Bezdomność
Pojęcie bezdomności
Każdy człowiek ma prawo do godnego, bezpiecznego życia, pracy zawodowej oraz korzystania z zabezpieczeń społecznych. Niektóre osoby jednak z różnych przyczyn zostały pozbawione tych praw.
Bezdomność to brak domu, miejsca stałego pobytu zapewniającego jednostce lub rodzinie schronienie przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi, gwarantującego poczucie bezpieczeństwa oraz zaspokojenie podstawowych potrzeb na poziomie uznawanym w danym społeczeństwie za wystarczający.
Pojęcie bezdomności nie jest jednak jednoznaczne. O bezdomności mówimy w wielu kontekstach, m. in. w odniesieniu do sytuacji:
ekonomicznej - brak domu, środków na zapewnienie sobie dachu nad głową,
formalnej - brak meldunku,
kulturowej - alienacja społeczna,
społecznej - rozpad więzi międzyludzkich,
stanu psychicznego - utrata celów życiowych,
osobowościowej - samotność.
Fazy rozwoju bezdomności
Bezdomność jest procesem, polega nie tylko na zmianie stylu życia, oznacza też zmianę osobowości i samooceny. Człowiek przechodzi w stan bezdomności pokonując kolejno następujące etapy:
Załamanie się programu życiowego - przyczynami załamania się programu życiowego są najczęściej: zerwanie trwałych więzi lub związku uczuciowego, utrata kwalifikacji, pracy, źródeł utrzymania, utrata zdrowia lub kalectwo, utrata samodzielności, odbywanie kary pozbawienia wolności. Osoby wysokiego ryzyka bezdomności nie potrafią rozwiązać tych problemów, tylko stosują mechanizmy obronne, polegające na ucieczce od problemów.
Ubóstwo - jest ono konsekwencją poczucia sytuacji bez wyjścia i braku pomysłu na zmianę własnego położenia. Na tym etapie następuje degradacja psychiczna. Człowiek żyjący w ubóstwie traci nadzieję na poprawienie swojego losu, dlatego zaczyna żyć chwilą i próbuje zapomnieć o swoich problemach (np. nadużywając alkoholu).
Akceptacja świadomości bycia bezdomnym - na tym etapie jednostka przestaje mieć ambicje kontrolowania własnego życia, godzi się ze swoją sytuacja. Zaczyna opanowywać umiejętności pozwalające na przetrwanie w stanie bezdomności, m. in. zdobywa wiedzę o dobrych noclegowniach, jadłodajniach, ośrodkach pomocy społecznej, zaczyna żebrać, nawiązuje kontakty z innymi bezdomnymi. Pogłębia się też proces patologizacji i degradacji psychicznej.
Przystosowanie do bezdomności - utrwalają się nawyki osoby bezdomnej, np. włóczęgostwo, niezdrowe odżywianie, picie alkoholu, zaniedbanie higieny osobistej. Bezdomny akceptuje swoją sytuację i godzi się na złe traktowanie. Potrafi już swobodnie funkcjonować w społeczności bezdomnych.
Tożsamość bezdomnego - przekształcenie własnej tożsamości w tożsamość osoby bezdomnej. Skutkiem tego jest utrwalenie się nawyków bezdomnego i wyniszczenie fizyczne. Na tym etapie jednostka nie potrafi już zmienić swojego życia.
Grupy wysokiego ryzyka
Bezdomnymi są przede wszystkim mężczyźni. Stanowią średnio 70-80% wszystkich bezdomnych.
Wbrew powszechnej opinii bezdomnymi często są osoby młode w wieku produkcyjnym (między 25 a 55 rokiem życia) - stanowią 65-80% wszystkich bezdomnych.
Bezdomność dotyczy najczęściej miast. ¾ bezdomnych to osoby mieszkające wcześniej w miastach.
Grupą wysokiego ryzyka są osoby słabo wykształcone. Jedynie 3% bezdomnych posiada wykształcenie wyższe, natomiast najwięcej (45%) to osoby z wykształceniem podstawowym lub niepełnym podstawowym.
Choroby charakterystyczne dla ludzi bezdomnych
Bezdomności towarzyszą często różne zjawiska patologiczne, takie jak alkoholizm czy przestępstwa pospolite. Aż 80% bezdomnych nadużywa alkoholu.
Ciężkie warunki życia wywołują wiele chorób, stąd osoby bezdomne często postrzegane są jako osoby schorowane i zaniedbane. Najczęstsze choroby obserwowane u bezdomnych to:
marskość wątroby,
owrzodzenia,
choroby skóry,
choroby płuc.
U osób bezdomnych rozpoznaje się też różne zaburzenia psychiczne i niepełnosprawności. Do najczęstszych należą:
schizofrenia (7%),
depresja (3%),
upośledzenie umysłowe (7%),
zaburzenia organiczne dotyczące funkcji poznawczych (15%).
Określa się, że na zaburzenia psychiczne cierpi ok. 65% bezdomnych.
Przyczyny bezdomności
Można wyróżnić cztery zasadnicze przyczyny bezdomności:
Społeczne, np. utrata pracy lub środków do życia, brak mieszkań dla wychowanków domów dziecka po ukończeniu 18 r.ż.
Wynikające z patologii, chorób jednostki lub sytuacji mających miejsce w rodzinie, np. alkoholizm, odrzucenie przez rodzinę.
Psychologiczne, będące wynikiem świadomego wyboru.
Prawne, np. eksmisja.
Skutki bezdomności
Najistotniejsze skutki bezdomności to:
Poczucie osamotnienia.
Poczucie niższości wobec rodziny i innych osób.
Poczucie wstydu.
Poczucie bezsilności, negatywizm wobec ludzi i świata.
Pomoc bezdomnym
Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, pomoc bezdomnym należy do zadań własnych gminy. Może mieć formę udzielenia schronienia, posiłku, ubrania, czy też zasiłku celowego na leczenie. Pomagać mogą także organizacje pozarządowe.
Do najbardziej znanych polskich organizacji, działających na rzecz ludzi bezdomnych, należą:
Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta.
Stowarzyszenie "Monar"
Bibliografia
„Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku” Wydawnictwo Akademickie „Żak” Warszawa 2003.
„Patologie społeczne” Irena Pospiszyl, Warszawa 2008.