Cz. Kosakowski, M. Zaorska „Edukacja i rehabilitacja osób głuchoniewidomych” reh. złoż. Zaj. 2.2.

T.Basiłowa „Niewerbalne metody komunikacji głuchoniewidomych” (s.107-116)

Dotykowe sposoby porozumiewania się:

- włączają aktywne wykorzystanie odczuć skórnych oraz ruchu opartego na odczuciach prioreceptywnych i statycznych

- odczucia dotykowego wspólnie z kinestetycznymi (ruchowymi) tworzą percepcję dotykową (mówiąc o jej rozwoju autorka ma na uwadze nie tylko percepcję dotykową palców, ale koordynację ruchową, pamięć ruchową i pamięć dotykową)

Przy rozwoju percepcji ruchowej i dotykowej głuchoniewidomych, należy pamiętać o:

-stosunkowo częstych zaburzeniach równowagi

- innych będących pochodną problemów z utrzymywaniem ciała w pozycji pionowej lub innych pozycjach, z nabyciem właściwej koordynacji ruchowej, umiejętności orientowania się w przestrzeni i przemieszczania się

- braku możliwości kontrolowania przez gn realizowanej aktywności ruchowej z wykorzystaniem zmysłu węchu i wzroku

Schematyczne ujęcia A.W. Jarmolenko uświadamiające ogrom możliwości dotykowej:

POZNANIE ZA POMOCĄ DOTYKU U OSÓB GN
POZNANIE PASYWNE	POZNANIE AKTYWNE
analizator skórno-mięśniowy odczuwanie dotknięcia ręka skóra twarzy nogi (stopa) całe ciało (przez ubranie) usta, język	analizator ruchowy odczuwanie ruchu przedmiotów odczuwanie ruchów ciała ruchy zw z przemieszczanie się (dotykanie podłogi, gruntu) odczuwanie nieznaczących różnic pomiędzy przedmiotami

PERCEPCJA DOTYKOWA
PRZEDMIOTOWA	SŁOWNA
dotykanie za pomocą ręki dotykanie za pomocą przedmiotu	język migowy alfabet Braille'a słowo mówione

AKTYWNOŚĆ WYKORZYSTUJĄCA ZMYSŁ DOTYKU

jednoręczna (asymetria rąk) dwuręczna (ręce i całe ciało) ustna (usta, język)

W trakcie porozumiewania się wyodrębnia się zasadniczo 3 aspekty:

1. treściowy - przekazywany tekst, a właściwie jego treść

2. emocjonalno-oceniający - stosunek do mówionej treści

3. inicjatywny - oparty na potrzebie podejmowania komunikacji, początkowo mającej char. intuicyjny, potem społ.

Gdy chodzi o aspekty komunikacji gn, mają specyficzne trudności w:

1. operowaniu treściowym komponentem aktu komunikacji

2. wyrażaniu emocjonalnego stosunku do tegoż aktu

3. uświadomieniu potrzeby porozumiewania się z otoczeniem

Wszystkie te 3 aspekty komunikacji są równorzędnie ważne i niezbędne, ale najtrudniejszy do ukształtowania w dzieciństwie i najłatwiej rozpadający się w okresie starości jest aspekt treściowy.

Sposoby porozumiewania się oparte na dotyku, pomijając słuch oraz wzrok, wykorzystywane są w przypadkach:

-przy ślepocie wykorzystywany jest alfabet Braille'a, chociaż znaczenie słuchu jest tu ogromne, pełni on funkcje kompensacyjne

-przy głucho ślepocie często dane sposoby są jedyną możliwością komunikacji z otoczeniem

RODZAJE KOMUNIKACJI DOTYKOWEJ

I. MOWA KINESTETYCZNA
oparte na kontakcie bezpośrednim	realizowane z pewnej odległości
1. Naturalne gesty (ogólnie przyjęte, specjalnie stworzone) 2. Systemy komunikacji opartej na gestach utworzonych specjalnie: -j.migowy -specjalnie opracowany system gestów złożonych

II. MOWA DŹWIĘKOWA
oparte na kontakcie bezpośrednim	realizowane z pewnej odległości
	-nieartykułowane dźwięki (przywołania, pokazywania) -pojedyncze dźwięki (system dźwięków-nazw)

III. MOWA SŁOWNA
1. Mowa ustna
oparte na kontakcie bezpośrednim			realizowane z pewnej odległości
- odbiór mowy przy wykorzystaniu odczytywania ruchów ust palcami - odbiór mowy przy wykorzystaniu odczytywania ruchów ruchów szczęki (żuchwy) - odbiór mowy przy wykorzystaniu odczytywania ruchów krtani za pomocą dłoni - odbiór mowy przy wykorzystaniu odczytywania wibracji potylicy			- wibroeletaktory
2. Pismo
oparte na kontakcie bezpośrednim	realizowane z pewnej odległości
- wypukłe litery alfabetu płaskiego -alfabet dla niewidomych Moona i Ballu -alfabet Braille'a	- alfabet Braille'a w systemie komputerowym
3. Systemy dynamiczne
oparte na kontakcie bezpośrednim		realizowane z pewnej odległości
- język migowy -alfabet Lorma -alfabet punktowy dla dłoni -alfabet Braille'a przekazywany do dłoni, policzka - pisanie liter płaskich na piersi, plecach, stole, w powietrzu - alfabet Morse'a, przekazywany palcami do policzka, ręki		-alfabet Morse'a przekazywany z pewnej odległości

Analizując powyższy schemat, zwracamy uwagę na specyfikę komunikacji gn:

- polega na bezpośrednim kontakcie w czasie przekazywania info

- kontakt ten opiera się na dotyku i ruchu, bez udziału słuchu i wzroku

- ogranicza się do jednego rozmówcy

Mowa kinestetyczna (korzystająca z ruchu) uznawana jest za ontogenetycznie najwcześniejszą formę porozumiewania się i najbardziej dostępną za pomocą odbioru dotykowego

Specyfika percypowania przez osoby głuchoniewidome otaczającej rzeczywistości: uzależniona od rodzaju wykorzystywanych sposobów przekazywania info (historia kolesia, którego mama pokrętnie wyjaśniła mu co to jest jeleń - przez co myślał że to ludzie z rogami na głowie, którzy mieszkają daleko gdzie jest ciepło)

Komunikacja werbalna gn:

- szczególne znaczenie ma posługiwania się przez os. gn pojedynczymi dźwiękami na gruncie budowania globalnej komunikacji językowej

- u wielu dzieci gn, obserwowano w rozwoju językowym obecność gaworzenia

-z zakresie wczesnej stymulacji gn, przy wykorzystaniu specjalistycznego sprzętu wzmacniającego słuch, prowadzone są działania mające na celu zachęcanie dz. co realizacji dźwięków występujących w czasie gaworzenia i głużenia oraz do zainteresowania się naśladowaniem ludzkiej mowy

Prognozowanie rozwoju mowy dźwiękowej u gn dziecka uzależnione jest przede wszystkim od:

- czasu, w którym wystąpiło uszkodzenie słuchu i wzroku

- dotychczasowych doświadczeń na płaszczyźnie operowania mową

Rozwój mowy dźwiękowej u gn, wg I.A. Sokolańskiego, odbywa się na bazie wiedzy o otoczeniu przedmiotowym i społecznym oraz o stosunkach czasowo-przestrzennych. Świadomość istnienia przedmiotów, ich różnorodnych cech i związków z innymi przedmiotami jest podstawą do rozwijania mowy werbalne

Dwa rodzaje mowy dźwiękowej u gn wg A.W. Jarmolenko:

-mowa ustna nadawana i odbierana przy wykorzystaniu odczuć dotykowo-wibracyjnych, zwana „mową dotykową” (np. met. Tadoma)

-mowa ustna przekazywana i odbierana za pomocą głosek/liter przekazywanych os. gn nie tylko werbalnie, ale także za pomocą czytania i pisania, np. daktylografia do dłoni

Od typowego czytania i pisania dany sposób przekazu odróżnia dynamika przekazu info i cykliczność podawania znaków.

Głuchoślepotę należy traktować jako odrębny rodzaj niep. - odmienny od głuchoty czy ślepoty:

- przy całkowitej gś człowiek pozbawiony jest możliwości orientowania się w otoczeniu z dystansu

- kiedy istnieją resztki słuchu i wzroku - wyst. specyficzne zaburzenia orientacji

- kiedy ostrość widzenia i jakość odbioru wrażeń dźwiękowych u małego dz. jest niższa w porównaniu z dorosłymi - możliwości jego orientacji w otaczającej go orientacji przedmiotowej i społ są porównywalne z możliwościami os. całkowicie gn. Świat dla niego istnieje tylko i wyłącznie z chwili bezpośredniego z nim kontaktu

Odmiennie traktowane są osoby gn od urodzenia lub wczesnego dzieciństwa, a inaczej os. tracące słuch i wzrok w późniejszym okresie życia:

-totalna wrodzona gś: obraz rzeczywistości kształtowany jest od podstaw przy wykorzystaniu innych, dostosowanych do możliwości metod jej poznawania (podąża za rozwojem gn)

-nabyta gś w wieku szkolnym, młodzieńczym i u dorosłych: ugruntowanie istniejących doświadczeń i ukształtowanie nowych, zastępczych sposobów funkcj. w warunkach utraty percepcji wzrokowej i słuchowej. Należy ich poddać psychoterapii i nauczyć korzystania z dodatkowych metod kontaktu z ludźmi (ważne by najbliżsi też je opanowali). Szczególnie zauważalny jest problem przeżywania utraty słuchu i wzroku w okresie dorastania (w szczególności osoby z zespołem Ushera) - ważne zatem psych. nastawienie konkretnego człowieka i jego rodziny do faktu nieuchronności utraty słuchu i wzroku, do zaakceptowania niepełn.

Rozwój mowy u gn dzieci odbywa się na identycznych zasadach jak dz. pełnosprawnych. Specyfika polega na:

-korzystaniu z zastępczych metod kontaktu, opartych na odczuciach dotykowych i ruchu

-potrzebie budowania tego kontaktu poprzez aktywną działalność z innymi ludźmi przy poznawaniu otaczającego świata przedmiotowego i społ.

-dzięki takim rozwiązaniom pojawiają się pierwsze naturalne gesty i słowa

- w procesie kształtowania mowy gn należy wykorzystywać wszelkie możliwe kanały kontaktu z dz., również za pomocą resztek słuchu i wzroku - dobrym rozwiązaniem jest odwołanie się do tzw. totalnej komunikacji, łączącej w sobie wiele różnych form (dźwięk, słowo, gest, pokaz - np. info „mama tam” to ideogram „mama” i gest „tam”)

G. Kozłowski „Środki techniczne jako narzędzie wspierające porozumiewanie się osób głuchoniewidomych” (s.119-125)

Równoczesna niesprawność zmysłu słuchu i wzroku oraz narządu mowy ogranicza zdolność:

1. W zakresie bezpośredniego porozumiewania się:

-słyszenia i rozumienia tego, co mówią inni ludzie

-obserwowania zachowania innych ludzi, ich mimiki, wykonywanych gestów itp.,

-mówienia

2. W zakresie dostępuj do wiedzy:

- czytani literatury

- korzystania z encyklopedii, słowników itp.

- uczestniczenia w szkoleniach, kursach, seminariach itp.

3. W zakresie dostępu do informacji oraz udziału w jej wymianie:

- uczestniczenia w spotkaniach z udziałem wielu osób

- korzystania z prasy, radia, telewizji,

- korzystania ze spisów adresowych

- korespondowania

- komunikowania się przez telefon

Istnieje wiele sposób przezwyciężenia skutków równoczesnego uszk. słuchu i wzroku. Można je podzielić na 2 grupy:

1. Działania mające na celu poprawę funkcjonowania zmysłu słuchu i wzroku, tzn. oddziaływania o char. medycznym (leczenie farmakologiczne, operacyjne, protezy) oraz stymulowanie, pobudzanie do pracy zmysłu słuchu i wzroku, a także narządu mowy poprzez stwarzanie syt. w których os. gn musi posługiwać się słuchem, wzrokiem i mową (np. słuchanie radia/nagranych książek, czytanie zwykłego powiększonego druku, wciąganie do rozmowy). A także usprawnianie wzroku i słuchu - rozwijanie umiej. w zakresie wykorzystywania posiadanych zdolności widzenia, słyszenia, mówienia poprzez ćw. logopedyczne, ćw. usprawniające widzenie i bezpośrednie wspomaganie zmysłu słuchu i wzroku tzn. stos. aparatów słuchowych i pomocy optycznych

2. Działanie mające na celu zastąpienie uszkodzonych zmysłów przez inne, np.. przez zmysł dotyku:

a) stos. róznych metod, sposobów porozumiewania się, które bazują na wykorzystaniu dotyku (odczytywanie mowy z ust - za pomocą wzroku; pisanie na kartce papieru pismem zwykłym lub brajlem, kreślenie liter drukowanych na dłoni, alfabet punktowy na dłoni, jednoręczny i dwuręczny brajl na palcach, alfabet palcowy głuchych - daktylografia - odbierany wzrokiem lub dotykiem, język migowy - odbierany wzrokiem lub dotykiem)

b) stos. różnego rodzaju przyborów oraz prostych urządzeń mech. (rękawiczka z alfabetem punktowym do dłoni, brajlowsko-czarnodrukowana tabliczka do porozumiewania się)

c) stos. zaawansowanych urządzeń elektronicznych

d) aranżowanie przestrzeni - bezpośredniego otoczenia os. gn poprzez: stwarzanie odpowiednich war. akustycznych, oświetlenia, właściwe usytuowanie rozmówców)

e) pomoc ze strony drugiego człowieka, zarówno kogoś bliskiego, jak i wykwalifikowanych tłumaczy-przwodników

Nowoczesne technologie wykorzystywane w procesie gromadzenia, przetwarzania, udostępniania i wymiany info:

-komputer

-wydawnictwa multimedialne

-sieci komputerowe

-telefonia cyfrowa

Ale powyższe mają praktyczne zastosowanie do stosunkowo nielicznej grupy os gn najlepiej funkcjonujących, wykształconych, dobrze zrehabilitowanych (dalej jest opis tych technologii i korzyści jakie przynoszą)

4

---