Renesans (odrodzenie) - we Włoszech od końca XIII w. do pocz. XVI w., w krajach zachodniej, północnej i środkowej Europy — od XV w. do końca XVI w. Był to nowy okres w kulturze europejskiej, którego najważniejszy stanowił humanizm -prąd kulturalny i ideologiczny głoszący potrzebę poznania człowieka i otaczającego go świata. Narodził się we Włoszech i nawiązywał do osiągnięć średniowiecza (stąd - odrodzenie).Człowiek renesansu -wszechstronniej wykształcony, posiadający wszechstronne zainteresowania.
Włoscy prekursorzy renesansu:
- Dante Alighieri - twórca „Boskiej Komedii”, - Franciszek Petrarca - poeta, polemista, naukowiec, Jan Bocciacio - autor „Dekamerona”
Wybitni przedstawiciele odrodz.:
- Leonardo da Vinci - wybitny malarz, rzeźbiarz, poeta, architekt, znawca medycyny, techniki, fizyki, matematyki, jego największe dzieła to „Ostatnia wieczerza”, „Mona Liza”, „Dama z łasiczką
- Michał Anioł Buonartoti - malarz, rzeźbiarz, architekt, poeta, największe dzieła to freski w kaplicy Sykstyńskiej oraz rzeźby „Dawid” i „Mojżesz”
- Donato Bramante - architekt, którego największym dziełem jest budowa bazyliki św. Piotra w Rzymie
- Albrecht Durer -najsłynniejszy malarz niemiecki, autor wielu wybitnych sztychów.
- Erazm z Roterdamu - wybitny filozof i filolog, prawdziwy „człowiek instytucja”, utrzymujący kontakty ze wszystkimi wybitnymi myślicielami epoki
- Tomasz Morus -humanista angielski, twórca dzieła pod tytułem „Utopia”, opisującego idealne społeczeństwo
- Galileo Galilei wybitny astronom włoski, potwierdził teorie Kopernika
OSIAGNIĘCIA NAUKI I KULTURY POLSKIEJ
16ste stulecie obdarzono mianem „złotego wieku” nie tylko ze względu na rozwój gospodarczy i wzrost potęgi politycznej Polski, ale także i ze względu na rozkwit polskiej kultury. Polsk wówczas stała się czołowym ośrodkiem renesansu, pomostem pomiędzy Wschodem i Zachodem.
Przenikanie idei do Polski:
- kontakty gospodarcze (podróże kupców itp.)
- podróże „naukowe” do Włoch (studenci, naukowcy)
- działalność żony Zygmunta Starego, królowej Bony
- podróże włoskich artystów i myślicieli do Polski.
Pierwsi Polsce humaniści:
- byli oni skupieni wokół Akademii Krakowskiej
- najsłynniejsi z nich to: Grzegorz z Sanoka, Filip Kallimach, Konrad Celtis (twórca 1-go humanistycznego towarzystwa literackiego)
Upowszechnienie czytelnictwa i oświaty: - 1-sza oficyna wydawnicza powstała w 1473 r. w Krakowie, w 16-tym wieku działało już tam 8.
- rozwijała się siec szkolna związana z parafiami, powstały gimnazja luterańskie, ariańskie i jezuickie (w 16-tym wieku istniało ok. 2,5 tys. szkół).
- nauka polska osiągnęła wówczas szczytowy punkt rozwoju
- działali wtedy m.in. Mikołaj Kopernik (astronom), Jan Brożek (matematyk), Bernard Wapowski (kartograf) i Andrzej Frycz Modrzewski (teoretyk myśli politycznej)
Literatura: - najbardziej charakterystycznym zjawiskiem polskiej literatury renesansu było pojawienie się polszczyzny w piśmiennictwie; - twórcy Mikołaj Rej, Łukasz Górnicki, Jan Kochanowski
SZTUKA POLSIEGO ODRODZENIA
Znajdowała się pod przemożnym wpływem włoskiego renesansu. Rozwijała się dzięki mecenatowi królewskiemu, magnackiemu i patrycjuszowskiemu. Największym ośrodkiem był Kraków - tu działała antyk [łac. antiquus `dawny'], świat staroż., gł. kultura gr. i rzymska rozwijająca się w basenie M. Śródziemnego od końca I tysiącl. p.n.e. do V w. n.e.; pot. przedmiot sztuki dawnej (gł. dzieło rzemiosła artyst., meble i in.), mający wartość zabytkową.
System feudalny - był specyficznym rodzajem organizacji średniowiecznego społeczeństwa, która zaczęła się kształtować w państwie Franków. Jego właściwy rozwój nastąpił dopiero w 9tym wieku
Feudum - z łac. lenno - ziemia i dochody z niej płynące
Czynniki przyspieszające kształtowanie się feudal.
- słabość władzy centralnej
- dezintegracja rzymskiego modelu administracyjnego
- ewolucja techniki wojennej
1.stosunki lenne - kształtowały w momencie poszukiwania przez słabszych oparcia u mocniejszych. Na mocy komendacji (zabezpieczenie) senior zapewniał opiekę wasalowi, gwarantując mu zarówno ochronę jak i zabezpieczenie materialne - beneficjum
2. stosunki poddańcze - jednocześnie kształtowała się nowa forma stosunków, w ramach której chłop nabywał prawo użytkowania ziemi feudała w zamian za tzw. rentę feudalną (odrobkową, naturalną, pieniężną)
W ten sposób ukształtowała się sztywna struktura drabina feudalna. Dalsze osłabienie władzy centralnej zaowocowało pojawieniem się immunitetu. 2 gł. rodzaje immunitetu to - ekonomiczny - zwalnia ze świadczeń na rzecz władcy - sądowniczy - oddawał władzę sądowniczą na danym obszarze feudałowi.
Dzięki tym przywilejom własność ziemska stawała się całkowicie samodzielna jednostką gospodarczą
Kapitalizm - [łac.], system społ.-gosp. oparty na własności prywatnej, wolności osobistej i swobodzie zawierania umów; procesy gosp. w k., począwszy od rewolucji przemysłowej, są regulowane gł. przez rynki: dóbr i usług, pracy, kapitałowy; władza polit. może być sprawowana w różnych formach: od dyktatury do demokracji; najważniejszą cechą k. jest zdolność do ciągłego generowania i szybkiego upowszechniania zmian we wszystkich sferach życia społ.; pojęcie k. upowszechniło się w 2. poł. XIX w. w związku z pracami K. Marksa; do ekonomii wprowadził je W. Sombart.
Kapitalizm w Polsce nie rozwinął się w pełni i miał charakter peryferyjny. Jego początków można się doszukiwać XV-XVI w., zwł. w działalności wielkich kupców. Podobnie jak w zachodniej Europie, prowadzili oni interesy w skali międzynar. oraz poszukiwali korzystnych lokat kapitału w ziemi i nieruchomościach, w inwestycjach górniczych, w handlu, pożyczkach. Charakter kapitalist. miało górnictwo. Epoka folwarku pańszczyźnianego (XVI-XVIII w.) zahamowała rozwój k. Przyczyniła się ponadto do upadku miast i mieszczaństwa, zarówno w rezultacie świadomej, antymiejskiej polityki szlachty, jak i przeniesienia środka ciężkości wymiany na handel zagraniczny. Zmiany zarysowały się pod koniec XVIII w., gdy zaczęły się rozwijać manufaktury mieszczańskie i domy bankowe. Warunki do przyspieszenia rozwoju k. pojawiły się dopiero na pocz. XIX w., najwcześniej w zaborze pruskim (instytucje kredytowe, zniesienie poddaństwa, reforma uwłaszczeniowa, górnictwo węgla i cynku na Górnym Śląsku);
Socjalizm (łac.societas - wspólnota) - wieloznaczne pojęcie, odnoszące się do prób zmniejszenia nierówności społecznych i upowszechnienia świadczeń socjalnych, lub poddania gospodarki kontroli społecznej (poprzez instytucje państwowe, samorządowe, korporacyjne lub spółdzielcze). Częścią wspólną wszystkich odmian socjalizmu jest (częściowe lub całkowite) odrzucenie idei kapitalistycznego wolnego rynku, ograniczenie własności prywatnej oraz promowanie idei
Odpowiedź na Wiosnę Ludów w Paryżu, chęć uzyskania niepodległości Węgier, chęć poszerzenia praw dla Węgrów, kryzys ekonomiczny, wydarzenia rewolucyjne w całej Europie, dążenia do uzyskania reform potrzebnych w całym kraju, najbardziej owładnięta hasłami wyzwolenia była inteligencja (nowa epoka „Młode Węgry”, „Młoda Polska” itd.) Przyczyny dzieliły się też na - robotnicy walczyli o lepsze warunki pracy i płacy oraz chłopi o uwłaszczenie ziem; - burżuazja walczyła o prawa polityczne, walczyła z monarchią absolutną oraz o równość wobec prawa - wystąpienie zniewolonych narodów (Polacy i Węgrzy przeciw Austrii
Schwytani generałowie i politycy byli rozstrzeliwani. Makabryczne represje, fala germanizacji. Wycofanie wszystkich reform, jakie udało się Węgrom wywalczyć, pozostawienie nierozwiązanej kwestii Węgier i ziem korony św. Stefana.
Wiosna Ludów na ziemiach Polskich
Przyczyny wybuchu powstania w zaborze pruskim:
- wpływ Wiosny Ludów w Europie Zachodniej
- przygotowania Prus do wojny z Rosją, która sprzeciwiała się zjednoczeniu Niemiec
- polityka germanizacyjna władz pruskich, antypolskie represje
- większa świadomość narodowa uwłaszczonych chłopów
- Powstanie wielkopolskie 1848 roku
- 20.03.1848r - Komitetu Narodowego w Poznaniu, który uzyskał od Prus zgodę na mianowanie polskich urzędników i wprowadzenie języka polskiego jako urzędowy
- doszło do działań zbrojnych pod dowództwem Ludwika Mierosławskiego
- rząd pruski nie dotrzymał obietnicy i nakazał likwidację oraz wysłał wojska pruskie do stłumienia powstania polskiego w Wielkopolsce
- przewaga wojsk pruskich doprowadziła do upadku powstania
- 17.03.1848 r. - w Krakowie utworzono Komitet Narodowy współpracujący z Mierosławskim
- rząd austriacki obawiając się rewolucji wycofał wojska na Wawel, gdzie zbombardowano miasto i zmuszono do kapitalizacji
- podjęto walkę we Lwowie
- jesienią 1848 władze austriackie opanowały sytuację w Galicji
- pełne uwłaszczenie chłopów w zaborze pruskim i austriackim
- ożywienie kulturalno-narodowe w społeczeństwie polskim
- walka o równouprawnienie języka polskiego
- Wiosna Ludów potwierdziła, że działalność spiskowa nie przynosi niepodległości
|
|
Architektura: - przebudowa Wawelu (dokonali jej Franciszek Florentczyk, Bartłomiej Berecci)
- siedziby magnackie (Pieskowa Skała Szafrańców i Baranów - Leszczyńskich)
- rozwój budowli miejskich (sukiennic, Ratusz w Poznaniu)
- ewenementem była budowa miasta od podstaw - Zamościa wniósł go Bernardo Morando w latach 1580-1600
Rzeźba: - dominowała nagrobkowa,
- działali gł. artyści obcy, a najsłynniejszym z Polaków był Jan Michałowicz z Urzędowa.
Malarstwo: - najwspanialszym zabytkiem z tego okresu jest bogato iluminowany Kodeks Behema , będącym źródłem ikonograficznym,
- najbardziej znanym malarzem był miniaturzysta i polichromista Stanisław Samostrzelnik.
Geneza Oświecenia -okres w dziejach kultury eur. od końca XVII w. (w Polsce od poł. XVIII w.) do pocz. XIX w. „rewolucja naukowa” pod koniec 17-go wieku (rozwój nauk przyrodniczych - Izaak Newton)
- pojawienie się nowej wizji zrozumienia świata (m.in. John Locke).
- racjonalizm - przekonanie o wszechpotędze ludzkiego umysłu (Rene Descartes)
- krytycyzm - krytyczny, badawczy stosunek do otaczającego nas świata
- empiryzm - przekonanie o wszechpotędze ludzkich zmysłów, będących jednym źródłem poznania (Francis Bacon)
- absolutyzm oświeceniowy - „oświecony”, wykształcony władca działający dla dobra ogółu, pełniący służbę dla społeczeństwa
- liberalizm - arystokratyczny ( stworzony przez Charlesa Montesquieu - rząd elit oraz trójpodział władzy) i burżuazyjny (równość społeczna)
- liberalizm ekonomiczny - swoboda działalności gospodarczej (Adam Smith)
- deizm - Bóg twórcą wszechświata nie ingerującym w rzeczywistość
- ateizm - negacja istnienia Boga
Filozofia: - John Locke - jeden z gł. przedstawicieli empiryzmu, twórca teorii poznania (tabula rasa - biała tablica jaka jest człowiek po urodzeniu) zajmował się także teoria państwa i problemem własności
- Rene Descartes (Kartezjusz) - jeden z twórców racjonalizmu, stworzył podstawy naukowego rozumowania
- Immanuel Kant - autor teorii, iż człowiek jest zdolny jedynie do poznania zjawisk zewnętrznych, a nie istoty rzeczy
Nauka: Karol Lineusz - skonstruował systematykę świata roślin i zwierząt, odrzucił kreacjonizm
- Antoine Lavoisier - odkrył istotę procesu spalania, udowodnił, iż polega on na łączeniu się spalanej substancji z tlenem
- Pier Laplac - autor 1-ej naukowej hipotezy dotyczącej narodzin układu słonecznego
Literatura - umożliwiała dotarcie do wielu ludzi i dlatego pełniła rolę swoistego narzędzia walki ideologicznej i propagandy
- cechowała się klarownością, komunikatywnością , zawsze zawierała elementy dydaktyzmu
- główne gatunki to: ody, epigramaty, bajki, poematy heroikomiczne, satyra, pamflet, powieść
-rokoko -bogactwo form zdobniczych, kwiaty, gałązki, muszelki, przytulne wnętrza
- klasycyzm - powrót do ideałów sztuki antycznej
sprawiedliwości społecznej.
WIELKA REWOLUCJA FRANCUSKA (1789-99)
Bezpośrednia przyczyna: - otwarty konflikt rozpoczął się po zwołaniu przez króla Stanów Generalnych w maju 1789r., które miały rozpatrzeć projekt reformy podatkowej, ale spory spowodowane różnicą zdań dotyczącą wielkości reprezentacji poszczególnych stanów, doprowadziły do ogłoszenia się przez posłów stanu trzeciego Zgromadzeniem Narodowym (17.06.1789r. posłowie ustalili, iż nie rozwiążą się dopóki nie ustalą konstytucji)
Wybuch Rewolucji: 14.07.1789 doszło do ataku na Bastylię - symbol władzy królewskiej, od tego momentu sytuacja zaczęła zaostrzać się, rewolucje rozprzestrzeniły się w całym kraju
- zniesiono przywileje szlacheckie, obciążenia chłopów, 26.08.1789 uchwalono Deklarację Praw Człowieka i Obywatela (równość wobec prawa, suwerenność ludu
- monarchia (12.1789- 09.1791 i monarchia konstytucyjna (09.1791- 09.1792) był to okres dwuwładzy, gdyż król posiadał jeszcze niewielkie wpływy, a właściwa władza znajdowała się w rękach parlamentu. O pełnej monarchii konstytucyjnej można dopiero mówić po uchwaleniu Konstytucji 3 września 1791 r. ukształtowały się wówczas gł. ugrupowania polityczne, takie jak jakobini, kordylierzy, żyrondyści, w tym okresie wprowadzono szereg reform m.in. zniesiono szlacheckie przywileje, dokonano podziału obywateli na posiadaczy czynnego i biernego prawa wyborczego, niestety w kraju szerzył się chaos i w celu odwrócenia uwagi od problemów wewnętrznych rozpoczęto wojnę z Austrią, a pod wpływem klęsk zdecydowano się na zniesienie monarchii.
- republika (09.1792- 09.11.1799) w tym okresie doszło do konfliktu pomiędzy żyrondystami, którzy osiągnęli swoje cele polityczne a jakobinami żądnymi dalszych, rewolucyjnych zmian, w jego trakcie ścięto Ludwika 16-go (01.1793), a w Wandei wybuchło antyrewolucyjne powstanie, ostatecznie w 06.1793r jakobini dokonali przewrotu, przejęli władzę i przystąpili do odbudowy państwa, opartej na terrorze, kolejny przewrót zwany termidoriańskim miał miejsce 27.07.1795r władzę wykonawczą objął 5-cio osobowy Dyrektoriat, natomiast ustawodawczą parlament złożony z Rady Pięciuset i Rady Starszych, zaczęła się dominacja burżuazji.
WIOSNA LUDÓW W EUROPIE 1848-49
Geneza Wiosny Ludów - napięcia związane z arbitralnymi decyzjami kongresu wiedeńskiego
- wzrost znaczenia burżuazji, dążącej do władzy
- antagonizmy społeczne i narodowe
- trudna sytuacja w rolnictwie (nieurodzaj) i przemyśle (kryzys)
rewolucja ludowa we Francji
była wyrazem protestu przeciwko konserwatywnym rządom Guizota, wybuchła po wydaniu 22.02.1848r. zakazu organizacji bankietów, które stanowiły specyficzną metodę walki politycznej, 23.02 rozpoczęły się walki, przerażony Ludwik Filip abdykował, a 25.02 proklamowano we Francji republikę, ostatecznie po zgnieceniu robotniczego protestu, tzw. ”powstania czerwcowego”, władzę objęła burżuazja, która po osiągnięciu swoich celów, nie sprzeciwiła się objęciu władzy przez Bonaparte
rewolucja węgierska w latach 1848-49
powstanie narodowe na Węgrzech miało największy zasięg w Europie, zostało zgniecione dopiero przy pomocy oddziałów rosyjskich, uczestniczyło wielu Polaków m.in. Józef Bem
|