ok. 10% powierzchni kraju natomiast obszary chronionego krajobrazu ok. 20%.
OCHRONA GATUNKOWA
Wyróżniamy ochronę ścisłą (całkowitą i częściową) - polega ona na objęciu ochroną określonych gatunków roślin lub zwierząt na obszarze całego kraju (nie tylko na terenach chronionych ale w całej Polsce). Gatunki te są wszystkie wymienione w rozporządzeniu ministra. Istnieje zakaz (w przypadku ochrony ścisłej całkowitej - ewentualną zgodę, np. na schwytanie jakiegoś określonego zwierzęcia do celów naukowych wydaje minister lub główny konserwator) pozyskiwania tych gatunków roślin czy obławiania tych gatunków zwierząt. W przypadku ochrony częściowej możliwe jest pozyskiwanie tych gatunków roślin - wymaga to jednak zezwolenia wojewódzkiego konserwatora przyrody, natomiast obławianie zwierząt objętych ochroną częściową reguluje łowieckie.
OCHRONA INDYWIDUALNA
pomnik przyrody - pojedynczy obiekt - i tutaj zdecydowanie najczęściej są to drzewa o wyróżniających się rozmiarach, mogą to być też: pojedyncze formy skalne, głazy narzutowe, źródła, itp.
użytek ekologiczny - naturalne pozostałości ekosystemu, wymagające zachowania pewnych ograniczeń w ich użytkowaniu gospodarczym, np. łąka wymagająca koszenia - ale nie można na niej stosować nawozów sztucznych
stanowisko dokumentacyjne - kategoria dotycząca obiektów ochrony przyrody nieożywionej ważne z naukowego, dydaktycznego punktu widzenia, np. jakaś odkrywka geologiczna, wystąpienie jakiś skamieniałości
zespół przyrodniczo - krajobrazowy - jest to forma wprowadzona dla ochrony jakiś zespołów przyrodniczych, ale ukształtowanych przez człowieka (nienaturalnych), np. zabytkowy park
W przypadku tych czterech form ochrony indywidualnej, one zostały te formy tak rozbudowane z tego względu, że umożliwiają one objęcie ochroną określonych obszarów przy uproszczonej procedurze. Te formy mogą być ustanowione przez Radę Gminy w formie uchwały i to jest ten wyjątek, gdzie samorządy mają takie kompetencje. Dla tych form ponadto nie wymaga się sporządzania planu ochrony
SYSTEM NATURA 2000 - program ochrony przyrody wprowadzony w Unii Europejskiej, którego celem jest ochrona ważnych gatunków czy siedlisk dla dziedzictwa przyrodniczego całej Europy. System ten wprowadzany jest niezależnie od krajowych form ochrony przyrody, o których wcześniej była mowa, i na nieco innych zasadach ma funkcjonować, mianowicie opracowane zostały jednolite kryteria wyznaczania obszarów włączania do sieci NATURA 2000 zawarte w dwóch dyrektywach: dyrektywa siedliskowa i dyrektywa ptasia. Jedynym kryterium włączania obszarów do systemu NATURA 2000 jest spełnienie warunków określonych w tych dyrektywach. Funkcjonowanie tego systemu jest głównym motywem jest zachowywanie przyrody w niepogorszonym stanie. Będzie to sprawdzane co kilka lat ale jak to jest realizowane to jest to sprawa do wewnętrznych regulacji każdego kraju. Włączanie terenu do tego systemu nie oznacza, że zostanie on wyłączony w użytkowania gospodarczego - ważne jest aby chronić przyrodę - gospodarka ta musi być przyjazna dla środowiska. Jak wygląda procedura: poszczególne kraje zgłaszają do Komisji Europejskiej projekty sieci na terenie swojego kraju i Komisja Europejska weryfikuje to i albo zatwierdza albo każe dokonywać poprawek. W przypadku Danii Holandii i Finlandii Komisja odesłała projekty opracowane w tych krajach, ponieważ nie spełniały one wszystkich wymogów i prawdopodobnie to samo stanie się w przypadku Polski