Główne nurty kultury europej­skiej: antyk, rene­sans, oświecenie

Antyk pochodzi od łacińskiego słowa antiquus i oznacza dawny. Za począ­tek antyku (inaczej staro­żytności) przyjmuje się przełom wieków IX i VIII p.n.e., za koniec - okres po­między IV a VI wiekiem n.e., naj­częściej rok 476 r., czyli datę upadku cesarstwa Zachodnio­rzym­skiego. Dziś nazwy antyk używa się głównie do okre­ślenia cywilizacji i kultury greckiej i rzymskiej. Cała starożytność dzieli się na dwie grupy: antyk mityczny, zdo­minowany przez Gre­ków oraz antyk chrze­ścijań­ski, zdomino­wany przez Rzymian.

Kultura antyczna

-wywarła ogromny wpływ na kulturę eu­ropejską, szczegól­nie w za­kresie filo­zofii, myśli politycznej, prawa, sztuki, lite­ratury i ka­nonów piękna.

-Starożytna Grecja jest kolebką europej­skiej sztuki i cywiliza­cji.

-Na dokona­niach i wiedzy antycznych twórców opierają się wszystkie późniejsze epoki w dziejach ludz­kości.

-Kultura sta­rożytna była upo­rządko­wana i harmonijna, kładziono nacisk na prostotę, rytmicz­ność i do­sko­nałość.

Filozofia an­tyczna

-Filozofia znaczy umi­łowa­nie mądro­ści.

-Filozofia narodziła się w sta­rożytnej Grecji ok. V w. p.n.e. dzięki Ta­lesowi z Miletu.

-Tales i jego na­stępcy, zwani filo­zo­fami przy­rody, pró­bo­wali po­znać i zro­zu­mieć natu­ralne prawa rzą­dzące przy­rodą.

-Wśród filo­zo­fów przy­rody jest He­ra­klit z Efezu, twórca twier­dze­nia „wszystko pły­nie”.

-Jednym z najlepiej znanych starożyt­nych filo­zofów jest Sokrates, Ateńczyk żyjący w latach 469 - 399 p.n.e.

-So­krates uzna­wany jest za twórcę hu­mani­zmu, pierwszy bo­wiem po­stawił w cen­trum zain­te­re­so­wania czło­wieka i jego ro­zum.

-So­krates do­konał prze­łomu w filo­zo­fii grec­kiej, od­rzu­cając uzna­wany przez filo­zo­fów przy­rody empi­ryzm (czyli po­zna­wanie świata zmy­słami) i w swych roz­my­śla­niach kie­rując się ra­cjo­nali­zmem, czyli teorią, że ro­zum i inte­lekt sta­no­wią główne źródło ludz­kiego po­zna­nia.

-Uczniem So­kra­tesa i kon­ty­nu­ato­rem jego myśli jest inny wy­bity filo­zof, Platon.

-W filozofii starożytnej możemy wyróżnić kilka szkół, z których każda opierała swój światopo­gląd na in­nym zało­żeniu.

-Sto­icyzm zale­cał za­cho­wanie spo­koju we­wnętrz­nego, opa­no­wanie i har­monię du­cha jako drogę do szczę­ścia.

-Scep­ty­cyzm, za­prze­czając moż­li­wości ja­kie­go­kol­wiek po­zna­nia, głosił po­stawę cał­ko­witej obo­jęt­ności.

-Cy­nicy za naj­wyż­sze cnoty ludz­kie uwa­żali umiar, wstrze­mięźli­wość i nie przy­wią­zy­wanie wagi do przed­mio­tów mate­rial­nych.

-Epi­ku­rej­czycy nato­miast głosili, że je­dy­nym do­brem jest przy­jem­ność, a szczę­ście można osią­gnąć tylko ży­ciem po­zba­wio­nym przy­krości, za to peł­nym ra­dości i roz­koszy.
Literatura

-Literatura starożytna stała się wzorem wszystkich później­szych prą­dów lite­rackich i na długie wieki określiła europej­skie kanony piękna.

-W antyku narodziły się: liryka, epika i dramat.

-Źródło ma tutaj też m.in. po­ezja tyr­tejska (za­grzewająca do walki).

-Mitologia grecko-rzymska dała (obok Biblii) podstawy całej euro­pejskiej literaturze.

-Mi­tolo­gia to zbiór mi­tów, czyli opo­wie­ści o wie­rze­niach sta­ro­żyt­nych Gre­ków.

-Po­dział mi­tów:

*mity teo­go­niczne - mó­wią o ży­ciu i lo­sach bo­gów,

*mity ko­smo­go­niczne - opo­wia­dają o po­wsta­niu świata,

*mity an­tro­po­ge­niczne -mó­wią o po­wsta­niu czło­wieka,

*mity ge­ne­alo­giczne - przed­sta­wiają hi­sto­rie naj­sław­niej­szych ro­dów.

-Funkcje mitów:

*po­znaw­cze - dzięki mi­tom lu­dzie wy­ja­śniali pewne nie­zro­zu­miałe zja­wi­ska przy­rody, np. bu­rze z pio­ru­nami, na­stęp­stwo pór roku,

*świa­to­po­glą­dowe - mity, które były pod­stawą wie­rzeń re­li­gij­nych,

*sa­kralne - mity, które przed­sta­wiały wzorce ry­tu­al­nych ob­rzę­dów i na­ka­zy­wały czcić bo­gów.

-tragedia - opowiadała o rzeczach poważnych, drama­tach, kon­fliktach moralnych i religij­nych,

-komedia - lżejsza niż tragedia, mówiła o rzeczach mniej istot­nych, miała zwykle szczęśliwe zakończe­nie,

-farsa - prze­śmiewcza, ironiczna opowieść, najczęściej o życiu politycz­nym w pań­stwie

Religie antyku

-Religia sta­rożytnej Grecji była religią po­liteistyczną, czyli wie­lobó­stwem.

-Opierała się na mi­tologii, skąd czer­pano wie­dzę o bo­gach i ich życiu.

-Religia Greków była antro­pomor­ficzna - bogów wyobra­żano sobie w postaci ludzi, wiecznie młodych i pięknych.

-Każdy z bo­gów miał pieczę nad jedną lub kil­koma okre­ślo­nymi dziedzinami ludzkiego życia:

-Bogom składano ofiary ze zwierząt lub owoców, przed wypi­ciem wina ulewano też trochę na ich cześć - były to tzw. libacje.

-Starożytni wyznawali również wiarę w życie wieczne po śmierci. Warunkiem owego życia był pochówek zgodny z ustalonymi obrzędami.

-Religię tę po podbiciu Grecji przejęli Rzymia­nie. Zmienili oni imiona bogów z grec­kich na rzymskie i czcili ich wzorem Greków.

-Epoka antyku to rów­nież czas narodzin chrześcijań­stwa.

Chrześcijaństwo wywodzi się z juda­izmu - pierwszej religii monoteistycznej, czyli czczącej jednego Boga.

-Zarówno chrześcijań­stwo, jak i judaizm opierają się na Biblii.

Odrodzenie to przede wszystkim epoka wiel­kich indywidualności. Człowiek nie był zo­rientowany na jedną dyscyplinę, bardzo często pełnił wiele funkcji: zawodowych, społecznych, politycz­nych, artystycznych. Najlepszym przykła­dem mogą być Le­onardo da Vinci i Mi­chał Anioł, którzy interesowali się nauką, techniką, rozmaitymi dziedzinami sztuki i filozofią. Renesans zrodził wielu geniuszy, których osiągnięcia do dziś wzbudzają szacu­nek i podziw, gdyż znajdują praktyczne zastosowania.

-Odrodzenie się czło­wieka w Renesansie polegało na:

*od­rzuce­niu ide­ałów śre­dnio­wiecz­nej ascezy,

*za­ne­go­waniu schola­styki i śre­dnio­wiecz­nego sys­temu gradu­al­nego (hierar­chii bytów od najniż­szych po udu­cho­wione).

*Nowa epoka podkre­ślała niezwykłą god­ność każ­dego czło­wieka, warto­ści życia ziemskiego.

*XV i XVI wiek to czas wielkich od­kryć geogra­ficznych i po­dróży na­ukowych.

*Renesans to również okres odrodzenia nauki i sztuki.

*pojawił się druk, który zrewolucjo­nizował całą epokę, my­ślenie o świe­cie oraz prze­kaz informa­cji.

-Książki, które dotąd były prawie niedo­stępne i nie­osią­galne ze względu na ich cenę, stały się do­brem po­wszech­nym.

-Wy­da­rzenie to wpły­nęło na szyb­kość prze­kazu idei i myśli.

*Nie można również za­pominać, iż Renesans jest czasem, w którym obfi­cie korzy­stano z do­robku an­tycznego, w którym się do niego odwo­ływano i sta­wiano go za wzór.

*Renesans na­dał Anty­kowi nowy sens. Antyk stał się więc kryte­rium oceny dorobku re­nesansowego, kanonem piękna w sztuce i filo­zofii. Bardzo popularne stało się hasło powrotu do źródeł - czyli ad fontes.

*Zdaniem ba­daczy epoki na narodziny Renesansu wpływ miały również m.in. kryzys papie­stwa, rozluź­nienie więzi łączących pa­piestwo z ce­sarstwem, rozwój miast, handlu i rze­miosła.

*Odrodzenie miało miejsce tylko w łaciń­skiej części Europy.

-W Bi­zan­cjum i kra­jach pra­wo­sław­nych prze­łom re­ne­san­sowy nie na­stąpił.

-Do głównych przy­czyn należą:

*kry­zys pa­pie­stwa i roz­wój re­for­macji,

*roz­bi­cie jedno­ści ce­sarsko - pa­pie­skiej Eu­ropy

*po­wsta­wanie, po okre­sie rozbi­cia feu­dal­nego, zjed­no­czo­nych państw (m. in. Hisz­pania, Fran­cja, Szwaj­ca­ria, Pol­ska).

Humanizm - (łac. humanitas 'cz­łowieczeństwo', 'lu­dzkość'), prąd umy­słowy renesansu, po­przedził jakby całą epokę, był jej zwiastu­nem, 'świtem' -.

*Waga tego pierwszego objawienia polegała przede wszystkim na uzmysłowie­niu sobie wartości wła­snej, jedy­nej, ludzkiej oso­bowo­ści (humanus "ludzki").

*Hasłem hu­manistów było hasło Terencjusza "człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce" (Homo sum et nihil hu­mani a me alienum esse puto).

-Sta­wiało ono nie­ogra­ni­czone moż­li­wo­ści po­szuki­wa­niom wszech­stron­nej wiedzy o czło­wieku.

-kim i ja­kim jest czło­wiek, sta­no­wiło cen­trum zainte­re­so­wania hu­mani­stów.

-Po­trzeba po­znania i for­mo­wania in­dywi­du­al­nej oso­bowo­ści pod­dała pro­gram za­równo stu­dio­wania sie­bie, swych we­wnętrz­nych prze­żyć, jak i kształ­ce­nia się na świet­nych zdoby­czach i wzo­rach ludz­kiego du­cha, naj­pełniej obja­wio­nych w sta­ro­żytnej wiedzy o czło­wieku, czyli w an­tycz­nej fi­lo­zo­fii, lite­ra­tu­rze i sztuce.

Reformacja - drugi z głównych prądów renesansu - była także efektem jego odwagi, nie cofającej się nawet przed kwestionowa­niem dogmatów religij­nych.

*Reformacja stworzyła wi­zerunek człowieka jako istoty o całkowicie skażonej na­turze, w któ­rej Bóg widzi tylko 'smród i plugastwo'.

*Renesansowa harmo­nia i równowaga za­częły chwiać się wobec zagro­żenia samot­nością, wo­bec rozterek duchowych. REFOR­MA­CJA

OŚWIECENIE

-Nowe myśli zapocząt­kowali Francuzi, An­glicy, Holendrzy. Roz­wój przypada na XVIII w. Jednym z pierw­szych uczonych był Kartezjusz. W "Rozwa­żaniach o metodzie" stwierdził, że najważ­niejszym czynnikiem jest rozum. Wszystko niezgodne z rozumem odrzucał: "cogito ergo sum" (myślę więc jestem). Okres ten nazwano oświeceniem, ponieważ przywiązy­wał szczególną wagę do siły rozumu, jako światła rozjaśniającego poznanie świata. W związku z docenianiem rozumu odczuwano potrzebę szerzenia oświaty i wpajania w społeczeństwa przeko­nania o konieczności powszechnej edukacji. Najpopularniej­szym kierunkiem był racjo­nalizm i deizm, który uznawał Boga za stwórcę świata, ale odrzucał jego ingeren­cję w sprawy ludzkie. Głównymi ideami oświecenia były: kryty­cyzm, utylitaryzm (użyteczność), natura. Właśnie literatura zajmowała się oświe­ceniem i wychowaniem człowieka.

-Filozofia oświecenia głosiła kult wiedzy i rozumu, proklamowała racjonalistyczny pogląd na świat, krytykowała religię i Kościół, pro­pagując ateizm bądź deizm. Potępiała fana­tyzm religijny, nietole­rancję wyznaniową, ciemnotę, uprzywile­jowanie kleru i szlachty, domagała się laicyzacji państwa. Przedstawiciele oświe­cenia krytykowali feudalny porządek społeczny i przywileje stanowe, głosili hasła wolności człowieka, równości wobec prawa, przygotowywali grunt do powstania nowego społeczeństwa i jego nowej, burżuazyjnej organizacji. Wybitnymi przedstawicielami myśli oświecenia we Francji byli: Wolter (Voltaire), zwany królem filozofów, wróg kleru, bojownik o wolność słowa; Monte­skiusz (Ch. L. Monte­squien), zwolennik monarchii parlamentar­nej i twórca teorii o podziale władzy pań­stwowej na wykonaw­czą.

-Najwięksi twórcy oświecenia:
J. Locke - napisał „Dwa traktaty o rządzie” i „Listy o tolerancji”
I. Newton - prawo powsz. ciąż. , rachunek różniczkowy
Franciszek Maria Wolter - wiek Ludwika XIV
Christian Wolff i G. Leibnitz - twórcy filozofii optymizmu
Jan Jakub Roussean - napisał “Umowę spo­łeczną”, twórca sentu­mentalizmu
Adam Smith - napisał dzieło „O pochodzeniu i naturze bogactwa narodów”

-FILOZOFIE

*Racjonalizm -Twórcą był Kartezjusz. “Cogito ergo sum” - “myślę więc jestem”. Uważał, ze celem poznania jest myślenie. Człowiek poznaje prawdę o świecie za pomocą myślenia. Prawdziwe jest tylko to, co da się rozumowo wytłuma­czyć. Odrzucenie prze­sądów.

*Empiryzm -Twórca Franciszek Bacon. Twierdził, ze praw­dziwe jest to co można sprawdzić za pomocą doświadczenia.

*Ateizm - Odrzucał wszelkie zasady reli­gijne, również istnienie Boga. Ateiści uznawali kult materii. Wartości duchowe były dla nich nieważne. Ateizm wypływał z racjonali­zmu.

*Deizm -Założenie o istnieniu jedynie Boga jako stwórcy i początku świata.

*Humanitaryzm - Zwracał uwagę na godność człowieka, a równość i braterstwo uznawał za zasadę niepodważalną. Oświe­cenie “odkryło” czło­wieka, który stał się centrum zainteresowa­nia filozofii, nauki, sztuki i polityki. Dą­żono do ulżenia jego doli, oszczędzenia mu cierpień, zapewnienia wolności osobistej i odpowiednich warun­ków wszechstronnego rozwoju.

*“Tabula rasa” - John Locke twierdził, że człowiek urodził się jak czysta tablica i w ciągu swojego życia zapisuje tą tablicę (korzystając z rozumu, doświadcze­nia). Była ona odzwier­ciedleniem niewinności człowieka.

*Utylitaryzm - Celem jednostki miało być dobro ogółu.

*Sensualizm - Źródłem wiedzy są wrażenia zmysłowe, są odbiciem rzeczywistości. Dzięki nim człowiek może dociec sensu istnienia. Wszystko daje się nazwać, określić sło­wami.

*Relatywizm - Teoria względności

-Główne nurty arty­styczne okresu Oświe­cenia:

*klasycyzm - kierunek artystyczno-literacki, mający swoje źródła w kulturze antycznej (czyli klasycznej: grecko-rzymskiej). Sztuka epok później­szych nawiązywała do tradycji antyku, wyko­rzystując jego wzorce. Wyróżniamy klasy­cyzm renesansowy, oświeceniowy oraz neoklasycyzm (przeł. XIX i XX w).

Główne założenia klasycyzmu:
-piękno jest jedyne i obiektywne - istnieją ustalone kanony piękna
-sztuka ma wyrażać harmonię i zachowy­wać ład (proporcje, równowaga, statycz­ność)
-należy tworzyć we­dług ustalonych reguł (poetyk, podręczników sztuki)
-należy wzorować się na sztuce antycznej (greckiej i rzymskiej), która najlepiej odda­wała harmonię natury
-piękno ma wynikać z prostoty, a nie z zawi­łości

*sentymentalizm - prąd umysłowy i lite­racki konkurencyjny wobec oświeceniowego klasycyzmu, który został stworzony przez filozofa francuskiego J. J. Rousseau. Doświad­czenie jednostki Rous­seau uważa za główne źródło wiedzy o świe­cie. Klasycznym prze­konaniom o harmonii i ładzie świata przeciw­stawia napięcie i emo­cje świadczące o kryzy­sie współczesnej cywi­lizacji.

*rokoko - styl ten miał najmniejszy udział w tworzeniu dorobku piśmienniczego epoki oświecenia. Charakte­rystyczne dla wytwor­nej i subtelnej, niejako rozrywkowej twórczo­ści. Rokoko było zna­mienne dla pewnego typu komedii, oper i drobnych wierszy. Istotą tego stylu było rozumienie piękna jako wartości podstawowej, dającej przyjemność obcowania z wytwo­rami sztuki. Poza lite­raturą rokoko najpełniej zostało zrealizowane w małych formach archi­tektonicznych oraz w architekturze pałaco­wych i salonowych wnętrz: w eleganckiej ornamentyce, w lekko­ści i dekoracyjności wystroju, w porcelano­wych bibelotach, w malarskich miniaturach i w miłosnej tematyce obrazów francuskich mistrzów: Jana Watteau czy Francois Bouchera. W kulturze polskiej przykładem ogrodu urządzonego w stylu rokoko są Powązki Izabeli Czartoryskiej (patrz również hasło: "Powązki").

Oświecenie

-Anglia
Dominującą tendencją w Anglii był EMPI­RYZM - DOŚWIAD­CZALNOŚĆ. Zaś we Francji RACJONA­LIZM = LOGIKA MYŚLENIA ( zdolność racjonalnego myślenia). W Anglii wybijają się dwa nazwiska Isaak Newton ( opis zjawisk fizycz­nych w j. mate­matyki) John Lock. Lock twier­dził, że umysł czło­wieka jest niezapisaną kartą. Karta ta zapisuje się poprzez doświad­czenie i wy­chowanie. Jedyne dążenie po­wszechne dla całego rodzaju ludzkiego to dążenie do szczęścia i unikanie cierpienia. Poglądy Johna Locka miały przełożenie na doktrynę władzy pań­stwowej. Każdy czło­wiek jest odpowie­dzialny za swoje szczę­ście i każdy winien unikać cierpie­nia, ale tak naprawdę jest wolny. Podstawą jego wolności jest posiada­nie własności. Efekt pracy człowieka należy do niego. Pań­stwo jest neutralne światopoglą­dowo, ma obowiązek chronić wolność i własność ludzi. Każdy człowiek sam odpo­wiada za swoje zba­wienie i postępowanie. W ten sposób powstała ide­ologia liberalna, gdzie podstawą wolno­ści jest własność jako nienaru­szalna i święta, pilno­wana przez pań­stwo. Państwo nie interesuje się ubogimi.

-Francja
W połowie XVlll w. Francja dominowała w dziedzinie kultury. Z jednej strony przyswa­jali sobie osiągnięcia angielskie, z drugiej na twórczo je przekształ­cali. Do osób najbar­dziej znanych z tego okresu zaliczamy WOLTERA - nowator­skie opisywanie. Intere­sował się historią - ostro przeciwstawiał się średniowieczu jako wieku szczególnie barbarzyńskim. MON­TESQIEU - uważany był za ojca socjologii - odrzucał koncepcję historii jako procesu posiadającego rozumny cel i uznawał, że losem państwa ( wzrostem lub upadkiem) rządzą pewne prawidłowości ( O duchu praw 1748 r.). Jednak w pamięci potomnych zapisał się jako politolog. Był zwolennikiem republi­kańskiego ustroju, lecz twierdził że " czas republik minął ", dla­tego uważał, że najlep­szy ustrój to ustrój monarchii konstytucyj­nej ( Anglia). Sformu­łował słynną zasadę TRÓJPODZIAŁU WŁADZY na: ustawo­dawczą, wykonawczą i sądowniczą.

-Polska
W Polsce oświecenie zaczęło się około roku 1740, kiedy to założono Collegium Nobilum. Właściwy rozwój przy­pada na lata 1764-1795. W 1747 roku Załuscy założyli bibliotekę publiczną. W 1749 Stanisław Leszczyński napisał dzieło pt. "Głos wolny wolność ubez­pieczający", dotyczące liberum veto. Domagał się poprawy bytu ludzi, wzmocnienia admini­stracji. Stanisław Ko­narski napisał "O sku­tecznym rad sposobie", w którym prowadzi rozważania o Sejmie. Proponuje usunięcie liberum veto i wprowa­dzenie zasady większo­ści głosów. W roku 1765 założono Teatr Publiczny w Warsza­wie. Powstała też Szkoła Rycerska, która miała przygotować młodych ludzi do służby wojskowej. Absolwentami zostali później: J. Jasiński, T. Kościuszko, J. U. Niemcewicz. Szkołą kierował książę Adam Czartoryski. Zaczął wychodzić "Monitor", którego redaktorami byli: Czartoryski, Kra­sicki, Bohomolec. Czasopiśmiennictwo odgrywało znaczną rolę w oświecaniu ludzi epoki. Wychodziło też pismo pt. "Zabawy przyjemne i poży­teczne", w którym drukowali swe utwory: Krasicki, Naruszewicz, Zabłocki. W 1773 r. powstała KEN. Powo­dem powstania KEN była likwidacja zakonu jezuitów. Przyznała prawo do nauki wszystkim dzieciom. Dokonano reformy Uniwersytetów w Wilnie i w Krakowie. Ogromny wpływ miały działania króla Stani­sława Poniatowskiego, który próbował dźwi­gnąć kraj z upadku. Przyczynił się on do rozwoju kultury i sztuki. Skupił wokół siebie grono ludzi wykształconych, lite­ratów i malarzy, któ­rych zapraszał na słynne obiady czwart­kowe. W literaturze rozwijały się trzy prądy: klasycyzm - nawiązywał do litera­tury starożytnej, posłu­giwał się motywami mitologicznymi, cenił tragedię i epos, język powinien być zrozu­miały; sentymentalizm -opisywano przeżycia wewnętrzne, ludzkie uczucia, by silniej oddziaływać na od­biorcę; rokoko-odrzucał dydaktyzm, utwory powinny być tworzone dla przyjemności. W sztuce rozwijał się klasycyzm. W okresie tym tworzyli Canaletto i Bacciarelli. Teatr powstał w Warszawie z inicjatywy króla w 1765 roku. Był to pierwszy publiczny teatr, który zapocząt­kował działalność sceny narodowej. Pierwszym dyrektorem został Wojciech BO­GUSŁAWSKI. Mieścił się on w Operalni. Występowały zespoły: francuskie, polskie i włoskie. Pierwszą wystawioną sztuką była "Natręta" J. Bielec­kiego (na zamówienie króla, dnia 19. XI.).
Główne systemy spo­łeczno-gospodarcze w Europie: feudalizm, kapitalizm, socjalizm

Feudalizm (z łaciny feudum - prawo do rzeczy cudzej), ustrój społeczno-polityczny, ukształtowany w śre­dniowieczu, w klasycz­nej postaci występujący w Europie Zachodniej, szczególnie we Francji w X-XIII w. Wykształ­cił się jako system hierarchicznej zależno­ści jednostek pomiędzy sobą na bazie ewolucji zależności dobrowol­nej, spotykanej często już u schyłku starożyt­ności. Feudalizacja przybrała na sile w VII-IX w. w związku z umocnieniem pozycji możnowładców, którzy dzięki uzyskanym immunitetom uwolnili się spod zwierzchności monarszej.
Różne były drogi po­wstawania zależności feudalnej i stąd różne kategorie ludności zależnej:
1)zakupy, zakupieńcy, rataje - osiedleni w posiadłości pańskiej dłużnicy, którzy w zamian za udzieloną im przez feudała pożyczkę w inwentarzu, ziarnie czy pieniądzu, zmu­szeni byli do pracy na roli w gospodarstwie pańskim i pozbawieni prawa opuszczania włości feudalnej, aż do spłaty długu (w istocie spłata długów była wręcz niemożliwa).

2)przypisańcy - lud­ność chłopska pozba­wiona prawa opuszcza­nia swych gospodarstw, która powstała na skutek nadawania przez księcia ziemi (najlicz­niej i najwcześniej występuje w dobrach kościelnych).

3)ludność niewolna (służba dworska i czeladź) - jeńcy wo­jenni, których podstawę utrzymania stanowiła własna gospodarka, ale zobowiązani byli do posługi na rzecz pana (z biegiem czasu li­czebność i znaczenie tej ludności coraz bardziej malały).
4)dziedzice - ludność wolna, która z różnych przyczyn nie mogła się utrzymać na własnej ziemi (zubożenie, klęski żywiołowe, najazdy nieprzyjaciel­skie, grabież itp.).

Ludność ta miała prawo opuścić włości feudała, a wysokość i charakter jej zobowiązań regulo­wała umowa (w prak­tyce grupa ta stale się zmniejszała). Wraz z zawarciem dobrowolnej umowy, tzw. komendacji pomiędzy możnowładcą (seniorem) a podopiecz­nym (wasalem, lennikiem), zobowiązy­wano feu­dała do zapewnienia wasalowi opieki i pomocy materialnej w formie beneficjum, wasali natomiast zobo­wiązywano do służenia seniorowi w sposób "nie uwłaczający god­ności człowieka wol­nego". Była to specy­ficzna transakcja wła­snościowa: wolny oddawał swoją ziemię panu, by uzyskać od niego już tylko prawo jej użytkowania.
Możnowładcy stali się pośrednikami pomiędzy zależnymi od siebie lennikami a królem ("wasal mego wasala nie jest moim wasa­lem"), co powodowało osłabienie pozycji królewskiej i rozbicie jedności państwowej. Ówczesne państwa stanowiły federacje drobniejszych organi­zmów, formalnie pod­ległych królowi jako najwyższemu seniorowi (suwerenowi).

Typowa forma rządów w okresie feudalizmu to monarchia, kolejno wczesnofeudalna, stanowa i absolutna. Po okresie rozkwitu, w XIV-XV w., nastąpił rozkład feudalizmu, ale jego przeżytki utrzy­mały się w różnych krajach jeszcze przez wiele stuleci. We Fran­cji, kolebce klasycz­nego feudalizmu, poło­żyła im kres dopiero rewolucja 1789. Społe­czeństwo we wczesnym okresie feudalnym dzieliło się na dwie klasy: uprzywilejowaną (właściciele gruntów) i pozbawioną praw (ludność poddańcza). Klasy te nie stanowiły zamkniętych stanów, więc przynależność do klasy uprzywilejowanej warunkowało nie po­chodzenie, ale posiada­nie ziemi (jej utrata równała się często przejściu do klasy pozbawionej praw).
Stopniowo spośród ludności poddańczej wyodrębniła się grupa mieszkańców miast, walcząca o wolność osobistą, prawa gospo­darcze i polityczne, a większość ludności chłopskiej wyzwoliła się z poddaństwa osobi­stego. Obie klasy na­brały charakteru sta­nów, a o przynależno­ści do nich zaczęło decydować urodzenie. Oba stany nie były jednolite wewnętrznie. Wśród szlachty obok arystokracji wyróż­niano średnie i drobne rycerstwo, klasa nie­uprzywilejowana roz­padła się na mieszczan i chłopów. Obok dwóch wymienionych stanów dziedzicznych stan uprzywilejowany, lecz nie dziedziczny, stano­wiło duchowieństwo. Ten układ społeczny pierwszym gwałtow­nym wstrząsom uległ dopiero w wyniku Wielkiej Rewolucji Francuskiej.

Feudalizm w Polsce

Literatura historyczna, rozumiejąca przez feudalizm jedynie jego postać klasyczną, ne­gowała istnienie feuda­lizmu w Polsce, a to z racji sporadycznego występowania prawa lennego w stosunkach wewnętrznych państwa, jedynie na Śląsku, Pomorzu Zachodnim, Rusi i Mazowszu. Feudalizm występował natomiast w stosunkach zewnętrznych, królowie polscy sprawowali czasowe lub trwałe zwierzchnictwa lenne nad ziemiami sąsied­nimi (m.in. Prusy), jak również w układach społecznych i gospo­darczych, choć z pew­nym opóźnieniem w porównaniu z Zacho­dem, gdyż dopiero formowanie się pań­stwa w czasach Piastów przyspieszyło rozwar­stwienie niezróżnico­wanej dotąd warstwy kmiecej.
Feudalizm w Polsce można podzielić na cztery okresy:

1)wczesnofeudalny: do połowy XII w.

2)gospodarki czyn­szowej: od połowy XII do połowy XV w.

3)gospodarki fol­warczno-pańszczyźnia­nej: od połowy XV do połowy XVIII w.

4)kryzys gospodarki folwarczno-pańszczyź­nianej: od połowy XVIII (reforma uwłaszczeniowa) do połowy XIX w.

Zjawiska analogiczne do feudalizmu w Euro­pie zachodziły, a nawet zachodzą także w innych częściach świata, ich charakter zależy od środowiska, w którym występują. Najprościej można to zauważyć u ludów koczowniczych, prawo wyłącznego korzystania z określonych pastwisk przysługiwało w tych kulturach wodzom plemiennym, którzy pozwalali z nich korzy­stać jednostkom od siebie uzależnionym (zależność nie tylko ekonomiczna, ale także osobista). Na Dalekim Wschodzie feudalizm wykształcił się bezpo­średnio na formacji wspólnoty pierwotnej, współistniejąc z ukła­dem niewolniczym. W Chinach stosunki feu­dalne wykształciły się na gruncie patrymonia­lizmu biurokratycz­nego. W Japonii wy­kształciła się organiza­cja bakufu, z szogunem na czele. Ścisła defini­cja feudalizmu jest do dzisiaj przedmiotem sporu między przed­stawicielami różnych dziedzin nauki.

Kapitalizm to system gospodarczy opierający się na zasadach:

-wolnego obrotu towarami i usługami ,

-wolnej konkurencji pomiędzy podmiotami,

-wolnego obrotu kapitałem oraz środ­kami produkcji .

-Nazwa kapitalizm jest często używana dla określenia systemu społecznego, gospo­darczego i politycznego występującego w kra­jach zachodnich.

-Nigdzie na świecie nie ma systemu w pełni kapitalistycznego.

-Kapitalizm jest ogra­niczany m.in. przez:

*monopole państwowe -prywatne monopole w kapitalizmie (czyli przy wolnym rynku), według jego zwolenników, praktycznie nie wystę­powałyby;

*ograniczenia obrotu kapitałowego, np. przez kontrolę państwa nad systemem bankowym;

*interwencjonizm i protekcjonizm (cła) państwowy;

nierówne traktowanie podmiotów przez prawo, w szczególności różne opodatkowanie;

*różne ograniczenia w wolnym obrocie towa­rami i usługami;

*koncesje, zezwolenia; władzę biurokracji.

-Kapitalizm zależy od rozwiniętego systemu finansowego.

-Najważniejsze instytu­cje finansowe w syste­mie kapitalistycznym to banki i giełdy.

-Kapitalizm wymaga stabilnego pieniądza.

-W krajach z wiary­godną polityką mone­tarną jest to waluta lokalna, w innych krajach jest to często bardziej wiarygodna waluta obca (np. dolary, Euro) lub w dawniejszych czasach kruszce (złoto lub srebro).

-Według teorii liberalnych, gospodarka kapitali­styczna jest w stanie stałego zagroże­nia przez interwencję państwową.

-Neoliberałowie twier­dzą, że wielokrotnie już państwa niszczyły dobrze rozwijającą się gospodarkę przez złe ustawy, a także, że ogromne straty może przynieść również spowodowana przez nieodpowie­dzialną politykę państwa desta­bilizacja systemu finan­sowego lub pieniądza. Wywołuje to ich zda­niem poważne kryzysy gospodarcze, takie jak np. Wielki Kryzys lub ostatnio kryzys w Argentynie.

-Stojąca w opozycji do neoliberałów, szkoła badaczy kapitalizmu, keynesiści, upatruje w nieskrępowanym wol­nym rynku tendencji naturalnie prowadzą­cych do kryzysów wynikających z niera­cjonalnej alokacji zasobów przez rynek i okresowych fluktuacji popytu.

-Przezwyciężanie takich kryzysów doko­nuje się m.in. poprzez stymulowanie inflacji, interwencjonizm pań­stwowy, wprowadzenie masowych robót pu­blicznych, a także rozbudowany system ochrony socjalnej.

-Działania te finanso­wane są z wyższych obciążeń podatkowych lub deficytu budżeto­wego. Według partii i organizacji lewico­wych, kapitalizm pro­wadzi do niesprawiedliwości społecznej.

-Kapitalistyczny system produkcji był także przedmiotem badań Karola Marksa. Sfor­mułował on tzw. teorię wartości dodatkowej, uznając za istotę sys­temu kapitalistycznego systematycznie odbie­ranie pracownikowi części wypracowanej przez niego wartości przez kapitalistę.

*Marks był także auto­rem tezy o cyklicznym i nieuniknionym cha­rakterze kryzysów gospodarki kapitali­stycznej, jak też jej nieuchronnym upadku.

Socjalizm (łac.societas - wspólnota) - wielo­znaczne pojęcie, odno­szące się do prób zmniejszenia nierówno­ści społecznych i upo­wszechnienia świad­czeń socjalnych, lub poddania gospodarki kontroli społecznej (poprzez instytucje państwowe, samorzą­dowe, korporacyjne lub spółdzielcze). Częścią wspólną wszystkich odmian socjalizmu jest (częściowe lub całko­wite) odrzucenie idei kapitalistycznego wolnego rynku, ograni­czenie własności pry­watnej oraz promowa­nie idei sprawiedliwości spo­łecznej.

-Rodzaj ideologii politycznej, wywodzą­cej się z utopijnej filo­zofii politycznej roz­wijanej w latach 30. i 40. XIX wieku we Francji (np. Henri de Saint-Simon, Pierre Leroux, Charles Fou­rier) i Anglii (Robert Owen). Celem socjali­stów było zbudowanie społeczeństwa bez ubóstwa, gdzie siły rynkowe nie są głów­nym mechanizmem podziału bogactwa oraz w którym funkcjono­wanie społeczeństwa opiera się na wspólnej własności, wzajemnej współpracy i altruizmie. Teorety­kami socjalizmu po­łowy XIX w. byli: Karol Marks, Fryderyk Engels, Pierre Proud­hon i Michał Bakunin twórcy marksizmu, anarchizmu i anarchosyndykalizmu. Wkrótce na gruncie marksistowskiej wersji socjalizmu powstała ideologia komunistyczna oraz ideologia socjaldemokratyczna. Elementy ideologii socjalistycznej były także łączone z nacjonalizmem (nazizm), chrześcijaństwem, islamem etc.

-Ruchy społeczne inspirowane ideolo­giami socjalistycznymi i partie polityczne określające się jako socjalistyczne. Partie te zostały zjednoczone w 1864 roku w ramach I Międzynarodówki (Międzynarodowego Stowarzyszenia Robot­niczego). Później ruch socjalistyczny podlegał podziałom z powodu sporów ideologicznych, stosunku do ZSRR, taktyki działania. Główne siły w ruchu socjalistycz­nym XX wieku to:

*socjaldemokracja - partie socjaldemokra­tyczne realizowały interwencjonizm pań­stwowy w ramach gospodarki rynkowej; dużą wagę przywiązy­wały do demokracji, oraz polityki laickiej, upowszechnienia oświaty, pokojowej polityki międzynaro­dowej. Obecnie dużą rolę odgrywają w kra­jach europejskich, także w Kanadzie, Australii, Nowej Zelandii, Ameryce Łacińskiej, m.in SPD w Niem­czech, Partia Pracy w Wielkiej Brytanii, Partia Pracy w Holan­dii. W Polsce do kon­cepcji socjaldemokra­tycznej odwołują się partie RACJA Polskiej Lewicy, Polska Partia Pracy i Partia Socjalde­mokratyczna.

-demokratyczny socja­lizm - partie na lewo od socjaldemokracji, krytykujące zarówno przesuwanie się w stronę centrum sceny politycznej głównych partii socjaldemokra­tycznych, jak i odcina­jące się od antydemo­kratycznego leninizmu. Najsilniejsze w Europie i Ameryce Południo­wej, m.in. Partia Le­wicy w Szwecji, Socja­listyczna Partia Lu­dowa w Danii, Partia Lewicy w Niemczech, Blok Lewicy w Portu­galii. W Polsce do koncepcji demokra­tycznego socjalizmu odwołuje się organiza­cja Młodzi Socjaliści oraz Polska Partia Socjalistyczna.

-komunizm - partie komunistyczne wyzna­wały ideologię okre­ślaną jako marksizm-leninizm; ich program przewidywał budowę państwa o gospodarce planowej. Ruch komu­nistyczny uległ dal­szym podziałom (trockizm, maoizm, eurokomunizm). Pod koniec XX wieku i na początku XXI wieku w obliczu fiaska komunizmu sowiec­kiego wiele partii ko­munistycznych przyjęło program socjaldemo­kratyczny. W Polsce do koncepcji komunizmu odwołuje się Komunistyczna Partia Polski.

-Socjalizm w marksizmie to typ państwa i społeczeń­stwa, w który prze­kształca się kapitalizm i który poprzedza komunizm: jego cechą konstytu­tywną jest zasada "od każdego według jego zdolności, każdemu według jego pracy". Państwa rzą­dzone przez partie komunistyczne oficjal­nie określały się jako "socjalistyczne", cho­ciaż socjaldemokraci uważali to określenie za nieadekwatne.

-Realny socjalizm - określenie używane na rzeczywistą formę rządów w krajach rządzonych przez partie komunistyczne z okresu zimnej wojny, cechującą się wieloma odstępstwami od idei socjalizmu.

-Jako "socjalistyczną" określano także gospodarkę planową, a także politykę go­spodarczą zwiększa­jącą równość ekono­miczną kosztem wolno­ści gospodarczej. Na­rzędziami takiej poli­tyki były:

*redystrybucja dochodu narodowego (progre­sywne podatki, dotacje do towarów i usług);

*reglamentacja towa­rów i usług;

*nacjonalizacja (naj­częściej upaństwowie­nie) środków produkcji, także wspieranie spółdzielczości.

Ideologie czerpiące inspirację z socjalizmu:

-socjalizm dhammiczny - system nauk społecz­nych będących wyni­kiem buddyjskiej ana­lizy obecnego społe­czeństwa. Stworzony w Tajlandii przez mnicha buddyjskiego Buddhadasa Bhikkhu

-socjalizm agrarny - połączenie agraryzmu z socjalizmem

-socjalizm chrześcijań­ski - utopijny nurt, oparty o naukę chrze­ścijańską, powstały w XIX wieku

-socjalizm rynkowy - system oparty o mie­szankę planowania, samorządności pracow­niczej i rynku, oparty na własności mieszanej z dużym udziałem sektora spółdzielczego i własności pracowni­czej. W Polsce o tę koncepcję oparty był program gospodarczy I Zjazdu "NSZZ Solidar­ność", przyjęty w 1981 roku.

Rewolucje w Europie: Wielka Rewolucja Francuska, Wiosna Ludów, rewolucje rosyjskie 1917

WIELKA REWO­LUCJA FRANCU­SKA (1789-99)

Bezpośrednia przy­czyna: - otwarty kon­flikt rozpoczął się po zwołaniu przez króla Stanów Generalnych w maju 1789r., które miały rozpatrzeć pro­jekt reformy podatko­wej, ale spory spowo­dowane różnicą zdań dotyczącą wielkości reprezentacji poszcze­gólnych stanów, do­prowadziły do ogłosze­nia się przez posłów stanu trzeciego Zgro­madzeniem Narodo­wym (17.06.1789r. posłowie ustalili, iż nie rozwiążą się dopóki nie ustalą konstytucji).

Wybuch Rewolucji: 14.07.1789 doszło do ataku na Bastylię - symbol władzy królew­skiej, od tego momentu sytuacja zaczęła za­ostrzać się, rewolucje rozprzestrzeniły się w całym kraju- zniesiono przywileje szlacheckie, obciążenia chłopów, 26.08.1789 uchwalono Deklarację Praw Człowieka i Obywa­tela (równość wobec prawa, suwerenność ludu.

Etapy rewolucji - monarchia (12.1789- 09.1791 i monarchia konstytucyjna (09.1791- 09.1792) był to okres dwuwładzy, gdyż król posiadał jeszcze niewielkie wpływy, a właściwa władza znajdowała się w rękach parlamentu. O pełnej monarchii kon­stytucyjnej można dopiero mówić po uchwaleniu Konstytu­cji 3 września 1791 r. ukształtowały się wów­czas gł. ugrupowania polityczne, takie jak jakobini, kordylierzy, żyrondyści, w tym okresie wprowadzono szereg reform m.in. zniesiono szlacheckie przywileje, dokonano podziału obywateli na posiadaczy czynnego i biernego prawa wy­borczego, niestety w kraju szerzył się chaos i w celu odwrócenia uwagi od problemów wewnętrznych rozpo­częto wojnę z Austrią, a pod wpływem klęsk zdecydowano się na zniesienie monarchii.- republika (09.1792- 09.11.1799) w tym okresie doszło do kon­fliktu pomiędzy żyron­dystami, którzy osią­gnęli swoje cele poli­tyczne a jakobinami żądnymi dalszych, rewolucyjnych zmian, w jego trakcie ścięto Ludwika 16-go (01.1793), a w Wandei wybuchło antyrewolu­cyjne powstanie, osta­tecznie w 06.1793r jakobini dokonali przewrotu, przejęli władzę i przystąpili do odbudowy państwa, opartej na terrorze, kolejny przewrót zwany termidoriań­skim miał miejsce 27.07.1795r władzę wykonawczą objął 5-cio osobowy Dyrekto­riat, natomiast ustawo­dawczą parlament złożony z Rady Pię­ciuset i Rady Star­szych, zaczęła się dominacja burżuazji.

WIOSNA LUDÓW W EUROPIE 1848-49

Geneza Wiosny Lu­dów - napięcia zwią­zane z arbitralnymi decyzjami kongresu wiedeńskiego - wzrost znaczenia burżuazji, dążącej do władzy- antagonizmy społeczne i narodowe- rozwój nowych idei- trudna sytuacja w rolnictwie (nieurodzaj) i przemy­śle (kryzys)

rewolucja ludowa we Francji

była wyrazem protestu przeciwko konserwa­tywnym rządom Gu­izota, wybuchła po wydaniu 22.02.1848r. zakazu organizacji bankietów, które sta­nowiły specyficzną metodę walki politycz­nej, 23.02 rozpoczęły się walki, przerażony Ludwik Filip abdyko­wał, a 25.02 prokla­mowano we Francji republikę, ostatecznie po zgnieceniu robotni­czego protestu, tzw. ”powstania czerwco­wego”, władzę objęła burżuazja, która po osiągnięciu swoich celów, nie sprzeciwiła się objęciu władzy przez Bonaparte

rewolucja węgierska w latach 1848-49 powstanie narodowe na Węgrzech miało naj­większy zasięg w Eu­ropie, zostało zgnie­cione dopiero przy pomocy oddziałów rosyjskich, uczestni­czyło wielu Polaków m.in. Józef Bem;

Przyczyny na Wę­grzech Odpowiedź na Wiosnę Ludów w Paryżu, chęć uzyskania niepodległości Węgier, chęć poszerzenia praw dla Węgrów, kryzys ekonomiczny, wyda­rzenia rewolucyjne w całej Europie, dążenia do uzyskania reform potrzebnych w całym kraju, najbardziej owładnięta hasłami wyzwolenia była inteli­gencja (nowa epoka „Młode Węgry”, „Młoda Polska” itd.) Przyczyny dzieliły się też na - robotnicy wal­czyli o lepsze warunki pracy i płacy oraz chłopi o uwłaszczenie ziem; - burżuazja walczyła o prawa poli­tyczne, walczyła z monarchią absolutną oraz o rów­ność wobec prawa - wystąpienie zniewolo­nych narodów (Polacy i Węgrzy przeciw Austrii

Skutki Schwytani generałowie i politycy byli rozstrzeliwani. Makabryczne represje, fala germanizacji. Wycofanie wszystkich reform, jakie udało się Węgrom wywalczyć, pozostawienie nieroz­wiązanej kwestii Wę­gier i ziem korony św. Stefana.

Wiosna Ludów na ziemiach Polskich

Przyczyny wybuchu powstania w zaborze pruskim:- wpływ Wio­sny Ludów w Europie Zachodniej- przygoto­wania Prus do wojny z Rosją, która sprzeci­wiała się zjednoczeniu Niemiec - polityka germanizacyjna władz pruskich, antypolskie represje - większa świadomość narodowa uwłaszczonych chło­pów

Powstanie wielkopol­skie 1848 roku- 20.03.1848r - Komitetu Narodowego w Pozna­niu, który uzyskał od Prus zgodę na miano­wanie polskich urzęd­ników i wprowadzenie języka polskiego jako urzędowy- doszło do działań zbrojnych pod dowództwem Ludwika Mierosławskiego- rząd pruski nie dotrzymał obietnicy i nakazał likwidację oraz wysłał wojska pruskie do stłumienia powstania polskiego w Wielko­polsce- przewaga wojsk pruskich doprowadziła do upadku powstania Wiosna Ludów w Galicji- 17.03.1848 r. - w Krakowie utworzono Komitet Narodowy współpracujący z Mie­rosławskim- rząd au­striacki obawiając się rewolucji wycofał wojska na Wawel, gdzie zbombardowano miasto i zmuszono do kapitalizacji- podjęto walkę we Lwowie- jesienią 1848 władze austriackie opanowały sytuację w Galicji

Skutki Wiosny Lu­dów- pełne uwłaszcze­nie chłopów w zaborze pruskim i austriackim - ożywienie kulturalno-narodowe w społeczeń­stwie polskim - walka o równouprawnienie języka polskiego - Wiosna Ludów po­twierdziła, że działal­ność spiskowa nie przynosi niepodległo­ści.

Rewolucje Rosyjskie 1917

Rewolucja paździer­nikowa w Rosji 1917, zamach dokonany z inspiracji bolszewików 6-7 listopada (24-25 października starego stylu), w stanie nara­stającego kryzysu politycznego i wobec zbliżających się wybo­rów do Konstytuanty.

Postanowiony na wnio­sek W.I. Lenina 29 (16) października na posie­dzeniu Komitetu Cen­tralnego Socjalistycznej Partii Robotniczej Rosji (bolszewi­ków), został przygotowany przez Komitet Wojskowo-Rewolucyjny pod przewodnictwem L.D. Trockiego.
Zapoczątkowany wy­strzałem z krążownika Aurora (sygnał do szturmu na Pałac Zi­mowy - siedzibę Rządu) doprowadził do obalenia Rządu Tym­czasowego i utworzenia bolszewickiego rządu - Rady Komisarzy Lu­dowych z Leninem na czele.
Oprócz Piotrogrodu do największych walk doszło w Moskwie 7-15 listopada 1917. W terminologii komuni­stycznej rewolucja październikowa zyskała miano "wielkiej socjali­stycznej rewolucji", wywarła decydujący wpływ na zmiany w Rosji, związane z wojną domową 1918-1920 oraz z budową ustroju komunistycz­nego.

Rewolucja lutowa w Rosji (1917), przewrót rewolucyjny w Rosji dokonany w dniach 8-15 III 1917, a wedle kalendarza juliań­skiego, obowiązują­cego w tym państwie, od 23 II do 2 III 1917. Przy­czyną były klęski na frontach wojennych, nieudolność cara Mikołaja II, głód, liczne strajki. Fala rewolucyjna wzmagała się i osią­gnęła swoje apogeum 3 III, kiedy zastrajkowały zakłady Putiłowa w Piotrogrodzie. 8 III doszło do ulicznych manifestacji, dwa dni później trwało już powstanie, wobec którego policja okazała się bezsilna. Armia odmówiła strzelania do tłumu, którego liczeb­ność szacowano na 200 tys. ludzi. 12 III zdo­byto arsenał, a więk­szość garnizonu piotro­grodzkiego przeszła na stronę rewolucji i od­mówiła wykonywania rozkazów swego do­wódcy generała S. Czabałowa.
Car zawiesił obrady parlamentu i usiłował wrócić do stolicy ze swej kwatery w Mohy­lewie. Nie dopuścili do tego kolejarze, tak jak i do pomocy wojsk wiernych carowi. Ukształtowały się dwa ośrodki władzy. Jeden to powstała 12 III w Pałacu Taurydzkim Rada Delegatów Ro­botniczych (RDR), a później i Żołnierskich (RDRiŻ), po dokoop­towaniu żołnierzy. Przewagę w niej mieli mienszewicy i eserowcy.
Tego samego dnia wieczorem utworzono Tymczasowy Komitet Dumy Państwowej (TKDP), złożony z przedstawicieli różnych partii, na czele którego stanął M. Rodzianko. Fakt, że w skład jego weszli też mienszewik N. Czcheidze (prze­wodniczący RDRiŻ) i eserowiec A. Kiereński (zastępca), ułatwił porozumienie. W jego wyniku utworzono 14 III Rząd Tymczasowy, na czele którego stanął książę Gieorgij J. Lwow. 15 III car, w obliczu beznadziejnej sytuacji, abdykował w imieniu swoim i 13-letniego syna na rzecz księcia Michała. Ten nie odważył się przyjąć korony. 16 III podpisał akt rezygnacji i przeka­zał władzę Rządowi Tymczasowemu.
Rosja stała się repu­bliką, zlikwidowano resztki samodzierżawia, m.in. policję polityczną "ochranę", cenzurę, zwolniono więźniów politycznych. Faktycz­nie jednak w Rosji, aż do października 1917, funkcjonował system dwuwładzy.

I wojna światowa - przyczyny i skutki

Skutki I wojny świato­wej:

-głębokie przeobrażenia polityczne, gospodar­cze i społeczno-oby­czajowe,

-zakończyła "belle epoque",

-zaostrzenie konfliktów narodowych i klaso­wych,

-rozwój nowych tech­nik wojskowych,

-zginęło 8-10 milionów ludzi, liczba rannych była o wiele większa,

-umierali żołnierze, ale i cywile na skutek głodu, epidemii i znisz­czeń,

-upadek trzech wielkich dynastii: Hohenzoller­nów, Habsburgów i Romanowów,

-koniec istnienia mo­narchii Austrowęgier­skiej,

-powstanie republiki w Niemczech,

-rewolucja bolszewicka w Rosji,

-odrodzenie się lub powstanie nowych państw w Europie: Polski, Czechosłowacji, Jugosławii, Litwy, Łotwy, Estonii i Fin­landii,

-powstanie Ligi Naro­dów,

-oddanie przez Niemcy Alzacji i Lotaryngii,

-nowy podział teryto­rialny w Europie,

-nowy podział kolonii pomiędzy mocar­stwami.

Przyczyny:

1)chęć dorównania przez Niemcy angiel­skim siłom morskim; 2)zainteres. Niemiec nowym podziałem świata;

3)próby odegrania Francji za klęskę i upokarzający pokój z Niemcami w 1871;

4)powszechny wzrost zmilitaryzowania Nie­miec i Japonii;

5)dążenie USA do uzyskania wpływów po obu Amerykach;

6) nierówno mierny rozwój kapitalizmu w Europie;

7)zestrzelenie następcy tronu austro-węgir. Franciszka Ferdynanda w Sarajewie1914r.

II wojna światowa - przyczyny i skutki

przyczyny:

1)narodziny faszyzmu w Europie;

2)dojście Hitlera do władzy;

3)łamanie przez Niemcy traktatu wer­salskiego1919;

4)wprowadzenie przez Niemcy obow. służby wojskowej;

5)22.05.1939r.,podpis. Traktat berliński(pakt stalowy) Niemcy z Włochami;

6)10.1938 pierwsze żądania Hitlera wobec Polski dot. przyłączenia Gdańska;

7)zerwanie przez Hi­tlera paktu o nieagresji z Pl., przygot. Planu „Fall Wesis” ataku na Pl.26.081939r.; 8)23.081939r pakt Ribbentrop-Mołotow o nieagresji między III Rzeszą a ZSRR;

skutki:

1)straty cywilne, ok. 33 mln zginęło;

2)ogromne zniszczenia miast Wawa, Drezno, Stalgrad, Tokio, Berlin;

3)zbrodnicza dział. Hitlerowców-obozy koncentra­cyjne; 4)podział admin. oku­powanych Niemiec 45-49;

5)podział graniczny państw po wojnie;

6)wyzwolono Norwe­gię, Holandie Danie itd. Powod. ta, nowe rządy i istnienie na mapie;

7) utworzono granice zbudowanego w 1945 roku państwa komuni­stycznego zwanego Polską Rzeczpospolitą Ludową;

8) Zakazano propago­wania symboli swastyki.

Zimna wojna w Euro­pie

To określenie stosun­ków między państwami zachodnimi, na czele z USA (potem NATO), a ZSRR, zaś później także całym blokiem państw komunistycz­nych pozostających w orbicie ZSRR. Różnice polityczne pomiędzy ZSRR i zachodnimi aliantami.

Geneza zimnej wojny

-rozpad Wielkiej Ko­alicji po zakończeniu II wojny światowej;

-dążenia Stalina do wywołania rewolucji komunistycznej na całym świecie;

-podział świata wsku­tek konferencji 1943 i 1945r;

-teoria o nieuniknionej wojnie wschód-zachód;

-zaniepokojenie wol­nego świata rozprze­strzenianiem się sym­patii do komunizmu w Europie Zachodniej;

-ekspansja radziecka na terenie Europy Środ­kowo-Wschodniej;

-poparcie dla party­zantki komunistycznej w Grecji i kurdyjskiej Turcji oraz Iranie.

Główne nurty reli­gijne Europie na przestrzeni dziejów

Reformacja - ruch religijny w chrześcijaństwie zapoczątkowany w XVI wieku. Reformacja była reakcją na negatywne zjawiska, które w tamtym okresie trapiły Kościół katolicki. Reformacja dokonywała również korekty dogmatycznej. Jako początek reformacji podaje się rok 1517, czyli wystąpienie Marcina Lutra.

Reformacja doprowadziła do zmian w doktrynie i ustroju Kościoła, co z kolei spowodowało utworzenie niezależnych od papieża kościołów protestanckich (luteranizm, anglikanizm, kalwinizm, nowożytny antytrynitaryzm, husytyzm, anabaptyzm).

Przyczyny reformacji:
-przekonanie o zepsuciu elit Kościoła (rozpusta, materializm, zeświecczenie i obojętność), w szczególności dworu papieskiego,
-uznanie Kościoła katolickiego, przez elity polityczne niektórych państw, za przeciwnika w walce o władzę,
-bogacenie się papiestwa,
-liczne przywileje nadawane duchownym,
-obowiązek płacenia wysokich podatków na rzecz Kościoła, tzw. dziesięcinę,
-pojawienie się zjawiska sprzedaży odpustów,
-język łaciński jako obowiązujący w Kościele (ograniczał liczbę osób, które czytały i interpretowały Biblię).
Powyższe czynniki spowodowały wzrost niezadowolenia społecznego, który doprowadził do pojawienia się ruchu zwanego reformacją. Najważniejsze prądy reformacyjne zapoczątkowali Marcin Luter, Jan Kalwin, Henryk VIII.
Luteranizm
Ruch reformatorski zapoczątkował 31 paździer­nika 1517 Marcin Luter przez zawieszenie na drzwiach kościoła w Wittenberdze 95 tez. Marcin Luter (augustiański mnich) nie zgadzał się z ideą odpustów, za które w XVI wieku trzeba było płacić. Według niego o tym, czy osiągniemy zbawienie, zdecyduje Bóg, a nie działania duchowieństwa.
Doktryna Marcina Lutra głosiła:

-wiarę w Boga - najważniejsza dla zbawienia duszy,

-zakwestionowanie prymatu papieża i nieomylności soborów,

-krytykę odpustów, ceremonii Mszy Świętej i sakramentów (uznanie jedynie chrztu i komunii),

-zniesienie celibatu,
-przekonanie, że podstawą religii powinno być Pismo Święte (dozwolona jego własna interpretacja), głośne czytanie Biblii i śpiewanie psalmów,
-powszechność Kościoła (powinien być dostępny dla wszystkich, nie tylko dla bogatych),

-potrzebę wykonywanie liturgii w języku narodowym, by była zrozumiała dla wszystkich obecnych na Mszy Świętej,
-konieczność udzielana sakramentu komunii pod dwiema postaciami

chleba i wina.

W 1521 roku poglądy Marcina Lutra zostały potępione przez papieża Leona X bullą "Docet pontificem Romanum". Luteranów nazwano protestantami lub ewangelikami, a nauką Lutra łączyły się poglądy innych reformatorów. Luteranizm poza Niemcami zyskał zwolenników także w krajach skandynawskich, stając się w nich religią państwową. Wielu wyznawców zdobył również w Polsce, Czechach i na Węgrzech.
Kalwinizm
Jest to doktryna religijna, którą w 1636 roku sformułował Jan Kalwin. Kalwinizm wykazywał duże podobieństwa doktrynalne do luteranizmu. Założenia kalwinizmu:
-jedyne źródło wiary - Biblia,

-odrzucenie tradycji kościelnej,

-zerwanie z Rzymem,

-surowe zasady moralne,

-obowiązek prowadzenia prostego, cnotliwego życia,

-rezygnacja z przyjemności, które mogłyby oddalać od Boga (zakaz udziału w tańcach czy w grze w kości),

-wprowadzenie kontroli całego życia codziennego, surowej cenzury wiary i obyczajów,

-obowiązek wykonywania tego, co Bóg wyznaczył danej osobie,
-przekonanie, że Bóg jednych obdarza łaską konieczną do zbawienia, innych nie (teoria predestynacji),
-tylko ludzie obdarzeni tą łaską bogacą się i są szczęśliwi.
Kalwinizm rozprzestrzenił się głównie w Szwajcarii, poza tym także we Francji, w Niderlandach, Anglii i Szkocji. Genewa w Szwajcarii została uznana przez Kalwina za miasto boże, a jej mieszkańcy zostali wzorcową społecznością wyznawców kalwinizmu.
Anglikanizm
Był to nurt religijny zapoczątkowany przez króla angielskiego Henryka VIII. Anglikanizm powstał na skutek buntu Henryka VIII przeciwko papieżowi Klemensowi VII. Papież odmówił Henrykowi VII unieważnienia małżeństwa z Katarzyną Aragońską
Założenia anglikanizmu:
-rozwiązanie zakonów,

-dobra kościelne własnością państwa,

-zniesienie przymusowego celibatu duchownych,

-jedyne źródło wiary - Biblia,

-udzielanie komunii pod dwiema postaciami -chleba i wina,

-liturgia w języku angielskim,

-zachowanie dogmatów i obrzędów katolickich.

Historia zna próby przywrócenia katolicyzmu na terenach Wielkiej Brytanii, ale ostatecznie Elżbieta I uznała anglikanizm jako kościół państwowy i tym samym umocniła ten odłam religijny.

Reformacja we Francji
We Francji bardziej popularnym od luteranizmu stał się kalwinizm, a francuscy wyznawcy kalwinizmu nazywani byli hugenotami. W czasach reformacji w tym kraju doszło do krwawych wojen na tle religijnym. Wówczas we Francji istniała rywalizacja polityczna dwóch rodów Burbonów i Gwizjuszy (pierwszy sprzyjał hugenotom, a drugi katolikom), która w efekcie doprowadziła do walk zbrojnych. Skrajnym przejawem wojny religijnej była noc Świętego Bartłomieja z 23 na 24 sierpnia 1572, kiedy to w Paryżu wymordowano ogromną liczbę hugenotów. Walki udało się opanować pod koniec XVI wieku, kiedy tron francuski objął Henryk IV Burbon i ogłosił edykt nantejski (1598 rok). Religią panującą we Francji pozostał katolicyzm, ale zapewniono swobody polityczne i religijne dla hugenotów.
Reformacja w Polsce

Reformacja pojawiła się w Rzeczypospolitej Obojga Narodów około lat dwudziestych XVI wieku i istniała do połowy XVII wieku. Był to ruch religijny, który dążył do wprowadzenia zmian w polskim Kościele. Reformacja rozpowszechniła się wśród znacznej części szlachty oraz wśród mieszczaństwa pomorskiego, w dużej części niemieckiego pochodzenia, a także na Kielecczyźnie, Lubelszczyź­nie i na Żmudzi.

Pod wpływem ruchów reformatorskich dziesięcina przestała być przekazywana na rzecz Kościoła. Jednak majątki ziemskie nie zostały odebrane duchowieństwu w takim stopniu, jak to miało miejsce w Zachodniej Europie.
Rozprzestrzenianiu się reformacji w Polsce sprzyjała także liberalna pod względem intelektualnym atmosfera na dworze królewskim, na dworach magnackich oraz biskupich. Dla biednych warstw społeczeństwa reformacja była swego rodzaju buntem, formą społecznego protestu.
W Polsce, inaczej niż w większości europejskich krajów, jednocześnie rozpowszechniły się różne odłamy chrześcijaństwa. Kalwinizm stał się głównym wyznaniem szlachty (przede wszystkim szlachty małopolskiej). Luteranizm, przyjął się (wcześniej niż kalwinizm) w Wielkopolsce, na Śląsku, Pomorzu, w Prusach Książęcych i w Kurlandii. Wielu zwolenników mieli również tzw. bracia czescy będący spadkobiercami husytów.
Polska reformacja również doprowadziła do powstania rodzimego wyznania, byli to tzw. bracia polscy (arianie). Głosili zasadę braterstwa wszystkich ludzi i zasadę tolerancji. Nie uznawali dogmatu Świętej Trójcy. Byli przeciwni udziałowi w wojnach, odbywaniu służby wojskowej i ingerencji państwa w sprawy religii.

Jednak w Polsce reformacja od samego początku nie miała zbyt dużych perspektyw, cierpiała na brak możnych protektorów i funduszy niezbędnych do rozwoju. Jedynie na Litwie magnaci Mikołaj Radziwiłł Czarny i Jan Kiszka finansowo wspomagali ruch reformatorski. Sytuacja Kościoła katolickiego nigdy nie była tak bardzo poważnie zagrożona i dlatego też ostatecznie kontrreformacja przyniosła oczekiwane skutki.

Reformacja pozostawiła wkład w kulturze polskiej. Powstało wówczas wiele dzieł literatury, głównie o tematyce religijnej. Utwory były pisane w języku polskim, co wpłynęło na rozwój i rozpowszechnienie naszego języka narodowego. Działaczami ruchu reformatorskiego było wielu słynnych pisarzy, naukowców, teologów. Ożywiony został ruch wydawniczy (powstawało wiele nowych drukarni), nastąpił rozwój oświaty, przede wszystkim szkolnictwa średniego, a nowopowstające placówki edukacyjne znane były z bardzo wysokiego poziomu nauczania.

Unia Europejska - struktura i cele dzia­łania

Cele UE:

1) solidarności pomię­dzy państwami człon­kowskimi;

2) wysoki poziom ochrony i poprawy środowiska natural­nego;

3) popieranie harmo­nijnego, zrównoważo­nego i stałego rozwoju działalności gospodar­czej;

4) wysokiego poziomu zatrudnienia i ochrony socjalnej;

5) stałego i nieinflacyj­nego wzrostu;

6) wysokiego stopnia konkurencyjności i konwergencji dokonań gospodarczych.

Cele ekonomiczne i społeczne:

*Podstawowym zada­niem jest zwiększanie spójno­ści ekonomicznej i społecznej w ramach Unii oraz:

-zapewnienie trwałego i nie inflacyjnego wzro­stu gospodarczego z poszanowaniem środo­wiska naturalnego,

-popieranie rozwoju wymiany międzynaro­dowej, - zapewnienie wysokiego poziomu zatrudnienia i opieki społecznej,

-podnoszenie stopy życiowej i jakości życia lud­ności,

-zapewnienie ciągłości zatrudnienia.

*Pierwszym etapem realizacji powyższych celów było zniesienie opłat celnych i innych ograniczeń w handlu między państwami członkowskimi, co umożliwiało swobodny przepływ towarów na całym obszarze Wspól­not.

*Kolejne kroki pole­gają na coraz ściślejszej koordynacji narodo­wych polityk go­spodar­czych, utworzeniu wspólnego rynku i unii go­spodarczo-walutowej ze wspólną walutą.

*Wspólnoty mają przyczyniać się do poprawy wa­runków życia nie tylko w pań­stwach członkowskich ale i w zależnych od nich terytoriach zamor­skich. W traktacie EWG przewidziano w związku z tym in­stytu­cję stowarzyszenia z krajami i terytoriami zamor­skimi, mającą służyć poprawie wa­runków życia i roz­wojowi gospodarczemu na tych obszarach.

Cele polityczne:

*Ochrona wspólnych wartości, podstawo­wych interesów i nie­zależności Unii:

-umacnianie bezpie­czeństwa Unii i jej państw członkowskich,

-zachowanie pokoju i umacnianie bezpie­czeństwa międzynaro­dowego,

-ukształtowanie wspól­nej polityki obronnej,

-wzmacnianie ochrony praw i interesów oby­wateli państw człon­kowskich poprzez wprowadzenie obywa­telstwa Unii,

-popieranie współpracy międzynarodowej,

-rozwijanie i konsoli­dacja demokracji oraz rządów prawa,

-umacnianie poszano­wania praw człowieka i podstawowych wolno­ści.

*Realizacji celów politycznych służyć mają wprowadzone przez Traktat z Ma­astricht wspólna poli­tyka zagraniczna i bezpieczeństwa oraz współpraca w dziedzi­nie wymiaru sprawie­dliwości i spraw we­wnętrznych.

Struktura UE:

Filar I,

Wspólnota Europejska, zajmuje się budową unii gosp. i walutowej; Europejska Wspólnota Energii Atomowe, została utworzona w celu nadzorowania i koordynacji cywilnej energii jądrowej.

filar II, obejmuje Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpie­czeństwa, dąży do umocnienia relacji międzynarodowych w dziedzinie Polit. bez­pieczeństwa i obrony.

filar III, to Współ­praca Policji i Sądu w Sprawach Karnych, obejmuje zwalczanie i zapobieganie przestęp­czości, współprace z policją i władzami celnymi(traktat amster­damski, traktat nicejski wprowadził małe zmiany.

Ruchy społeczno-polityczne w Europie po II wojnie światowej - NRD 1953, Węgry 1956, Czechosłowacja 1968, Polska 1956 i 1980-81

NRD 1953r:

Istniejąca zaledwie cztery lata Niemiecka Republika Demokra­tyczna (NRD) przeżyła w 1953 r. swój pierw­szy wstrząs polityczny.-Strajki, demonstracje i rozruchy w 373 miej­scowościach stłumiły okupacyjne wojska radzieckie.

*U władzy utrzymał się komunistyczny rząd Otto Grotewohla. Jed­nak Niemiecka Socjali­styczna Partia Jedności (SED) po kontrrewolu­cyjnym puczu i faszy­stowskiej prowokacji poniosła ciężką porażkę polityczną.

-Wystąpienia robotni­cze w 1953 miały wielorakie podłoże: polityczne, ekono­miczne, socjalne

*Początek datuje się od chwili powstania Nie­mieckiej Republiki Demokratycznej (7 października 1949), gdy Socjalistyczna Partia Jedności Nie­miec bez przyzwolenia narodu i bez wolnych wyborów utworzyła drugie państwo nie­mieckie.

*Kolejną przyczyną były uchwały II Konfe­rencji SED z lipca 1952 dotyczące rozwoju socjalizmu w Niemiec­kiej Republice Demo­kratycznej.

*Restrykcyjne decyzje wywołały kryzys poli­tyczny i ekonomiczny. Zalecały zaostrzyć walkę klasową, zwal­czanie kościoła, kolek­tywizację rolnictwa i rozbudowę przemysłu ciężkiego kosztem przemysłu środków konsumpcji.

*Na powstanie kryzysu wpłynęła też polityka zbrojeniowa NRD jako efekt zaleceń władz radzieckich, które przewidywały utworze­nie sił zbrojnych kosz­tem 1,5 mld DM.

*Zamaskowana - jako skoszarowana Policja Ludowa - armia liczyła w 1953 już 113 000 żołnierzy i znacząco obciążała budżet NRD.

*Problemem władz w Berlinie Wschodnim stały się masowe ucieczki ludności z NRD do Niemiec Za­chodnich. W pierw­szym półroczu 1953 do Niemieckiej Republiki Federalnej i Berlina Zachodniego zbiegło ćwierć miliona ludzi, w tym wielu mieszkań­ców wsi. W niektórych dniach uciekało z so­cjalistycznego raju do 5000 osób.

*Czara goryczy prze­lała się jednak 28 maja 1953, gdy rząd NRD zdecydował obligato­ryjnie zwiększyć wy­dajność pracy o 10%, ponieważ uprzednie wezwanie SED i związków zawodowych skierowane do klasy robotniczej o zwięk­szenie efektów pracy poniosło fiasko. Robot­nicy nie podjęli we­zwania do zintensyfi­kowania wydajności pracy.

*Przeciętny zarobek w sferze produkcji wyno­sił tylko 313 DM, a renty sięgały 65 DM miesięcznie. Były to wartości głodowe.

*Żywność była racjo­nowana i niesamowicie droga. Kryzys nastąpił, gdy zostały podnie­sione ceny mięsa i wędlin, a ludzi wolnych zawodów pozbawiono kartek.

*Robotnicy, których realne dochody spadły o 20-40% rozpoczęli strajki ostrzegawcze i protesty.

Tajne wezwanie do Moskwy Waltera Ul­brichta - sekretarza generalnego Komitetu Centralnego SED i Otto Grotewohla - premiera rządu NRD na początku czerwca 1953 było konsekwencją wspo­mnianych niepokojów.

-Zalecenie Komitetu Centralnego Komuni­stycznej Partii Związku Radzieckiego

*Rozładować sytuację w kraju i przyjąć nowy kurs polityczny.

*Uczyniono ustępstwa w stosunku do chłopów i ludzi wolnych zawo­dów.

*Klasa robotnicza poczuła się oszukana, albowiem nie anulo­wano uchwały o pod­niesieniu norm produk­cyjnych. Oburzenie sięgnęło zenitu wśród budowniczych na Alei Stalina w Berlinie Wschodnim. Zdecydo­wano podjąć strajk. Strajkujący ponieśli stosowną rezolucję do siedziby związku za­wodowego na Wall­strasse. Do pochodu dołączali robotnicy z kolejnych placów budowy. Demonstracja stawała się coraz licz­niejsza. Kiedy prote­stującym nie udało się wejść do budynku związkowego, pochód ruszył pod Urząd Rady Ministrów na Leipziger Strasse. Około południa 16 czerwca 1953 r. zebrała się tam wieloty­sięczna rzesza ludzi. Rozpoczęły przemó­wienia nawołujące do zniesienia podwyższo­nych norm pracy oraz przeprowadzenia wol­nych wyborów. Walter Ulbricht i Otto Grote­wohl odmówili spotka­nia się z demonstran­tami. Cały czas obra­dowało Biuro Poli­tyczne Komitetu Cen­tralnego SED z udzia­łem ambasadora ra­dzieckiego Władimira Siemionowa. Wówczas padło spontanicznie hasło do strajku gene­ralnego. Dopiero wtedy cofnięto decyzję o podniesieniu norm produkcyjnych. Było już jednak za późno. Rozpoczął się dramat powstania narodowego.

Całkowite zaskoczenie kierownictwa SED

Ulbricht potwierdził ten fakt na posiedzeniu Komitetu Centralnego SED. Przyznał, że błędnie oceniono kry­zys. Strajk zaś coraz szybciej rozprzestrze­niał się. Przyłączali się do niego robotnicy z dużych zakładów pracy. Dużą rolę w jego podsycaniu odegrała radiostacja RIAS w amerykańskim sektorze Berlina i inne stacje nadawcze na Zacho­dzie, które w nocy z 16 na 17 czerwca 1953 r. poinformowały o roz­ruchach Niemców i cały świat. Strajki rozlały się na prowin­cję. Ogarnęły wiele kluczowych zakładów, miasta i wsie wokół Berlina, w Rostocku, Magdeburgu, Halle, Lipsku, Dreźnie, Görlitz i Jenie. Głów­nym ich motywem był protest przeciwko zawyżonym normom pracy, który przeradzał się następnie w żądania polityczne. Strajki ogarnęły w sumie około 600 zakładów pracy. Gdy strajkujący wyszli na ulice, przyłączali się do nich reprezentanci innych grup społecz­nych. Żądania narastały lawinowo. Dotyczyły one ustąpienia rządu, usunięcia premiera i sekretarza generalnego Komitetu Centralnego SED, uwolnienia więź­niów politycznych itp. U wielu zaświtała wizja połączenia Niemiec. Symbolem tego stało się zerwanie czerwonej flagi z Bramy Branden­burskiej i zawieszenie na niej flagi czarno-czerwono-złotej. W ślad za strajkami nastą­piły wystąpienia czynne. W Magde­burgu, Halle, Lipsku, Bitterfeldzie, Jenie, Niesky i Görlitz opano­wano urzędy i budynki publiczne. W wyniku szturmu więzień uwol­niono około 1300 osób. W Jenie i Rathenow zlinczowano pracowni­ków Stasi.

Stan wyjątkowy

-17 czerwca radzieckie dowództwo wojsk okupacyjnych wprowa­dziło stan wyjątkowy w Berlinie i na większej części obszaru NRD.

-Objął on 13 z 14 miast okręgowych oraz 51 miast powiatowych.

-Powstańcom zabrakło jednak kierownictwa i koordynacji działań. Dlatego wojska ra­dzieckie bez trudu przywracały czołgami i wozami opancerzonymi porządek publiczny w rejonach objętych rozruchami.

-Za formalną władzą SED stała realna siła radzieckiej broni.

-Stan wyjątkowy trwał 4 tygodnie.

-Istota wystąpień pole­gała na tym, że były one skierowane prze­ciw SED, a nie przeciw wojskom radzieckim. Te ostatnie zaś, choć używały broni po­wściągliwie, spowodo­wały śmierć 24 oby­wateli NRD (8 osób zginęło od pocisków Policji Ludowej NRD). 18 powstańców skaza­nych przez radzieckie sądy wojskowe padło natomiast od pocisków radzieckich kałaszni­kowów.

-Powstanie 17 czerwca 1953 upadło tak szybko, jak się zaczęło.

-U władzy pozostała Socjalistyczna Partia Jedności Niemiec, która wkrótce rozpoczęła ogólną nagonkę na prowokatorów i pro­wodyrów.

-Aresztowano około 1600 osób, których skazano na wysokie kary pozbawienia wolności. Na śmierć skazano mieszkańca Magdeburga za zastrze­lenie strażnika wię­ziennego.

Socjalistyczna Cze­chosłowacja 1968

-Po II wojnie światowej reaktywowano Czecho­słowację, ale bez Rusi Zakarpackiej inkorpo­rowanej do Ukraińskiej SRR (przyłączono za to niewielkie skrawki terytorium w okolicach Bratysławy, odebrane Węgrom).

-5 kwietnia 1945 ogło­szono w Koszycach powstanie nowej, de­mokratycznej Czecho­słowacji.

-W latach 1945-48 w rządach uczestniczyli obok promoskiewskich komunistów przedwo­jenni politycy socjal­demokratyczni i ludowi (prezydentem został ponownie Edvard Beneš, który powrócił z londyńskiej emigracji).

-Ministerstwo spraw wewnętrznych, policja oraz tzw. resorty siłowe zostały zdominowane przez partię komuni­styczną. Jej dążenia doprowadziły do elimi­nacji z życia politycz­nego większości partii prawicowych, a także do stopniowego ograni­czania demokracji.

-Na początku 1948 doszło w kraju do tzw. przewrotu lutowego (w komunistycznej Czechosłowacji zwa­nego Vítězný únor - "zwycięski luty" ) i pełnego przejęcia wła­dzy przez komunistów. Prezydent Edvard Beneš zatwierdził po przewrocie nowy rząd, na którego czele stanął przewodniczący Komunistycznej Partii Czechosłowacji Klement Gottwald. Dwa miesiące później, prezydent odmówił podpisania nowej, komunistycznej kon­stytucji i w maju 1948 ustąpił ze stanowiska.

-Okres stalinowski był w Czechosłowacji bardziej dramatyczny i nie skończył się tak jak w Polsce czy na Wę­grzech w 1956, lecz trwał aż do 1960, kiedy zaczęła się powolna odwilż, czego świa­dectwem jest rozwój kultury (film, teatry, czasopisma).

-W 1964 formował się reformatorski ruch i zaczęto próbować reformę gospodarki. Proces ten osiągnął kulminację w praskiej wiośnie.

-W 1968 wojska Układu Warszawskiego - w tym PRL - przepro­wadziły agresję na Czechosłowację. Po­wodem były reformy praskiej wiosny prowa­dzone pod hasłem Socjalizmu z ludzką twarzą przez tamtejszą partię komunistyczną pod kierownictwem Słowaka Alexandra Dubčeka. Interwencja przywróciła do władzy twardogłowych komu­nistów, którzy sprawo­wali władzę, aż do 1989 do zwycięstwa tzw. aksamitnej rewolu­cji.

-Jednym z niewielu efektów ruchu społecz­nego w 1968, jakie nie zostały odwołane po inwazji była federali­zacja państwa, oficjal­nie ogłoszona 28 paź­dziernika 1968.

-Odtąd Czechosłowacja miała trzy rządy i trzy parlamenty - federalny (Federální shromážd­ění), czeski (Česká národní rada) i sło­wacki (Slovenská národní rada).

Rozpad państwa

-Od chwili odzyskania niezależności po aksamitnej rewolucji między czeską i sło­wacką częścią Repu­bliki uwidaczniały się różnice w stosunku do wspólnego państwa, czego przejawem była wojna o myślnik na początku 1990 r.

-W 1992 wbrew znacz­nej części opinii pu­blicznej elity polityczne Czech i Słowacji (szczególnie duża w tym rola Václava Klausa i Vladimíra Mečiara) zadecydowały o rozwiązaniu państwa związkowego, czemu do końca przeciwni byli prezydent Václav Havel oraz lider chade­ków słowackich Czar­nogursky.

-Ustalono równy pary­tet walut państwowych, który nie utrzymał się długo z powodu kło­potów gospodarczych Słowacji. Stosowne ustalenia Zgromadzenie Federalne podjęło 26 listopada.

-Z dniem 1 stycznia 1993 federacja prze­stała istnieć.

Węgry 1956 r.

Powstanie węgierskie 1956, na Węgrzech nazywane jest dziś Rewolucją 1956 (węg.: 1956-os forradalom). Powstanie wybuchło 23 października 1956 i trwało do 10 listopada 1956, kiedy to zostało ostatecznie stłumione przez zbrojną interwen­cję armii radzieckiej. Było ono próbą narodu węgierskiego zdobycia wolności i uwolnienia się spod sowieckiego jarzma.

Przyczyny powstania

-Przyczyny społeczno-ekonomiczne

Zapaść ekonomiczna i niskie standardy życia w Węgierskiej Repu­blice Ludowej wzbu­dzały powszechne niezadowolenie. Chłopi byli niezadowoleni z polityki rolnej (kolek­tywizacja). Dziennika­rze i literaci narzekali na warunki swojej pracy i domagali się wolności słowa. Stu­denci skarżyli się na warunki nauki i kryteria przyjmowania na uni­wersytety (nieprzejrzy­sty system punktacji, np. punkty za pocho­dzenie lub przynależ­ność do partii)

-Przyczyny polityczne

Po powstaniu robotni­ków w czerwcu 1956 w Poznaniu i po wyborze popularnego wtedy Władysława Gomułki na pierwszego sekreta­rza PZPR wbrew woli Moskwy i bez sowiec­kiej inwazji, obudziły się nadzieje wewnątrz­partyjnej opozycji węgierskiej, na po­dobny, bez sowieckiego udziału, przebieg wyda­rzeń na Węgrzech. Węgierska Partia Ko­munistyczna była po­dzielona na skrzydła reformatorskie i stali­nowskie, jednakże znacznie dalej niż nadzieje wewnątrzpar­tyjnej opozycji sięgały wolnościowe roszcze­nia studentów uniwer­sytetu technicznego w Budapeszcie - doma­gających się w oświad­czeniu z 22 paździer­nika wolności obywa­telskich, demokracji parlamentarnej i naro­dowej niepodległości. By rozpowszechnić swe żądania, kolporto­wali je w instytucjach, zakładach pracy i na innych uniwersytetach. Próbowali również (bezskutecznie) skłonić węgierskie radio do odczytania ich oświad­czenia.

Jedną z przyczyn po­wstania była też chęć pomszczenia krzywd wyrządzonych w czasie masowego terroru okresu rządów Rako­siego - przykładowo na Węgrzech w okresie gdy rządził Matyas Rakosi było trzy razy więcej więźniów poli­tycznych niż w Polsce przy trzykrotnie mniej­szej liczbie ludności i faktycznym braku na Węgrzech podziemia zbrojnego.

Przebieg zdarzeń

Powstanie zaczęło się 23 października 1956 i zakończyło według oficjalnej wersji 4 listopada 1956, choć najbardziej zacięte i krwawe walki po­wstańców z sowieckim najeźdźcą toczyły się w okresie od 4 do 10 listopada, a prześlado­wania uczestników powstania trwały jesz­cze kolejne lata.

Początek rewolucji 23 października

Studenci politechniki w Budapeszcie uzyskali zgodę na manifestację dla poparcia żądań poznańskich robotni­ków, ale ich właściwe, wolnościowe cele sięgały znacznie dalej i pokrywały się z celami większości węgier­skiego społeczeństwa, które masowo wzięło udział w manifestacji. Przemarsz zakończył się początkowo na placu Bema odczyta­niem listy żądań stu­dentów. Mimo oficjal­nego końca demonstra­cji, wciąż przyłączali się do niej kolejni uczestnicy i sytuacja zaogniała się coraz bardziej. Część, w międzyczasie setki tysięcy liczącej demon­stracji, pomaszerowała pod parlament, jed­nakże większość udała się pod rozgłośnię węgierskiego radia, starając się skłonić je do odczytania listy żądań, jednakże za­miast poparcia, otwo­rzono z budynku radio­stacji ogień do demon­strantów. Sytuacja zaogniła się jeszcze bardziej, gdy przy pomocy broni otrzyma­nej od węgierskiego wojska, demonstrantom udało się zająć budynki radiowe. Wieczorem zebrało się ok. 300 000 ludzi przed parlamen­tem, żądając wolności słowa i poglądów, wolnej prasy, wolnych wyborów i pełnej nie­zależności od ZSRR, jak również nominacji Imre Nagya na szefa rządu. Sam Nagy we­zwał demonstrantów do spokoju i rozejścia się i został niespodziewanie jeszcze tej samej nocy przez KC węgierskiej partii robotniczej po­wołany na premiera. Jednocześnie Sowieci rozpoczęli interwencję militarną, na prośbę sekretarza partii Ernő Gerő sygnowaną przez Biuro Polityczne (łącz­nie z Nagyem). Jeszcze tego wieczoru demon­stranci obalili pomnik Stalina, stojący na placu Bohaterów.

Przed sowiecką inwa­zją 24 października do 3 listopada

24 października po­wstanie rozszerzyło się na dalsze miasta, jed­nak jego głównym ośrodkiem pozostawał Budapeszt. Zakładano rady pracownicze, narodowe i rewolu­cyjne, ogłoszono strajk generalny, wydano pierwsze niezależne gazety - jednak do 28 października nie udało się powstańcom opa­nować ani jednego ważnego obiektu. Do Budapesztu wkracza 6 tysięcy żołnierzy ra­dzieckich, wspieranych przez ponad 200 czoł­gów, współdziałających z węgierskimi służbami bezpieczeństwa i armią. Na Węgry przylatują Anastas Mikojan i Michaił Susłow z ra­mienia Biura Politycz­nego KPZR oraz gene­rał Iwan Sierow z KGB.

-25 październik Ernő Gerő usunięto z funkcji I sekretarza KC, I sekretarzem partii został Janos Kadar. ÁVH (Államvédelmi Hatóság - Wydział Bezpieczeństwa Pań­stwa) strzela przed parlamentem do tłumu - ponad 100 zabitych. Nagy wycofuje swoją zgodę na interwencję radziecką.

-27 października Imre Nagy przedstawia skład nowego rządu i ogłasza rozwiązanie ÁVH. Jej funkcjonariusze są internowani. Armia Węgierska na polecenie rządu wstrzymuje działania przeciw po­wstańcom. Wydarzenia zostają oficjalnie uznane przez władze za rewolucję.

-28 października Armia Radziecka na prośbę rządu węgier­skiego zawiesza akcję militarną.

-30 października Nagy ogłasza koniec systemu jednopartyjnego i po­wołuje niekomuni­stycznych ministrów. Powstańcy rozbijają Budapeszteński Komi­tet Partyjny i linczują 20-30 spośród 80 jego obrońców. Sowieci sygnalizują chęć roko­wań, jednocześnie jednak przygotowując atak zbrojny na Węgry. Biuro Polityczne KPZR większością głosów wypowiada się przeciw interwencji zbrojnej na Węgrzech. Kardynał József Mindszenty zostaje uwolniony z więzienia.

-31 października ostatnie oddziały ra­dzieckie opuszczają Budapeszt i wycofują się 20 kilometrów od miasta.

-1 listopada Nagy ogłasza wystąpienie z Układu Warszawskiego i neutralność Węgier. Rząd węgierski zwraca się z prośbą o wycofa­nie oddziałów radziec­kich z Węgier. Prosi członków ONZ o za­gwarantowanie neutral­ności Węgier. Biuro Polityczne KPZR po­dejmuje decyzję o interwencji zbrojnej. Chruszczow rozpo­czyna uzgadnianie jej z państwami komuni­stycznymi (w tym z ChRL SFRJ i PRL). Wicepremier Kadar ogłasza powstanie nowej partii - Węgier­skiej Socjalistycznej Partii Robotniczej utworzonej w miejsce rozwiązanej Węgier­skiej Partii Pracują­cych. Wieczorem znika z Budapesztu (pod eskortą oficerów KGB poleciał do ZSRR).

-3 listopada w godzi­nach wieczornych podstępnie aresztowano delegację węgierską wraz z ministrem obrony Pálem Malé­terem, która przybyła na rozmowy dotyczące wycofania wojsk ra­dzieckich z terytorium Węgier. Tego samego dnia, w Szolnok, utwo­rzono marionetkowy Węgierski Rewolu­cyjny Rząd Robotni­czo-Chłopski z Já­nosem Kádárem na czele, który poprosił ZSRR o pomoc w stłumieniu "kontrre­wolucyjnego powsta­nia".

Inwazja sowiecka 4 listopada do 10 listo­pada

4 listopada o świcie nastąpiło wznowienie radzieckiej interwencji na Węgrzech z udzia­łem broni pancernej. Brało w niej udział 58 tysięcy żołnierzy ra­dzieckich. Na sygnał radiowy "Grom" o godzinie 4.00 rano oddziały radzieckie ruszyły do ataku rozpo­czynając operacje "Wicher". Spadochro­niarze radzieccy opa­nowali lotniska, bez walki zajęto gmachy parlamentu i minister­stwa obrony narodowej. W oddziałach armii węgierskiej przywró­ceni zostają dowódcy usunięci przez po­wstańców, zaś ci którzy poparli powstanie - aresztowani. Nagy z kilkoma członkami swojego rządu po wystąpieniu radiowym schronił się w ambasa­dzie jugosłowiańskiej. Zacięte walki trwały do 10 listopada, choć ich rezultat był z góry znany, gdyż powstańcy byli gorzej uzbrojeni i pozbawieni centralnego dowodzenia, a armia węgierska - zdezorga­nizowana aresztowa­niem ministra obrony narodowej i niechętną walce postawą więk­szości kadry oficerskiej - praktycznie nie sta­wiała zorganizowanego oporu. Rozbrojono 35 tysięcy żołnierzy i powstańców. W wy­niku walk od 23 paź­dziernika zginęło po węgierskiej stronie 2500 osób, głównie w czasie walk w Buda­peszcie ponad 20 ty­sięcy aresztowano lub internowano, a ok. 200 tysięcy osób uciekło z kraju do Austrii i Jugo­sławii. Pozostające na Węgrzech rozbite oddziały powstańcze po 10 listopada przeszły do podziemia lub pró­bowały organizować partyzantkę. Straty materialne wyniosły 220 mln forintów, co stanowiło ok. 25% rocznego dochodu narodowego Węgier. Według archiwów radzieckich zginęło lub zaginęło 740 żołnierzy i oficerów radzieckich, zaś 1540 odniosło rany - ponad połowa z nich poległa z w paździer­niku. 7 listopada do Budapesztu przybywa rząd Kadara i przejmuje władzę. Zostaje on oficjalnie uznany przez państwa zachodnie.

Przed powstaniem i w jego czasie nadzoro­wana przez oficerów amerykańskich sekcja węgierska Radio Wolna Europa obiecywała Węgrom militarną pomoc Zachodu, za­chęcając ich do zbroj­nego wystąpienia i instruując wojskowo (np. uczono sporządza­nia koktajli Mołotowa). Obietnica ta nie została jednakże dotrzymana. Amerykański sekretarz stanu Joh Foster Dulles miał powiedzieć: "Nie traktujemy tego kraju [Węgier] jako naszego potencjalnego sojusz­nika wojskowego". Jedynym krajem, który chciał udzielić pomocy militarnej Węgrom, była Hiszpania pod rządami generała Fran­cisco Franco

Słynny "pułkownik Bell" przekonywał przez radio, iż po­wstańcy mogą i po­winni pokonać armię radziecką - udzielał im tez praktycznych rad, jak tego dokonać. USA interesowały się jednak znacznie bardziej kry­zysem na Kanale Su­eskim - najważniejszej drodze morskiej świata i rozpoczętą 30 paź­dziernika francusko-brytyjską inwazją na Egipt. Allen Dulles, szef CIA, przekonywał prezydenta USA, że poświęcenie Węgier korzystne jest dla reali­zacji strategicznego celu - skłócenia ZSRR z Chinami i Jugosławią. 29 października pole­cenie zakomuniko­wa­nia władzom ZSRR braku zainteresowania USA sytuacją Węgier oraz informacji, iż Węgry nie są militar­nym sojusznikiem USA otrzymał ambasador amerykański w Mo­skwie Charles Bohlen - uczynił to następnego dnia.

Po 10 listopada 1956

Jeszcze do końca 1956 trwały sporadyczne potyczki zbrojne i strajki. Na rozkaz rządu Kádára zostali areszto­wani skazani i straceni Imre Nagy (wyrokiem z dnia 15 czerwca 1958, wyrok wykonano dwa tygodnie później) i wielu innych przywód­ców rewolucji. Skazano na śmierć i stracono ogółem ok. 230 osób. Do 1963 Kádár w ramach kolejnych amnestii ułaskawił większość politycznych więźniów, byłych uczestników rewolucji.

Kraj po powstaniu węgierskim opuściło blisko 200 tys. Węgrów - kilkadziesiąt tysięcy z nich powróciło po ogłoszeniu amnestii w 1963.

Rok 1956 był rokiem przełomowym w po­wojennej historii Wę­gier. Jak co roku, 23 października obcho­dzony był na Węgrzech jako rocznica wybuchu rewolucji węgierskiej. Dla Węgrów jest to prawdziwy dzień "pa­mięci narodowej". Dla wielu był on też dniem przełomowym w życiu osobistym. Po upadku rewolucji 1956 roku wielu bowiem Węgrów opuściło swój kraj i osiedliło się na stałe za granicą. Największa liczba uchodźców pochodziła z zachod­nich, przygranicznych terenów, najmniej zaś z centralnych i wschod­nich rejonów kraju. Po krytycznych latach 1956-1957 liczba uchodźców radykalnie spadła, ale nielegalne przekraczanie granicy bynajmniej nie ustało. Tak więc w kolejnych latach, 1958-1961, uciekło z Węgier dal­szych 985 osób. Miała też miejsce odwrotna fala migracji ludności, mianowicie część uchodźców ze wzglę­dów rodzinnych po­wróciła do kraju. Naj­większy ruch powrotny był w okresie od listo­pada 1956 roku do grudnia 1957 roku

Według danych Głów­nego Komisarza ds. Uchodźców ONZ, liczba Węgrów prze­bywających w obozach przejściowych w Au­strii wyniosła w 1992 roku już tylko 321 osób. Uchodźcy z okresu rewolucji '56 roku otrzymywali wszelką pomoc i wsparcie ze strony ludności i władz au­striackich. Ich przysto­sowanie do warunków austriackich przebie­gało na ogół bezpro­blemowo. Wielu spo­śród nich po czterech latach pobytu w Austrii otrzymywało obywatel­stwo austriackie i ani przez chwilę nie miało zmartwienia z otrzy­maniem zezwolenia na podjęcie pracy w tym kraju.

Polskie reakcje na powstanie węgierskie

Wydarzenia na Wę­grzech spotkały się z bardzo żywiołową reakcją w naszym kraju. Po inwazji ra­dzieckiej pomoc oka­zywana przez Polaków "Węgierskim Bratan­kom" przybrała ol­brzymią skalę. Do 12 listopada w całym kraju zgłosiło się 11 196 honorowych krwio­dawców, tak że wobec trudności z ich obsłu­żeniem uruchomiono dodatkowe punkty krwiodawstwa. W całym kraju powsta­wały komitety zajmu­jące się działaniem na rzecz potrzebującej ludności węgierskiej. Statystyki PCK wska­zują, że samym trans­portem lotniczym (15 samolotów) dostar­czono na Węgry 44 tony medykamentów i materiałów pierwszej potrzeby. Pomoc wy­syłana przy użyciu transportu drogowego i kolejowego była znacznie większa. Jako ciekawostkę można przytoczyć fakt, iż pomoc przysłana z Polski była znacznie większa niż udzielona przez USA.

Polska po wojnie

Sytuacja po wojnie

19 stycznia 1945 , 7 dni po przekroczeniu Wisły przez Armię Czerwoną, władze niemieckie wydały zarządzenie o ewakuacji terenów położonych na wschód od Odry, wywołując masową ucieczkę nie­mieckiej ludności tych ziem na zachód. Jedno­cześnie Armia Czer­wona zajmowała stop­niowo wschodnie te­reny III Rzeszy. Jed­nym z ostatnich ognisk oporu niemieckiego stanowił położony na dolnym Śląsku Wrocław, przekształ­cony w Festung Bre­slau, okrążony od 15 lutego 1945, skapitulo­wał on dopiero 7 maja 1945, 5 dni po Berlinie.

Po zakończeniu wojny, na konferencji pocz­damskiej oddano tereny na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej pol­skiej jurysdykcji. W okresie od listopada 1945 do stycznia 1949 przejęło to zadanie Ministerstwo Ziem Odzyskanych, któremu szefował Władysław Gomułka. Jego zada­niem była szeroko pojęta administracja Ziemiami Odzyska­nymi oraz scalenie ich z resztą kraju. Powoła­nie odrębnego resortu wyodrębnionego na podstawie kryterium nie rzeczowego, a terytorialnego było również zabiegiem politycznym, mającym na celu wyłączenie dużej części terytorium kraju spod władania Ministerstwa Admini­stracji Publicznej, na którego czele stał Władysław Kiernik z PSL-u. Ministerstwo Ziem Odzyskanych koordynowało ponadto działalność innych ministerstw na tych terenach, z wyjątkiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz Żeglugi i Handlu Za­granicznego. W latach 1946-1950 przy preze­sie Rady Ministrów działała Komisja Usta­lania Nazw Miejscowo­ści i Obiektów Fizjo­kratycznych, która ustaliła nazewnictwo na tych terenach.

Początkowo na Zie­miach Odzyskanych wprowa­dzono podział na okręgi: Śląsk Opol­ski, Dolny Śląsk, Po­morze Zachodnie, Prusy Wschodnie (Ma­zury) oraz obwody, odpowiadające daw­nym powiatom nie­mieckim. Stąd woje­wodowie i starostowie na tym terenie nazy­wani byli w pierwszym okresie okręgowymi i obwodowymi pełno­mocnikami rządu. W tym czasie nie powstały jeszcze rady narodowe ze względu na małą liczbę ludności pol­skiej. Stopniowo za­częto tworzyć woje­wództwa: w 1945 utworzono gdańskie, a rok później olsztyńskie, szczecińskie i wrocław­skie. Podział taki prze­trwał do 1950, kiedy wydzielono woje­wództwa: koszalińskie, opolskie i zielonogór­skie. Dokonano wów­czas także szeregu drobniejszych zmian w podziale administracyj­nym i zniesiono osta­tecznie odrębność Ziem Odzyskanych w odnie­sieniu do reszty kraju.

Uznanie nowych gra­nic

Ziemie Odzyskane uznane zostały za polskie najpierw przez NRD w układzie zgo­rzeleckim 6 lipca 1950. RFN uznało zachodnią granicę PRL dopiero w układzie Brandt/Cyrankiewicz z 7 grudnia 1970. W czasie zimnej wojny CDU sprzeciwiała się zaniechaniu roszczeń do "Niemiec Wschod­nich" i podkreślała, że prawdziwego uznania granicy dokonać mogą jedynie zjednoczone Niemcy.

Po zjednoczeniu Nie­miec doszło do porozu­mienia między Niem­cami i władzami III Rzeczypospolitej. Polsko-niemiecki trak­tat graniczny podpisali 14 listopada 1990 r. ministrowie spraw zagranicznych Polski i Niemiec Krzysztof Skubiszewski oraz Hans-Dietrich Genscher. Do ostatecz­nego porozumienia mogło dojść dzięki odzyskaniu niepodle­głości Niemiec od Aliantów po konferencji dwa plus cztery. Porozumienie spowodowało w latach 1990. koniec roszczeń państwa niemieckiego. Mimo tego istnieją organizacje niemieckie kwestionujące ich przynależność do Pol­ski. Zwraca się też uwagę, że państwo niemieckie odcinając się od roszczeń organi­zacji niemieckich, de facto unika w ten spo­sób sytuacji, gdy w wyniku niezaspokoje­nia tych roszczeń ze strony państwa pol­skiego, wedle obowią­zującego prawa nie­mieckiego samo będzie zmuszone zadośćuczy­nić tym żądaniom.

Kwestionowanie przy­należności Ziem Odzy­skanych do Polski

Niektóre organizacje niemieckie, przy popar­ciu byłych urzędników państwowych Niemiec wciąż wysuwają rosz­czenia terytorialne wobec Polski oraz innych krajów będą­cych terytorialnie w granicach państwa niemieckiego z roku 1937 i kwestionują legalność powojennych granic z tymi pań­stwami.

Niemiecka partia skraj­nej prawicy NPD, która uzyskała reprezentację w wyborach lokalnych w Meklemburgii, Saksonii i radach miej­skich Berlina, kwestio­nuje obecną granicę z Polską i żąda rewizji linii granicznej na Odrze i Nysie Łużyc­kiej. Partia ta żąda użycia Bundeswehry dla "dobra Ojczyzny", by dokonać rewizji granic. Na pierwszej konferencji prasowej w Berlinie po zwycię­stwie w wyborach lokalnych do Meklem­burgii przewodniczący partii NPD Udo Voigt zadeklarował iż NPD domaga się Niemiec w "historycznych grani­cach" i zakwestiono­wał obecne porozumienia graniczne. W wywia­dzie dla "Rzeczpospo­litej" także polityk CDU zakwestionował Układ Poczdamski, jednocześnie oświad­czając iż w II Wojnie Światowej istnieli dwaj sprawcy "bezprawia": Adolf Hitler i Polska.

Poznański Czerwiec

*Wiosną 1956 roku załoga dawnych zakładów Hipolita Cegielskiego (ZISPO), noszących imię Józefa Stalina, zażądała obniżenia norm pracy, podwyższenia płac oraz zmniejszenia opodatkowania.

-Doprowadziło to do strajku, do którego na znak solidarności przyłączyli się pracownicy Zakładów Naprawy Taboru Kolejowego (ZNTK) oraz Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego (MPK).

-Zapowiedziano demonstrację podczas rozpoczynają­cych się niebawem XXV Międzynarodowych Targów Poznańskich

Przyczyny:

-Fatalna sytuacja gospodarcza w Polsce 1956 roku

-Mimo składanych przez dyrekcję i władze zwierzchnie obietnic, żaden z postulatów pracowników nie został spełniony

-W związku z czym zebranie całej załogi postanowiło przedstawić swe żądania Ministerstwu Przemysłu Maszynowego. Jednak i tym razem rozmowy zakończyły się fiaskiem.

-Przybyła do Poznania komisja z przewodniczącym Centralnej Rady Związków Zawodowych (CRZZ) Wiktorem Kłosiewiczem na czele również zignorowała postulaty robotników.

Przebieg:

-28 VI 1956 rano 80% załogi Cegielskiego rozpoczęło pochód w stronę centrum Poznania.

Niesiono hasła „Chleba i Wolności” oraz sztandary narodowe. Po drodze do demonstracji przyłączały się załogi innych fabryk.

-Pochód skierował się po Komitet Wojewódzki partii. Wtedy zgromadzenie liczyło już 100 tys. ludzi.

-Część demonstrantów zdobyła więzienie przy ul. Młynarskiej i uwolniła więźniów. Inna grupa manifestowała na terenie Międzynarodowych Targów Poznańskich. Jeszcze inni zdemolowali urządzenia zagłuszające zagraniczne stacje radiowe.

-Następnie przeniósł się na ul. Kochanowskiego pod gmach Wojewódzkiego UBP. Wobec oporu zaczęto rzucać w budynek kamieniami i kostką wyrwaną z jezdni.

-Z gmachu padły pierwsze strzały. Padli ranni i zabici. Tłum cofnął się. Zaczęto wznosić barykady.

-Z ul. Młyńskiej przybyły grupy demonstrantów wyposażone w zdobytą broń. Oddali oni strzały do oblężonego budynku UBP.

-Do Warszawy doszły wiadomości o strzelaninie. Podjęto decyzję o wysłaniu do Poznania wojska w celu stłumienia buntu. Aprobował decyzję minister obrony narodowej Konstanty Rokossowski.

-O godzinie 14 na lotnisku poznańskim lądują premier Józef Cyrankiewicz, Edward Gierek i generał Stanisław Popławski, który objął dowództwo nad akcją.

-Do Poznania zostały wprowadzone wojska pancerne Śląskiego Okręgu Wojskowego (żołnierzom tłumaczono strajk jako proniemieckie rozruchy).

-Wojsko obsadziło cały Poznań.

-Strzelanina trwała cały wieczór i noc, aż do rana następnego dnia.

Skutki:

-Zginęło 75 osób, około 800 zostało rannych.

-Strajk został określony jako rezultat prowokacji inspirowanej przez „agentów imperializmu” i „krajowe podziemie”

-„Każdy prowokator czy szaleniec, który odważy się podnieść rękę przeciw władzy ludowej, niech będzie pewien, że tę rękę władza odrąbie.” - fragment „Przemówienia do mieszkańców Poznania” premiera Józefa Cyrankiewicza, wygłoszonego 29 czerwca 1956.

-We wrześniu i październiku przed Sądem Wojewódzkim w Poznaniu odbyły się procesy mające potwierdzić „chuligański charakter zajść”. Oskarżeni otrzymali najczęściej kilkuletnie wyroki więzienia.

-Wypadki poznańskie zaostrzyły rozłam w kierownictwie PZPR i podniosły temperaturę nastrojów społecznych.

Zmiany w Polsce w 1956 roku, dojście Władysława Gomułki do władzy

-Październik 1956 był przesileniem politycznym w Polsce. Wydarzenia z tego miesiąca związane są z ostatnią fazą upadku dyktatury Józefa Stalina (1953).

-Październik 1956 został poprzedzony okresem tzw. odwilży, łagodzącej do pewnego stopnia totalitarny ucisk.

*W niektórych zakładach zaczęto tworzyć rady robotnicze.

*Na wsi zaczął się spontaniczny proces rozpadu spółdzielni produkcyjnych.

*Obchodzono 12 rocznicę wybuchu powstania warszawskiego z udziałem władz i niedawno zwolnionych z więzień oficerów AK.

*W lecie 1956 wznowiono wiele spraw byłych żołnierzy i oficerów AK, wniesiono też dużo rewizji, zaś z więzień wyszli kolejni żołnierze Polski podziemnej.

*26 VII 1956 odbyła się największa od czasów wojny manifestacja społeczeństwa na Jasnej Górze w Częstochowie.

*Poprawiła się informacja prasowa, urozmaicano programy radiowe, ożywiło się życie towarzyskie.

*W sierpniu odbył się I Festiwal Muzyki Jazzowej w Sopocie.

*Coraz więcej mówiono o Zachodzie, do kraju docierały nowe filmy, moda. Coraz częściej można było dostać paszport i wyjechać na Zachód odwiedzić krewnych.

*W 1956, po krytyce systemu stalinowskiego na XX Zjeździe Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego w Moskwie, oraz po śmierci Bolesława Bieruta, zwolniono z więzień na podstawie amnestii ok. 35 tys. osób i dokonano rehabilitacji skazanych.

*VIII plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w październiku 1956 postanowiło, mimo gróźb ZSRR, wybrać na stanowisko I sekretarza partii cieszącego się poparciem społecznym W. Gomułkę.

*Uwolniono z internowania kardynała S. Wyszyńskiego, ustalono nowe zasady stacjonowania wojsk radzieckich w Polsce, zezwolono na tworzenie w przedsiębiorstwach rad robotniczych.

*W 1957 proces ograniczonej demokratyzacji został zahamowany, m.in. rozwiązano głośny tygodnik społeczno-polityczny „Po prostu”.

PRASKA WIOSNA 1968 ROKU

-Przewrót z II 1948 roku spowodował pełne przejęcie władzy w Czechosłowacji przez komunistów.

*Po śmierci Klementa Gottwalda na czele państwa I partii stanął Antonin Novotny. W 1953 roku przejął funkcję I Sekretarza KC KPCz, a w 1957 r- został prezydentem.

*Wprowadzono wówczas system monopartyjny, przeprowadzono nacjonalizację przemysłu oraz kolektywizację rolnictwa.

*Wprowadzono system centralnego planowania, stosowano ostre represje wobec opozycji.

*W roku 1960 uchwalono nową konstytucję I zmieniono nazwę państwa na Czechosłowacka Republika Socjalistyczna.

-Od roku 1963 złagodzono represje I rozpoczęły się stopniowe próby reform.

*Liberalizacja stosunków w 1967 roku spowodowała ożywienie polityczne. Doszło do aktywizacji inteligencji - szczególnie żywo zareagowali literaci.

*Żądano zniesienia cenzury, otwarcia na Zachód oraz zmiany konstytucji. Ruch ten otrzymał silne wsparcie propagandowe z Zachodu I stopniowo ogarniał środowiska partyjne.

*W XII 1967 oraz I 1968 kierownictwo KPCz poddano ostrej krytyce za koncentrację władzy I nadużycia;

*żądano przyspieszenia reform i demokratyzacji stosunków politycznych.

-W styczniu 1968 Novotny ustąpił ze stanowiska sekretarza generalnego KC KPCz, zachowując stanowisko prezydenta. Stanowisko sekretarza generalnego KC KPCz objął Aleksander Dubcek.

*Był on zwolennikiem demokratyzacji stosunków I reform pod hasłem budowania “ socjalizmu z ludzką twarzą”.

*Przeprowadzono daleko idące zmiany personalne.

*Dokonano otwarcia na Zachód - poprzez szeroko zakrojoną współpracę z Austrią I RFN.

*W marcu 1968 r Novotny ustąpił również za stanowiska prezydenta, które objął gen, Ludwik Svoboda 5 kwietnia 1968 KC KPCz
Uchwalił nowy program partii.

*Stanowisko przewodniczącego Frontu Narodowego objął Frantisek Kriegel, przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego Josef Smroskovsky, na czele rządu stanął Cernik, zaś przewodnictwo Komisji Planowania przejął Ota Sik.

*Była to czołowa grupa reformatorów.

-17 VI 1968 r. tygodnik “ Literarni Noviny” Opublikował dokument pt. “2000 słów do robotników, chłopów, urzędników, uczonych, działaczy sztuki, do wszystkich obywateli”.

*Dokument ten uznano za program opozycji liberalnej zmierzającej do pełnego obalenia dotychczasowego systemu.

-Zmiany dokonujące się w Czechosłowacji śledzono z uwaga w innych krajach.

*Na Zachodzie budziły one wielkie uznanie, reformatorom obiecano pomoc.

*W ZSRR I krajach demokracji ludowej budziły zaniepokojenie, prasa tych krajów krytykowała kierunek reform I sposób ich realizacji.

*Przywódców praskiej wiosny oskarżano o:

*zakusy kontrrewolucyjne,

*wysługiwanie się imperializmem -niemieckiemu I amerykańskiemu,

*dążenie do rozbicia bloku państw socjalistycznych.

*Szczególnie ostro atakowano przejawy współdziała­nia nowych władz Czechosłowacji z RFN I USA.

-W nocy z 20/21 VIII 1968 wojska Bułgarii, NRD, PRL, Węgier I ZSRR wkroczyły do Czechosłowacji.

*Minister Obrony Czechosłowacji Martin Dzur porozumieniu z prezydentem Svobodą wezwał podległe mu wojska do niepodejmowania walki.

*Przewaga wojsk interwencyjnych ( 600 tys.) była druzgocąca. Pomimo tego w niektórych ośrodkach dochodziło do spontanicznych starć.

*Bilans to 90 zabitych I ok. 800 rannych.

*Przywódców CSRS ujęto I wywieziono najpierw do siedziby dowództwa Północnej Grupy Wojsk ZSRR w Legnicy, a następnie do Moskwy, gdzie przybyli także prezydent Ludvik Svoboda, wicepremier Gustav Husak I niektórzy inni politycy. Przeprowa­dzono tam rozmowy, 26 VIII 1968 podpisano porozumienie.

*Przywódcy CSRS zobowiązali się do przestrzegania zasad współpracy z ZSRR oraz wyrazili zgodę na pozostawienie wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji,

*przywódcy ZSRR natomiast wyrazili zgodę na pozostawienie dotychczasowych czechosłowackich przywódców na zajmowanych przez nich stanowiskach.

*Spośród obecnych w Moskwie przywódców CSRS umowy nie podpisał tylko przewodniczący Frontu Narodowego Frantisek Kriegel.

*Tymczasem zwołano posiedzenie Rady Bezpieczeństwa ONZ.

*Uchwalono rezolucję potępiającą integrację -jednak pomocy realnej reformatorom nie udzielono.

-Przywódca ZSRR Leonid Breżniew 26 ix 1968 roku sformułował tezę głosząca, że ZSRR ma prawo do podejmowania tego typu działań w granicach swojej strefy wpływów dla zabezpieczenia swych interesów. W ten sposób powstała tzw. doktryna Breżniewa.

*Reformy podjęte w Czechosłowacji w 1968 r zostały anulowane.

*Wielu ludzi represjonowano.

*Setki reformatorów wyemigrowało.

*W Czechosłowacji powstały nowe władze realizujące porozumienie podpisane w Moskwie.

*Alexander Dubcek pozostał na stanowisku sekretarza generalnego KC KPCz do IV 1969, następnie to stanowisko objął Gustav Husak.

*Ludwik Svoboda zachował stanowisko prezydenta do 1975 r.

*Wydarzenia w Czechosłowacji pogłębiły spory w łonie międzynarodowego ruchu komunistycznego.

-Wielu przywódców komunistycznych odmówiło uznania doktryny Breżniewa I dowodziło, że państwa Układu Warszawskiego nie miały prawa do ingerencji w wewnętrzne sprawy Czechosłowacji.
Dyktatury totalitarne i faszystowskie w Europie - Niemcy, Włochy, ZSRR

FASZYZM - (łac. Faces - wiązki rózg noszone przez liktorów rzymskich) - forma najbardziej krwawej, terrorystycznej dykta­tury skrajnie reakcyjnej części klas eksploata­torskich. Kierunek i ruch polityczny będące wynikiem ogólnego kryzysu kapitalizmu, których ideologię sta­nowi antykomunizm i szowinizm oraz rasizm. Powstał po I wojnie światowej we Wło­szech a w najbardziej zwyrodniałej postaci wystąpił w Niemczech. Hitler kierując się ideologią faszystowską doprowadził do wybu­chu II wojny światowej oraz masowych zbrodni i wyginięcia kilkudzie­sięciu milionów ludzi.

NAZIZM - niemiecka odmiana faszyzmu wyróżniająca się mię­dzy innymi bezwzględ­nym terrorem, rasi­zmem i polityką zmie­rzającą do zbrojnego podboju świata, oparta na doktrynie narodo­wego socjalizmu partii NSDAP.

HITLERYZM - dok­tryna społeczno - poli­tyczna partii hitlerow­skiej wyróżniająca się: bezwzględnym terro­rem, rasizmem i poli­tyką zmierzającą do podboju świata.

KOMUNIZM - ( łac. Communis - wspólny, powszechny) - ideolo­gia rewolucyjnego ruchu robotniczego oparta na marksizmie - leninizmie, głosząca program zniesienia prywatnej własności środków produkcji, społeczeństwa klaso­wego oraz wyzysku człowieka przez czło­wieka, postulująca zbudowanie społeczeń­stwa bezklasowego, opartego na społecznej własności środków produkcji i sprawiedli­wym podziale dóbr jako zasadniczych przesłankach realizacji zasad równości we wszystkich dziedzinach życia społecznego . Komunizm był po­strzegany jako bezkla­sowy ustrój społeczny, wyższe stadium społe­czeństwa socjalistycz­nego, charakteryzujące się takim stopniem rozwoju sił wytwór­czych, że dzięki obfito­ści produkowanych dóbr możliwe jest zastosowanie zasady: każdy pracuje według swoich możliwości i otrzymuje według potrzeb oraz cechujące się dojrzałością stosun­ków społecznych opartych na zasadach równości społecznej i aktywnego współ­uczestnictwa obywateli w rządzeniu społeczeń­stwem.

Wyróżniamy komu­nizm:

1)pierwotny - formacja społeczna występująca we wczesnych epokach historii ludzkości i u późniejszych ludów prymitywnych w której wspólna praca oraz wspólna własność środków produkcji były wynikiem niskiego stopnia rozwoju sił wytwórczych wynikała z konieczności zapew­nienia sobie jedynie warunków bytowania;

2)utopijny - przed marksistowska ideolo­gia pozbawiona teore­tycznych podstaw naukowych, formułu­jąca projekty idealnej organizacji społeczeń­stwa egalitarnego trak­tująca ustrój komuni­styczny jako ideał społeczny i postulat moralny a nie jako konieczność histo­ryczną.

Totalitaryzm

Pierwsza wojna świa­towa zakończyła się w roku 1918. Jednym ze zjawisk, które rozwi­nęły się po jej zakoń­czeniu był totalitaryzm. Totalitaryzm to ustrój polityczny, o charakte­rze autorytarnym. Ustrój totalitarny ozna­cza, bezwzględną kontrolę wszelkich aspektów życia spo­łecznego. Władza spoczywa tu zwykle w rękach jednej partii politycznej, partii która jest partią dominującą i rządzącą. Do głównych cech ustroju totalitar­nego zalicza się miedzy innymi: jedną ideologię, jedną partię, kult jednostki, stoso­wanie przymusu poli­tycznego oraz różnych represji, państwo poli­cyjne, brak wolnych mediów, brak wolności wypowiedzi, gospo­darka centralnie stero­wana. Przykłady reżi­mów totalitarnych to nazistowskie Niemcy, Włochy oraz Związek Radziecki. Państwa te po zakończeniu pierw­szej wojny światowej miały bardzo duże problemy gospodarcze oraz społeczne. Włochy były niezadowolone z korzyści, jakie przypa­dły im po zakończeniu wojny, w Związku Radzieckim triumfo­wali bolszewicy, zaś Niemcy na skutek postanowień traktatu wersalskiego, straciły dość spory procent swego terytorium. W owym czasie we Wło­szech władzę sprawo­wał Benito Mussolini, polityk, publicysta, który uchodzi za twórcę faszyzmu. Od roku 1925 władzę przejęła, powołana przez Mus­soliniego, Wielka Rada Faszystowska. W Niemczech, gdzie coraz większą popularność zaczął zyskiwać Adolf Hitler, w roku 1933 cała władza przeszła w ręce NSDAP. W Związku Radzieckim natomiast panowała Wszech Związkowa Partia Bolszewików. Wszystkie trzy partie w cień usunęły inne ugru­powania polityczne, by w ten sposób sprawo­wać władzę niepodziel­nie. Opozycjoniści natomiast byli napięt­nowani, represjonowani a nawet i zabijani. W Niemczech na przykład przeciwnicy polityczni umieszczani byli w specjalnych obozach koncentracyjnych. W czasie drugiej wojny świtowej obozy takie władze niemieckie zbudowały także na terytorium polskim i osadzały tam Żydów. W Związku Radziec­kim opozycjonistów spotykała zwykle śmierć. Takie czystki miały miejsce między innymi w latach dwu­dziestych XX wieku. Co więcej każde z tych państwa posiadało swoja własną, od­dzielną ideologię. We Włoszech, gdzie głów­nym celem była bu­dowa nowego ładu społecznego, na bardzo dużą skalę wprowa­dzono roboty pu­bliczne. Budowano autostrady, sieci komu­nikacyjne oraz wielkie gmachy użyteczności publicznej. W Niem­czech natomiast szero­kie kręgi zataczała ideologia nazistowska, która szerzyła niena­wiść w stosunku do Żydów. Na czele każ­dego z państwa stał wódz, dyktator. W Niemczech na czele władzy stał Adolf Hitler, we Włoszech Benito Mussolini, zaś w Związku Radzieckim Józef Stalin. W owych czasach w państwach tych odrzucono pojęcie jednostki. Wszelkie plany czy decyzje podejmowane były z myślą o społeczeń­stwie. W Związku Radzieckim na przy­kład zostały wprowa­dzone wieloletnie plany, które miały na celu poprawę gospo­darki kraju, we Wło­szech powstały zrze­szenia, zaś Niemczech funkcjonowały roboty publiczne na rzecz państwa. Całkowicie odrzucono wszelkie zasady demokracji, zaś społeczeństwo zmu­szone było poddać się zasadom wynikającym z danej ideologii. W ten sposób poszczególne jednostki czy grupy społeczne przestały mieć jakikolwiek wpływ na wszelkie decyzje związane z państwem i życiem społecznym. W celu szybszego przystoso­wania społeczeństwa do nowych warunków i ukształtowania nowej świadomości społecz­nej zamieniony został system oświaty. W Niemczech na przykład już od szkoły podsta­wowej wpajana była nienawiść i pogarda do narodu żydowskiego. W związku Radzieckim natomiast od najmłod­szych lat dzieci uczono zasad działania aparatu partyjnego. Kształto­wano w nich całkowita uległość wobec sys­temu państwa. Totalita­ryzm, którego przykła­dami są systemy daw­nych Niemiec, ZSRR oraz Włoch jest zatem taką formą rządów, w której obywatele są całkowicie podporząd­kowani władzy pań­stwa. Władza ta ma ponad to charakter absolutny i przenika wszelkie aspekty życia społecznego. W syste­mie totalitarnym od obywateli wymaga się nie tylko absolutnego podporządkowania się władzy, ale także zaak­ceptowania panującej ideologii. Główną rolę odgrywają jednostki rządzące jak na przy­kład Stalin w ZSRR oraz Hitler w Niem­czech. Zwykle uchodzą one za jednostki "nie­omylne" i otoczone są swoistym kultem.

---