JĘZYK POLSKI - TERYTORIALNE ODMIANY POLSZCZYZNY
Dialekt- język mówiony ludności wiejskiej danego regionu. Występują na obszarze Polski różnią się od języka ogólnopolskiego i między sobą. W obrębie dialektu wyróżnia się odmiany zwane gwarami. Dialekty w Polsce: Kaszubski, Małopolski, mazowiecki, śląski, wielkopolski. Cechy:
Mazurzenie - wymowa spółgłosek sz, ż, cz, dź jak [s,z,c,dz] np. zyto, capka, W dialektach mazowieckim, małopolskim, północnośląskim
A pochylone- wymawiane jest jako [o,e] kwiotek, ptok, tutej
Sziakanie- jednakowa wymowa szeregów sz, ż, cz, dż, ś, ź, ć, dź jako zwiękczonej głosi pierwszego z nich np. sziano, sziary, sziszka
Gwara- mowa ludności wiejskiej z niewielkiego terytorium, z kilku lub kilkunastu wsi, różniąca się od języka ogólnego pewnymi cechami fonetycznymi i leksykalnymi. Ludowa, miejska, tajna, zawodowa, środowiskowa
Regionalizmy- różnice, np. w zakresie słownictwa między regionami.
Np. porzeczki- świętojanki, bławatek- modrak- chaber
Gwara kresowa- gwara powstała na terenach wschodnich. Charakterystyka:
Śpiewny akcent- przedłużanie samogłosek akcentowanych oraz redukowanie i zwężania samogłosek nieakcentowanych np. stary tupoli
Akanie- nieakcentowane „o” wymawiane jako samogłoska zredukowana podobna do „a” lub nawet z nią identyczną.
Ruchomy akcent w niektórych formach
Twarde n przed „-ski” wilenski, panienski
Dźwięczne h
Przedniojęzykowe ł
Odnosowienie wygłosowego ą, np. naso matko
Formy krótkie czasu przeszłego z zaimkiem, bez końcówki osobowej np. ja robił
Nazwy potraw, roślin, budynków, odzieży
Dialektyzacja- rodzaj stylizacji językowej, świadomy zabieg polegający na ukształtowaniu języka polskiego na gwarę
Dialektologia- działa językoznawstwa zajmujący się naukowym opisem gwar i dialektów.
Gwara miejska- mowa niewykształconych mieszkańców przedmieść wielkich miast i miejscowości podmiejskich