Społeczeństwo informacyjne - terminem określa się społeczeństwo, w którym towarem staje się informacja traktowana jako szczególne dobro niematerialne, równoważne lub cenniejsze nawet od dóbr materialnych. Przewiduje się rozwój usług związanych z 3P (przesyłanie, przetwarzanie, przechowywanie informacji).

Termin został wprowadzony w 1963 roku przez Japończyka T. Umesao (wersja oryginalna "jōhōka shakai") w artykule o teorii ewolucji społeczeństwa opartego na technologiach informatycznych, a spopularyzowany przez K. Koyama w 1968 roku w rozprawie pt. "Wprowadzenie do Teorii Informacji" (Introduction to Information Theory). W Japonii powstał również "Plan utworzenia społeczeństwa informacyjnego, jako cel narodowy na rok 2000". Była to realna strategia zakładająca informatyzację kraju, prowadzącą do rozwoju intelektualnego kraju oraz tworzenia wiedzy, a nie dalsze uprzemysławianie kraju i wzrost dóbr materialnych.

Społeczeństwo informacyjne odnosi się do technicznych narzędzi komunikacji, magazynowania i przekształcania informacji.

Teorie rozwoju społecznego tłumaczą społeczeństwo informacyjne jako kolejny etap rozwoju społecznego, po społeczeństwie przemysłowym. Nazywane jest również mianem społeczeństwa post nowoczesnego, ponowoczesnego lub poprzemysłowego. Z punktu widzenia społecznego podziału pracy, społeczeństwem informacyjnym będzie nazywana zbiorowość w której 50% plus jedna osoba lub więcej, spośród zawodowo czynnych, zatrudnionych jest przy przetwarzaniu informacji. D Bell określał pracę człowieka przednowoczesnego jako grę człowieka z przyrodą, człowieka nowoczesnego jako grę człowieka z naturą nieożywioną a pracę człowieka ponowoczesnego jako grę miedzy ludźmi.

Cechy charakterystyczne takiego społeczeństwa to m.in.:

• wysoko rozwinięty sektor usług, przede wszystkim sektor usług nowoczesnych (bankowość, finanse, telekomunikacja, informatyka, badania i rozwój oraz zarządzanie), w niektórych krajach w tym sektorze pracuje przeszło 80% zawodowo czynnej ludności, przy czym sektor usług tradycyjnych przekracza nieznacznie 10%

• gospodarka oparta na wiedzy

• wysoki poziom skolaryzacji społeczeństwa

• wysoki poziom alfabetyzmu funkcjonalnego w społeczeństwie

• postępujący proces decentralizacji społeczeństwa

• renesans społeczności lokalnej

• urozmaicanie życia społecznego.

Cechy i funkcje społeczeństwa informacyjnego

Elementarne zasady społeczeństwa informacyjnego:

• wytwarzanie informacji

• przechowywanie informacji

• przetwarzanie informacji

• przekazywanie informacji

• pobieranie informacji

• wykorzystywanie informacji

Właściwości społeczeństwa informacyjnego:

• wytwarzanie informacji - masowy charakter generowanych informacji , masowe zapotrzebowanie na informację i masowy sposób wykorzystywana informacji

• przechowywanie informacji - techniczne możliwości gromadzenia i nieograniczonego magazynowania informacji

• przetwarzanie informacji - opracowywanie technologii i standardów umożliwiających m.in. ujednolicony opis i wymianę informacji

• przekazywanie informacji - przekazywanie informacji bez względu na czas i przestrzeń

• pobieranie informacji - możliwość odbierania informacji przez wszystkich zainteresowanych

• wykorzystywanie informacji - powszechne, otwarte i nielimitowane korzystanie z internetu jako źródła informacji

Funkcje społeczeństwa informacyjnego:

• edukacyjna - upowszechnienie wiedzy naukowej oraz uświadamianie znaczenia podnoszenia kwalifikacji

• komunikacyjna - Społeczeństwo informacyjne ma za zadanie stworzenie możliwości komunikowania się wielu różnorodnych grup w obrębie całości społeczeństwa globalnego

• socjalizacyjna i aktywizująca - mobilizacja osób czasowo lub stale wyłączonych z możliwości swobodnego funkcjonowania społeczeństwa. Cechuje się także wykonywaniem zawodu bez konieczności wychodzenia z domu i aktywizacją niepełnosprawnych.

• partycypacyjna - możliwość prowadzenia debat i głosowania w internecie

• organizatorska - tworzenie warunków konkurencyjności na rynku

• ochronna i kontrolna - stworzenie mechanizmów obrony obywateli i instytucji przed wirtualną przestępczością

Rozwój społeczeństwa informacyjnego

Rozwój społeczeństwa informacyjnego obejmuje:

• pełną liberalizację rynku

• rozległą infrastrukturę telekomunikacyjną

• spójne i przejrzyste prawodawstwo

• nakłady finansowe na badania i rozwój

• nieskrępowany dostęp do sieci wszystkich operatorów

• szeroki i tani dostęp do internetu

• publiczny dostęp do informacji

• umiejętność wymiany danych bez względu na odległość

• wysoki odsetek zatrudnienia w usługach

W ostatnich latach kluczowe znaczenie miały światowe wydarzenia: World Summit on the Information Society (WSIS) (Genewa 2003 - Tunis) - patrz linki zewnętrzne.

Rozwój społeczeństwa informacyjnego w USA - Rozwój społeczeństwa informacyjnego rozpoczął się od realizacji planu odwołującego się do koncentracji badań nad nowymi technologiami w celu obrony przed komunizmem. W latach 1940 do 1960 nastąpił wzrost wydatków w USA na zbrojenia. W roku 1955 powstał Semi - Automatic Ground Environment System (SAGE - skomputeryzowany system obrony powietrznej). Działaniami wspomagającymi rozwój Społeczeństwa Informacyjnego w USA były prace ekspertów skupionych w Research and Development Corporation (RAND) w Kalifornii. Projektowali oni zintegrowany system planowania, programowania i budżetowania (Planning, Programming and Budgeting System - PPBS). RAND stała się z czasem zapleczem intelektualnym Pentagonu oraz komórką planowania społeczeństwa przyszłości. Kolejnym elementem rozwoju Społeczeństwa informacyjnego w USA było stworzenie sieci ARPA-NET. Stworzona została ona w celu wymiany informacji między komórkami badawczymi znajdującymi się w cywilnych i wojskowych instytutach badawczych. Projekt ten został uznany za początek internetu. Później rząd Stanów zjednoczonych stworzył teoretyczne i polityczne uzasadnienie realizowanych projektów. Później departament stanu zabiegał o przeforsowanie na forum ONZ doktryny "swobodnego przepływu informacji" która była uzupełnieniem do doktryny "wolnego handlu" i była opozycją do promowanej przez ZSRR "narodowej suwerenności". Moderatorem rewolucji komunikacyjnej było USA. Organami sterującymi rozwojem amerykańskiego społeczeństwa informacyjnego są ośrodki akademickie.

Rozwój społeczeństwa informacyjnego w Japonii - w 1972 r. stworzono plan mający doprowadzić do powstania nowego typu społeczeństwa oraz wdrożeniu przyjętych założeń.

Wyróżnia się cztery fazy dochodzenia do japońskiego społeczeństwa informacyjnego:

• I FAZA (1945-1970) - dominacja meganauki

• II FAZA (1955-1980) - okres organizacji i przedsiębiorstw

• III FAZA (1970-1990) - okres usług społecznych i społeczeństw

• IV FAZA (1980-2000) - okres prywatnych jednostek i istot ludzkich

Działania japońskiego rządu (Stworzenie pierwszego społeczeństwa informacyjnego firm prywatnych) - zaowocowały przyspieszeniem realizacji przyjętej strategii.

Rozwój społeczeństwa informacyjnego w Europie - Za początek tworzenia społeczeństwa informacyjnego w Europie uznaje się rok 1994. Został wtedy opublikowany Raport Bangemanna (Europa i Społeczeństwo Globalnej Informacji. Zalecenia dla Rady Europy). Raport stał się przyczyną publicznej debaty na temat społeczeństwa informacyjnego. Zaproponowano w nim 10 inicjatyw w celu rozwoju nowoczesnych technik teleinformacyjnych. Obejmuje on obszary:

• telepraca

• szkolenia na odległość

• sieci łączące uczelnie i jednostki badawcze

• usługi teleinformatyczne dla małych i średnich przedsiębiorstw

• zarządzanie ruchem drogowym

• kontrolę ruchu powietrznego

• sieci na użytek sektora zdrowia

• komputeryzację sektora zamówień publicznych

• transeuropejską sieć administracji publicznej

• infostradę dla obszarów miejskich

W lipcu 1996 roku została opublikowana zielona księga "living and working in Information Society. People First.. Mówi on o konsekwencjach wynikających z transformacji oraz o wpływie nowoczesnych technologii (ICT) na ich życie. W projekcie e Europe - An information society for All (1999) określono cel budowy nowego typu społeczeństwa wykorzystującego możliwości tzw. nowej gospodarki. W roku 1999 opublikowano Zieloną Księgę Public Sector Information: a Key Resource for Europe wskazywał na korzyści dla obywateli i całej gospodarki płynące z wykorzystania technologii telekomunikacyjnych i informatycznych. Całościowy plan budowy społeczeństwa informacyjnego został uchwalony na posiedzeniu w Lizbonie 23-24 marca 2000 r. (strategia lizbońska). W 2000 roku na szczycie w Feira przyjęto plan działań eEurope 2002 - An Information Society for All. W Göteborgu został przyjęty plan który uznawał konieczność modernizacji i przyspieszenia reform w krajach kandydujących do Unii Europejskiej. Na szczycie w Sewilli został przyjęty plan eEurope 2005 Information Society for All który zobowiązał kraje członkowskie do:

• rozwinięcia usług elektronicznych (e-government, e learning)

• wprowadzenia elektronicznej opieki zdrowia (e-health)

• zapewnienia powszechnego dostępu do internetu

W maju 2005 roku na szczycie Rady Europy został przyjęty program European Information Society 2010 według którego technologie informacyjne są motorem trwałego wzrostu i warunkiem budowy społeczeństwa informacyjnego. Europa chce obecnie stworzyć Globalne Społeczeństwo Informacyjne

Wieloaspektowość definicji społeczeństwa informacyjnego
Kryterium identyfikacji	Opis
Techniczne	decydujące znaczenie ma rozwój technologiczny
Ekonomiczne	najważniejsze znaczenie dla jego dalszego rozwoju ma wiedza i informacja
Zawodowe	nie tylko stwarza możliwości, ale też wymusza specjalizację pracy i produkcji
Przestrzenne	społeczeństwem informacyjnym jest każde państwo narodowe zdolne do określenia zasobów alokacyjnych i władczych oraz do rozpoznania potrzeb swych obywateli
Kulturowe	kultura współczesna staje się rzeczywistością wirtualną, a świat jest kreowany przez media

 

Cechy społeczeństwa informacyjnego

To, że w społeczeństwie informacyjnym zmieniło się komunikowanie między ludźmi, jest stwierdzeniem banalnym. Należy więc odpowiedzieć na pytanie jak się ono zmieniło. Przede wszystkim: czy zauważa się jakieś jednoznacznie i wyraźne skutki zmian wywołanych tylko obiegiem informacji w społeczeństwach informacyjnych, z pominięciem innych czynników? Jest to niezmiernie trudne do stwierdzenia, bo oczywiście w życiu społecznym niemal wszystkie zjawiska mają wielorakie i splątane uwarunkowania uniemożliwiające eksperymentalne wypreparowanie tych, które akurat chciałoby się szczególnie poznać. Można jednak taką próbę eksperymentu myślowego podjąć.

Przyjmujemy, że społeczeństwo informacyjne należy ujmować szeroko, ponieważ obejmuje ono wszystkich ludzi żyjących w strefie oddziaływania nowych mediów, choć w różnym stopniu intensywności i zaangażowania — od programistów komputerowych przez internautów spędzających przy monitorze komputera wiele godzin aż do emerytów, którzy choć nie znają się w ogóle na obsłudze komputera, są jednak od niego pośrednio uzależnieni choćby w sprawie naliczeń ich emerytur przez właściwe programy właściwych instytucji. Oczywiście, w tym szerokim ujęciu można by wyodrębnić też obszar bardziej aktywny — czyli tych, którzy produkują, przesyłają i wykorzystują cyfrowe dane, a nawet jeszcze węższy, a wiec obejmujący tylko bezpośrednich użytkowników — to jest tych, którzy komunikują się przez internet. Przy tym wąskim ujęciu pamiętać trzeba, że w jego zakres wchodzą też (z mocną w nim „pozycją”) hakerzy, wandale, frustraci błądzący godzinami po internecie itd. Jednakowoż takie wyodrębnienia zakresów wydają się nieco sztuczne, ponadto trudne do przeprowadzenia. Bezpośrednie i pośrednie uczestnictwo w społeczeństwie informacyjnym silnie ze sobą się przenikają.

Jeszcze jedno: choć podkreślam, że społeczeństwo informacyjne konstytuuje się przez komputer i internet, to dopełnia się ono przez różne media. Pamiętać bowiem należy, iż medialność człowieka kumuluje w jakimś stopniu i dawniejsze sposoby komunikowania. Słowem — stare i nowe media w różny sposób ze sobą współdziałają przejawiając swoistą konwergencję. Wszystkie sposoby komunikowania mają różną efektywność komunikacyjną, pełnią różne funkcje i używane bywają w różnych okolicznościach. W analizie społeczeństwa informacyjnego można jednak tę różnorodność pominąć, pamiętając tylko o tym, że wszystkie one są w jakiś sposób splecione cybernetycznym węzłem, że cyfrowe możliwości komunikowania wyznaczają specyfikę współczesności, wpływając też w jakiś sposób na dawniejsze środki komunikowania, choćby na sposób pisania, a nawet mówienia.

Społeczeństwo informacyjne przejawia wiele cech tradycyjnych społeczeństw, ale też wiele cech nowych. W społeczeństwie informacyjnym, szczególnie w wyniku komunikacji opartej na cyfrowym i satelitarnym przekazie, zachodzą zjawiska, które trzeba wręcz uznać za całkowicie nowe w dziejach człowieka. Po uwzględnieniu opinii licznych autorów, można je zestawić w następującym obszernym syndromie:

• wzrost znaczenia wiedzy teoretycznej jako źródła innowacji we wszystkich sektorach życia,

• wzrost znaczenia tzw. technologii intelektualnych (w tym analiz baz danych) jako podstawy podejmowania decyzji politycznych gospodarczych i społecznych,

• silna dyfuzyjność technologii informacyjnych, a przy tym — paradoksalnie — tendencja do konwergencji pewnych cech społeczno-kulturowych na całym globie (choć już nie zawsze konwergencji poziomu gospodarczego),

• szybkość obiegu informacji, natychmiastowa łączność i zanik związku między odległością a czasem uzyskania kontaktu, a w tym kontakt w czasie rzeczywistym,

• kompresja przestrzeni i czasu — swoista „medialna globalność”,

• aktywność całodobowa bez uwzględniania różnic w strefach czasu — możliwość podjęcia komunikowania w dowolnej chwili i w dowolnym miejscu,

• niezależność kosztów przesyłania informacji od odległości,

• dekoncentracja czyli rozproszenie działań w przestrzeni,

• samo pomnażanie się roli informacji (np. dla obsługi komputerów potrzebne są coraz większe programy wymagające coraz więcej pamięci, dla tworzenia i obsługi tych programów mocniejsze komputery itd.),

• relatywne pomniejszanie ekonomicznej roli własności intelektualnej przez ogromne możliwości kopiowania i darmowej redystrybucji dóbr intelektualnych,

• pojawienie się tzw. rzeczywistości wirtualnej w obrazach, dźwiękach, tekstach, w życiu społecznym,

• rosnąca różnorodność w sposobach wypowiadania się i twórczej ekspresji (tekst, hipertekst, symulacja graficzna, film, multimedia), w tym powstanie nowych form sztuki tzw. net artu,

• obecność hipertekstów (czyli przekraczanie linearności tekstów w wyniku funkcjonowania pisma, a szczególnie druku — prasy i książki — gdy tekst przestaje stanowić ontologiczną jedność) i co za tym idzie, zmiana pojmowania i funkcjonowania nadawcy i odbiorcy tekstu,

• wielość alternatywnych źródeł informacji i kreatywność w tym względzie wielu podmiotów, a więc — brak monopolu na większość informacji,

• pokonanie bezwładności informacji (czyli fakt, że gdzie znajdzie się ona w sieci, jest natychmiast potencjalnie dostępna dla każdego); natychmiastowa transmitowalność informacji oraz publiczny dostęp do podstawowych usług informatycznych,

• zalew informacji, zanik wolności od nadmiaru informacji, nieumiejętność selekcji informacji,

• obecność informacji zniekształconych czy wręcz manipulacji oraz dezinformacji, a przy tym niezdolność odbiorców do weryfikacji prawdziwości informacji,

• przejście — w dużym stopniu — od przetwarzania informacji w umyśle człowieka na ich przetwarzanie w komputerze,

• konieczność nieustannego douczania się obsługi coraz to zmieniających się i „udoskonalanych” urządzeń cyfrowych oraz gotowość kształcenia się w tym kierunku,

• przenikanie informacyjnych technologii cyfrowych do niemal wszystkich dziedzin życia (nauki, sztuki, gospodarki, polityki, życia codziennego) i bezpowrotne uzależnienie funkcjonowania wielu sfer życia od komputerów,

• zmian w morfologii życia społecznego we wszystkich niemal aspektach — czyli ulotna, choć powszechna sieciowość w kontaktach, zamiast hierarchii, a nawet zamiast realnych związków społecznych,

• wytwarzanie się nowych podziałów, nowych form zróżnicowania społecznego i nowych struktur społecznych,

• zmiany w komunikowaniu się ludzi, a tym samym zmiany w funkcjonowaniu więzi społecznych,

• pośpieszne i często rozbite na fragmenty życie członków — a raczej należałoby powiedzieć: uczestników — społeczeństwa informacyjnego,

• zamazanie granicy między sferą prywatną a publiczną m.in. przez funkcjonowanie w cyberprzestrzeni, której nie da się scharakteryzować przez odrębne parametry dotyczące tego co publiczne i tego co prywatne,

• może najważniejszą kwestią jest to, czy w społeczeństwie informacyjnym powstaje i funkcjonuje nowy typ człowieka (homo informaticus) mającego może nawet przesadną świadomość roli i skutków obiegu informacji — także w życiu codziennym — oraz nowy typ zbiorowości tzw. społeczności wirtualnych,

• totalne zdeterminowanie życia społecznego, gospodarczego, po części też politycznego i kulturowego przez cyfrowy obieg informacji i działanie komputerów lub choćby mikroprocesorów.

6

---