EWOLUCJA TEORII HANDL. ZAGR.
I . Merkantylizm
To pierwszy zespół poglądów teoretycznych , które określono mianem teorii.
Źródło bogactwa narodowego merkantylizmu upatrywał w gromadzeniu zasobów kruszców szlachetnych.
Rozwinięto politykę promocji eksportu ,która polegała na stosowaniu subwencji i premii eksportowych natomiast starano się ograniczyć import wykorzystując cła i zakazy przewozu.
Poprzez prowadzoną politykę handl. opracowano całą gamę jej narzędzi stos. Obecnie przez Światową Org. Handl.
II . Klasyczna
Jej twórcami są Smith i Rickardo , którzy jako główne źródło bogactwa traktowali jako rozmiar produkcji.
Główną uwagę koncentrowano na alokacji zasobów i sił produkcyjnych krajów między różne zastosowania .
Korzyści z wymiany międzynar. upatrywano w specjalizowaniu się różnych krajów w produkcji i na eksport tych towarów ,które mogą być w każdym państwie i wytwarzane taniej niż w pozostałych.
Smith przyjął założeni , że podstawą specjalizacji międzynar. są absolutne różnice w kosztach wytwarzania między poszczególnymi krajami .
Ricardo i Thorens twierdzili , że wystarczającą przesłanką specjalizacji i handl. międzynar.jest występowanie względnych różnic tz. komparatywnych w kosztach wytwarzania towarów mierzonych nakładami pracy.
W wyniku prowadzonych badań nad klasyczną teorią wymiany miedzynar. Można określić jej następujące cechy i ograniczenia :
Twórcy biorą pod uwagę model 2x2 tz. 2 kraje wytwarzają 2 dobra konsumpcyjne .
Nie bierze się pod uwagę kosztów transportu.
Najważniejszym czynnikiem wytwórczym jest praca ludzka , której nakłady decydują głównie o kształtowaniu się produkcji i war. wymiany towarów . istnieje dosko0nała podzielność przenośności pracy w danym kraju z jednej gałęzi do innych przy jednoczesnym braku tej przenośności.
Koszty produkcji są stałe i nie ma możliwości osiągania korzyści skali w sferze produkcji i zbytu.
War. produkcji są stałe a zatem nie uwzględnia się możliwości kosztów zmiany profilu produkcji.
struktury i profile konsumpcji we współpracujących krajów są takie same i nie zmieniają się.
Nie ma takiej optymalnej alokacji produkcji i wymiany istnieją obiektywne war. rynkowe, które skłaniają podmioty gospod. do podejmowania decyzji zgodnej z działalności „wolnej ręki „.
III Ewolucja klasycznej teorii kosztów wymiany
Na bazie krytyki teorii klasycznej została stworzona szkoła NEOKLASYCZNA, którą reprezentowali Harold, Viner i Marshal. Przyjęli oni zmodyfikowaną wersję klasycznej teorii kosztów realnych ale uwzględniającej koszty pracy i kapitału, następnie rozwinęli analizę popytu i podaży.
stworzono matematyczną szkołę równowagi ogólnej ,w której dominowali Pareto i Ohli oraz Leontief przyjęli oni następujące założenia :
Konieczność całkowitego oderwania od koncepcji kosztów realnych.
Rachunek kosztów i korzyści komparatywnych powinien opierać się na pieniężnych rynkowych cenach czynników produkcji.
Pewną odmianą w ramach tej szkoły jest teoria kosztów alternatywnych Haberlera .
W latach 50-tych XXw. Bazując na dokonaniach poprzedników powstały współczesne teorie wymiany miedzynar. , w których wyróżnia się 2 nurty :
1.Teorie neoczynnikowe ,których autorzy dzielą pracę ludzką na pracę prostą i złożoną oraz zakładają bardzo istotny wpływ poziomu wykształcenia na poziom produkcji danego kraju. Zauważają również ,że istotne w wymianie międzynar. jest uwzględnienie czynników naturalnych ,którymi dysponują poszczególne kraje. Obecnie jest to teoria zamkniętych
2.Teorie neotechniczne stanowią grupę teorii otwartych na które najważniejszy wpływ ma przepływ wiedzy, technologii i informacji pomiędzy krajami, główne z nich to :
Teoria luki technologicznej
Teoria cyklu życia produktu
Bazą wyjścia do powstania teorii neoczynnikowych i neotechnicznych była teoria HOS. Autorzy teorii HOS wychodzą z założenia ,że hand.międzynar. jest rozwinięciem teorii lokalizacji. Czynnikiem ,który determinuje hand. miedzynar. i jego strukturę jest występowanie relatywnych różnic kosztów i cen czynników produkcji co jest spowodowane odmiennym wyposażeniem w kapitał i pracę .
Założenia HOS
I Założenia wyjściowe
2 kraje , 2 produkty,2 czynniki produkcji.
Brak kosztów transportu .
Różne wyposażenie analizowanych krajów w czynniki produkcji
II Założeni dotyczące technicznych war. produkcji i war. wyboru konsumenta
Czynniki produkcji i wyrobu są jednorodne ,doskonale podzielne i porównywalne w skali międzynar.
Relatywne wyposażenie w czynniki produkcji nie zmienia się ,funkcje produkcji są stałe.
Poziom i relacje kosztów oraz cen kształtują się wyłącznie pod wpływem relatywnego wyposażenia czynniki produkcji.
Funkcje produkcji dla wszystkich wyrobów są jednorodne stopnia 1 co oznacza brak malejących lub rosnących przychodów.
Preferencje konsumentów są takie same i nie zmieniają się w czasie.
III Założenia dotyczące gospod. i hand.międzynar.
Nie istnieją jakiekolwiek przeszkody przy międzynar. przepływie towarów.
Rynki narod. działają wg schematu wolnej konkurencji przy pełnym zatrudnieniu czynników produkcji
Wskazane wyżej założenia doprowadziły do sformułowania 2 zasad :
Zasada obfitości zasobów ,z której wynika ,że kraj obficie wyposażony w kapitał powinien eksportować dobra kapitałochłonne natomiast kraj bogaty w pracę powinien eksportować dobra pracochłonne.
Zasada wyrównywania się cen czynników produkcji poprzez hand. międzynar. Rozwój hand. międzynar. w war. doskonałej konkurencji i częściowej specjalizacji partnerów wywołuje tendencje do wyrównywania się cen czynników produkcji w różnych krajach.
Paradoks Leontiefa
Analiza teorii HOS doprowadziła Leontioefa do wniosku, że wskazane są badania empiryczne, które pozwolą zweryfikować tę teorię. W tym celu opracował metodę przepływów wew.gałęziowych „input-output”, którą wykorzystał do empirycznej teorii HOS .Badania przeprowadził w 1947r. w USA w celu określenia zapotrzebowania na kapitał i pracę2 kosztów dóbr. Oba koszyki miały identyczną wartość i określały towary konsumpcyjne z tym, że struktura 1 koszyka odpowiadała ówczesnemu eksportowi USA ,natomiast struktura 2 koszyka była adekwatna do struktury importu konkurującego z produkcją krajową w USA.
Wyniki badań otrzymane na podstawie analizowanych koszyków zaskoczyły Leontiefa ,który stwierdził, że USA uważane za kraj relatywnie bogatszy w kapitał niż w pracę, eksportują przede wszystkim dobra pracochłonne natomiast importują dobra kapitałochłonne. Następnie identyczne badania przy wykorzystaniu tej samej metody przeprowadził w latach 50-tych w Indiach i byłej NRD, otrzymując odmienne wyniki niż w USA.
Na podstawie badań Leontief sformułował twierdzenie, że udział USA w międzynar. podziale pracy opiera się eksportowej specjalizacji w dziedzinach , w których procesy wytwórcze wymagają relatywnie większych nakładów pracy oraz na imporcie dóbr, których produkcja wymaga relatywnie więcej kapitału . Paradoks tłumaczono faktem, że w USA jest znacznie bardziej wydajna niż winnych krajach, ponieważ robotnicy tam zatrudnieni mają wyższe kwalifikacje, lepsze wykształcenie ,lepszą dyscyplinę oraz dobrą organizację .Wyższa wydajność pracy sprawia, że jest ona czynnikiem stosunkowo obfitym . Krytyka badań Leontiefa pozwoliła jego następcom wprowadzić do analizy handl. międzynar. dodatkowe czynniki produkcji tz. pracę złożoną, czynniki naturalne oraz inwestycje w postaci postępu technologicznego.
TEORIE NEOTECHNOLOGICZNE
Wiodącym elem. tej grupy teorii jest postęp technologiczny , który traktuje się jako czynnik kształtujący specjalizację i wymianę międzynar. brak jest innych elem. ,które pozwoliłyby tę grupę teorii traktować jednorodnie. Najczęściej przedmiotem analizy są :
1)Teoria cyklu życia produktu
2)Teoria luki technologicznej
3)Teoria korzyści skali
Ad. 1
Jej podstawy stworzył Schumpeter w 1912r.a rozwinął ją Vernon w 1966r. Jest ona najbardziej kompleksową teorią tz. uwzględnia w najszerszym stopniu różnorodne efekty postępu technicznego w produkcji w handl. międzynar. Opiera się na założeniu, że wiedza technologiczna nie jest dobrem wolnym i równomiernie rozprzestrzenionym w świecie a przepływ inf. o technikach wytwarzania produktów i o nich samych jest ograniczona poprzez stosowanie praw patentowych i innych barier.
Powyższe fakty powodują , że innowacje rozprzestrzeniają się w handl zagr. Nierównomiernie i stopniowo. A wraz z rozwojem kolejnych etapów wymiany międzynar. każdy produkt przechodzi przez 3 fazy :
faza innowacji
faza dojrzewania
faza standaryzacji
I FAZA INNOWACJI
Produkt wytwarzany jest na rynek wew. w kraju lidera w małych ilościach przy wysokich kosztach wytwarzania i przy pomocy niejednolitej technologii
O podjęciu produkcji i o jej lokalizacji decydują uwarunkowania rozwoju gospod. ,istnienie zasobów, doświadczenie produkcyjne oraz wielkość i chłonność rynku wew.
Pod wpływem sygnałów płynących od pierwszych konsumentów z rynku wew. następuje stopniowe udoskonalanie technik produkcji , wyrobu oraz rośnie skala produkcji.
W II połowie fazy staje się możliwy eksport znowalizowanego produktu początkowo do krajów o zbliżonym poziomie rozwoju gospod. na zasadzie monopolu. Pozwala to osiągnąć liderowi nadzwyczajne zyski.
II FAZA DOJRZEWANIA
Produkt jest doskonalszy tech. lepiej dopasowany do gustów klientów i o wiele tańszy
Kraj lidera osiąga optimum ekon. W zakresie produkcji wyrobu co pozwala mu realizować korzyści z tytułu rosnącej skali produkcji.
Przedsiębiorcy przystępują do organizowania sieci zbytu, następuje upowszechnienie się nowej technologii produkcji oraz zwiększenie zakresu kompetencji z partnerami krajami .
Rosną korzyści w sferze zbytu na rynku krajowym i międzynar.
Konkurencja krajowa i międzynar. ma charakter cenowy.
Kraje mniej rozwinięte są w stanie importować duże ilości produktu ze względu na relatywnie niską cenę .
Koniec tej fazy jest dla kraju lidera momentem gdy ze względu na rosnące koszty wytwarzania zaprzestaje on produkcji tego dobra lecz podejmuje decyzję o sprzedaży licencji zagranicę. Popyt na ten produkt na rynku kraju lidera jest zaspokajany w postaci importu z kraju o zbliżonym poziomie rozwoju gospod
III FAZA STANDARYZACJI
Produkcja wyrobu jest ujednolicona a w metodach wytwarzania występuje automatyzacja procesów produkcji.
Pełna standaryzacja produktu i wprowadzanie na rynek nowych jego wariantów.
Wzrost stopnia internacjonalizacji produkcji.
Występuje nasycenie rynku produktem we wszystkich grupach kraju.
Produkcję i eksport dobra podejmują również kraje mniej rozwinięte.
Kraje o wyższej innowacyjności wycofują się z produkcji i eksportu starego dobra i starają się zapoczątkować prace badawczo-rozwojowe oraz produkcję w krótkich seriach kolejnego towaru, który zastąpi stary produkt.
Rośnie znaczenie dział. mark.i usług posprzedażowych przy sprzedaży standardowego produktu.
TEORIA LUKI TECHNOLOGICZNEJ
Twórca Posner w 1966r. przyjął on założenie, że przepływ wiedzy technolog. musi być oparty na następujących elem. :
W różnych krajach istnieje różny poziom wiedzy technicznej.
W tych krajach mamy ze zróżnicowanym tempem i kierunkiem postępu technologicznego.
Istnieją ograniczone możliwości nieodpłatnego nabywania z innych państw wiedzy technicznej.
Biorąc pod uwagę niniejsze elem. Posner stwierdził, że o kierunku i strukturze międzynar. handl. art. Przemysłowymi decydują opóźnienia technologiczne w poszczególnych krajach w opanowywaniu nowoczesnych technik wytwarzania. Kraje przodujące pod względem technologii eksportują nowoczesne art. Przemysłowe o wysokim stopniu przetwarzania. Natomiast pozostałe państwa wywożą atr. O mniejszym wkładzie wiedzy technicznej. W miarę rozprzestrzeniania się tej wiedzy i rozpowszechniania metod produkcji kraj lidera traci pozycję monopolisty a kraje mniej rozwinięte opanowywują umiejętności produkcji towaru.
Posner dokonał podziału okresu utrzymywania się przewagi technologicznej przedsieb. z kraju innowatora nad partnerami krajowymi i zagr. Okres ten podzielił na 3 etapy :
Wew. luka imitacyjna -jest to okres utrzymywania się przewagi przedsieb. z kraju innowatora nad pozostałymi partnerami krajowymi.
Miedzynar. luka popytu -jest to okres, który upływa nim w krajach otoczenia pojawi się efektywny popyt na produkt i technologię.
Międzynar. luka imitacyjna - jest to okres, który upływa od momentu wprowadzenia innowacji w kraju A do momentu pełnego dysponowania produktem przez kraje otoczenia.
Powyższą teorię rozwinął Krugman w latach 80-tych XXw .,który postawił tezę ,że postęp techniczny w krajach o najniższym poziomie rozwoju stwarza większe możliwości rozwoju handl. miedzynar. także dla krajów rozwijających się.