Historia społeczna i polityczna europy
Egzamin po 2 semestrach.
Nie ma podręcznika - wykłady.
Do egzaminu będzie lista zagadnień.
Historia europy na własną rękę.
Bibliografia:
Historia społeczna i polityczna Europy - wykład dla studentów europeistyki (za mało, jeśli chodzi o egzamin)
Krzysztof Pomian „Europa i jej narody” (mała biała)
Norman Davis „Europe a history” (bardzo grupa - out)
Antoni Mączak „Historia Europy”
Zrozumieć dzieje (jego książka)
Wykład 1, 07.10.2008
Zakres pojęcia Europa
Pojęcia studiów europeistyki kilkadziesiąt lat temu nikomu nie przyszłoby do głowy. Jest to odzwierciedleniem tego, że Europa przeżywa zwrot swoich dziejów (liczne niepokoje i wątpliwości).
Znaczenia słowa Europa:
Europa, jako kontynent (geografia fizyczna) - pojęcia niedokładne, ze względu na Euroazję. Jest to rzeczywistość geograficzna widoczna na mapie, gdzie widoczne są granice (południowo -w schodnia budzi wątpliwości)
Europa, jako obszar cywilizacyjny, kulturowy. Cywilizacje uważane za współczesne. Ujęcie egocentryczne.
Europa, jako synonim Unii Europejskiej. Obecnie liczy 27 członków.
Z tych 3 pojęć - 2 są niefunkcjonalne.
Gdyby przyjąć kryterium geograficzne, to Europejczykiem byłby np. Czeczeniec a nie Ormianin.
Kryterium 3 - Europejczykami nie są Szwajcarzy i Norwegowie.
Jest to zawodne rozumowanie takiego pojęcia.
Prawdziwy jest ten krąg cywilizacji - obszar czymś się charakteryzujący.
Zygmunt B… „Europa niedokończona historia”
Wielki Europejczyk - kładzenie nacisku na tożsamość europejska.
Założenia o tym co jest europejskie a co nie, prowadza do tezy, że Europa jest różnorodna.
Co należy do tej różnorodności, a co należałoby wyeliminować?
Tradycyjnie najłatwiej odwołuje się do klasycznej formuły wyartykułowanej w XIX w. mówiącej o tym, że składowe kultury europejskiej to:
- filozofia grecka
- dorobek Cesarstwa Rzymskiego w dziedzinie prawa i administracji
- chrześcijaństwo w wersji judeo- chrześcijańskiej
Krytycy:
W takim ujęciu zapomina się o wkładzie barbarzyńskim: celtyckim, germańskim, słowiańskim.
Komponentem tożsamości Europejskiej jest Islam - dyskus polityczny, staranie o poprawność polityczną.
Stawiając te granice i nie rozstrzygając, czy do tożsamości europejskiej należy Islam, czy nie, można się zgodzić, że kultura grecka, system rzymski i chrześcijaństwo są najbardziej bezdyskusyjne. Nad innymi się dyskutuje. Są oprócz tego najwcześniejsze. Jest to scheda po starożytności. Rzym przyswoił kulturę grecką, w której chrześcijaństwo stało się później kultura wzorcową. (my nadal jesteśmy Rzymianami).
Potem dodajemy kolejne ujęcia, np. barbarzyńskie.
Rozszerzanie granic Europy - chrystianizacja. Karol Mocalewski „Cywilizacja Europejska - wykłady i eseje”.
Kostium chrześcijański nie raz nakładany był na lokalne barbarzyńskie kultury. W pewnym sensie dominował. Był przyjmowany na miejsce starego.
Można podkreślać, że Święta mają swoje kulturowe korzenie starsze niż chrześcijaństwo. Np. Wielkanoc i jajko jako nowe życie.
Oskar Halecki „Historia Europy jej granice i podziały”
4 czynniki określające tożsamość Europy:
Jest ponadnarodową wspólnotą a jej historia stanowi pole badań. Jest wspólnotą wszystkich narodów, które przyjęły kulturę grecko- rzymska i przejęły chrześcijaństwo. Jedność w różnorodności.
Zróżnicowanie geograficzne kontynentu, które stanowiło tym, że Europa zawsze była zróżnicowana.
Philipe Nemo „Czym jest Zachód”
To, co wynaleźli Grecy to nie jest demokracja ale państwo prawa, gdzie jednostka miała swoje prawa. Grecy przekroczyli próg poznania naukowego, które nie przekroczyły nauki mezopotamskie i egipskie. Grecy wynaleźli model szkolnictwa. Świat rzymski przyjął wzorzec grecki.
Rzym wypracował system prawa.
Rzymianie: źródłem prawa nie jest mit i obyczaj, ale obiektywna natura ludzka.
Jednostka i własność prywatna.
Autorzy łacińscy żyją w świecie, w którym jednostka ludzka dysponuje zinstytucjonalizowaną przestrzenią społeczną.
W rozwoju humanizmu zachodniego, chrześcijaństwo wygra fundamentalną wartość. Ale nie przyznawałaby tej wartości osobie, gdyby religia nie rozumiała się w społeczeństwie, które waloryzowało ciało… jednostki,
Ujecie starożytne rysowało linię zstępująca, najpierw był złoty wiek…
Linia wstępująca - oświecenie.
Jak wyglądały granice Europy w czasie i przestrzenie. Jak ta przestrzeń w czasie się rozszerzała?
Kiedy się pojawiła Europa?
Gerarad … „odkrywanie Europy…”
Na początku Europa była mała, bo było to pojęcie, które się odnosiło do tej części Grecji, która nie była ani Peloponezem ani wyspami.
Etymologia, Mitologia: księżniczka z Tyru porwana przez Zeusa i zamieniona w jałówkę (Zeus w byka). Oddanie Azji starszeństwa kulturowego.
Był to początek. To, z czego wykluła się Europa było niewielkie, ale Grecy tą kulturą rozszerzyli poprze kolonizację w obszarze morza Śródziemnego i Czarnego. Bez trudu sięgali do Italii (Neapol - nazwa grecka). Sięgali po Hiszpanie i po Krym.
Obszar kulturowy przy stałym braku jedności politycznej wyróżniał się tożsamością. To poczucie tożsamości zmagało się w momencie zagrożenia Perskiego.
Większość kultur dokonuje autodefinicji przez odcinanie się od peryferii mieszkańców inni (gorsi) niż my, nie spełniający naszych norm. Świat barbarzyński. (słowo z języka greckiego barbar- naśladowanie niezrozumiałego bełkotu). Nie rozumiemy ich, więc są gorsi.
Taki był początek. Jądro kultury Europejskiej i rozgraniczenie na świat barbarzyński. To rozgraniczenie przejął Rzym wraz z kulturą grecką, z tym, że stworzył swojego rodzaju uniwersum.
Spotykało się z innymi kulturami k… i azjatycką.
Na tę rozległość świata hellenistycznego nałożył się ekspansjonizm rzymski i budowanie uniwersum polityczno- rzymskiego. Rzym stworzył świat mający swoje granice, z którymi nie ma innych kultur - był świat barbarzyński od świata kultury się różniący.
Henryk Samsonowicz „Europa i narody” str. 7.
Uniwersalizm rzymski.
3 części świata Europa, Azja i Afryka - tak było w starożytności.
Rzym można uznać za prefigurację Europy w większym stopniu niż Grecy, które stanowiły początek i treść starego uniwersalizmu Rzymskiego.
Limes - granica styku tych dwóch światów.
Świat barbarzyński będzie przejmował to, czym emanował świat rzymski. Pod uderzeniami barbarzyńców świat Rzymski się załamie.
W starożytności widzimy narastający podział tego uniwersum. Już pogański Rzym był uniwersalny. Dopuszczał różne kulty lokalne, jedne mogły istnieć obok drugiego. Uniwersalność wyznaniowa - nad wszystkim kultami był jeden kult - kult Cesarza.
Kiedyś językiem teologii była greka nie łacina.
Bardzo moce pękniecie na wschód i zachód nastąpiło z upadkiem Cesarstwa Zachodniorzymskiego. (Nastąpił podział na wschodnie i zachodnie cesarstwo wschód przypadł synowi starszemu).
Redefinicja widzenia Europy
O tożsamości europejskiej stanowił spadek kultury greckiej system ustawodawstwa rzymskiego - to wszystko było
widoczne w chrześcijaństwie rzymskim.
SPQR - Senatus …
symbol Rzymu - skrót określający rzeczywistość polityczną rzymską
Turkowie swoje prowincje nazywali Rum (Rzym - po podbiciu przez Turków). Potem pojawiła się nazwa Bizancjum.
Dokonał się podział Europy.
Wykład 2, 14.10.2008
Świat starożytny to świat, z którego wyrosła Europa. W postaci rzymskiej stanowi uniwersum niepokrywające się z podziałem geograficznym.
Rozpad tej jedności znamionuje przejście od starożytności do epoki następnej - średniowiecza.
Rozpad ten spowodowało:
- dzielenie się Cesarstwa na wschodnie i zachodnie na światy coraz bardziej odrębne. Znajdowało to swe odzwierciedlenie w języku, (na zachodzi podupadła znajomość greki)
- podział wyznaniowy
- podział polityczny
W ciągu następnych wieków ten podział pogłębiał się (między wschodem a zachodem) i zmniejszył znaczenie Morza Śródziemnego, jako łącznika. Pojawienie się Arabów. Powstały różne i odległe od siebie światy.
Druga znacząca zmiana w geografii to jest poszerzanie tej Europy poza limes (tradycyjną granicę Cesarstwa Rzymskiego - Dunaj i …)
-Ów limes najpierw podlegał procesowi przenikania na obszarze zachodnim - barbarzyńcy osiedlali się w granicach Cesarstwa Rzymskiego - otrzymywali prawa rzymian.
-Następnie 31.12.406r. przez zamarznięty Ren przekroczyły Limes ludy Germańskie i zalały obszar Imperium Zachodniego.
Wcześniej granice dolnego Dunaju przekroczyli Goci na terenie Cesarstwa Wschodniego.
Znaczne osłabienie Cesarstwa - złupienie, a następnie w 476r.
- Tworzenie państw na dawnych obszarach barbarzyńskich - poszerzenie świata zachodniego. Prowadzono nowe organizmy państwowe.
Nowa Europa. Tworzenie się dwóch coraz bardziej różnych ośrodków religijno- politycznych coraz bardziej sobie wrogich. Tożsamość Wschodnią określało ciągłe istnienie Cesarstwa Wschodniego, ale orientalizuje się. Tradycja kultu cesarza była trochę obca.
Zachód - państwa barbarzyńskie - szczególnie germańskie.
Państwo wizygockie na północ od Pirenei. Były to państwa stworzone przez barbarzyńców, przez ludy wędrowne. Było to państwo w ruchu. Potem osiadły tam, gdzie znalazły dobre warunki. Te organizacji państwowe powstały na terenach zamieszkałych przez ludność rzymską. Francja - iberorzymianie.
Współistnienie i nakładanie się na siebie dwóch warstw:
- rozległy substrat rzymski z lokalnymi tradycjami kultorowo-instytucyjnymi R
- barbarzyńcy przyjmujący kulturę rzymską. B
Przez Powsin czar różniły się systemem prawa i religijnym, ale z czasem dochodziło do zacierania tej granicy. Nie została do końca zatarta, co świadczyło o zachowaniu pewnej ….
Barbarzyńcy przybywając w obręb Rzymu, przyjmują chrześcijaństwo, ale w jednej postaci. Doktryna Ariusza. Różnica wyznaniowa była dość poważna. W państwie gotów doszło do zmiany.
W tym mieści się jedne z najistotniejszy elementów związanych z wyłanianiem się nowej tożsamości proeuropejskiej. Tym określnikiem było wyznanie. Arianizm nie utrzymał się - został uznany za herezję powszechną. Oblicze świata zachodniego było obliczem chrześcijaństwa. „Najstarsza córka kościoła” - Francja. Chrześcijaństwo pojawiło się najpierw we Francji. Od pogaństwa przeszło do chrześcijaństwa, była to decyzja Ludwika…
Chrześcijaństwo to było to, co w największym stopniu pozostało po spadku z cesarstwa Rzymskiego.
W największym stopniu została wiara i kościół instytucjonalny. Gdy zabrakło państwa, struktury, które mogły przyjąć funkcje administracji lokalnej były to struktury kościelne. To stanowi o znaczeniu chrześcijaństwa w wersji zachodniej.
Miejsce kościoła i stosunki do władzy świeckiej.
Na wschodzie kościół stał w ścisłym związku z państwem. Cesarz utrzymywał silną pozycję wobec kościoła.
Państwo służyło kościołowi w jego walkach doktrynalnych i traktowało tę doktryn, jako element swojej władzy - na zachodzie tego nie było.
Było 5 ośrodków patriarchalny (4 na zachodzie 1 na wschodzie).
3 spośród tych 4 znalazło się pod panowaniem… Rzym, Wersus, Konstantynopol
To podstawa szczególnej pozycji patriarchy zachodu, która zyskał podczas lat następnych.
Ten świat:
Krzysztof Pomian „nowe społeczeństwo -nowa cywilizacja. Cywilizacja wiejska…”
Ten świat zaczyna się rozszerzać - chrystianizacja obszarów barbarzyńskich.
Najpierw wędrówka misjonarzy - Święty Grzegorz. Ta tożsamość zaczyna zdobywać nowe obszary. Daje to o sobie znać w wieku VIII, kiedy słaba idea europejska ulega wzmocnień wobec zagrożenia z e strony Arabów - świata islamu.
Islam - synkretyczny system religijny oparty na dawniejszym systemie Judeo-chrześciajńskim, zrodził się w pustyniach płwsp. Arabskiego. W ciągu kilkudziesięciu lat podbił znaczne obszary Azji - Bizancjum, Morze Śródziemne prze cieśninę Gibraltarską…
Stali się zagrożeniem dla państwa Franków. To zetknięcie się najeźdźców arabskich ze światem chrześcijańskim symbolizowane jest 732r. - bitwa pod Poitiers.
Nie ma już ekspansji na północ od Pirenejów, na terenie dzisiejszej Hiszpanii zbudowało państwo „Krainę Wandalów”
W Hiszpanii dochodzi do trwałej na wieki konfrontacji chrześcijaństwa i islamu. Akulturacja w niewielkim stopniu z ich strony…
Na północ kronikarz …us piszący o bitwie pod Poitiers, pisze, że …
Chrystializowanie się zachodniej tożsamości.
Władza przechodzi od Merowingów do Karolingów. Syn otrzymał od papieża tytuł cesarski. Do tej pory tytuł cesarza był w Bizancjum, teraz pojawił się również na Zachodzie. Nie było to wskrzeszenie, a objęcie władzy niegdyś przez cesarstwo wschodnie zajmowane. To przeciwstawienie się Bizancjum.
Cesarstwo zachodnie stało się odrębnym bytem.
Zachód w monarchii Karola uzyskał jedność - uznana przez władców Anglii czy Hiszpanii.
Jedność zachodu społeczno polityczna i kulturowa - renesans karoliński.
Za Karola powstaje system szkolnictwa.
………
Monarchię Karola Wielkiego przetnie senior i wasal (lennik)
Wykształciła się system silnej schierarchizowanej administracji państwowej. System feudalny się utrzymał, zmienił się bo osłabło państwo.
Administracja centralna.
Państwo ówczesne było słabe, było „strukturą płytką”.
Własność feudalna przekształca się we własność dziedziczną. „Wasal mego wasala, nie jest moim wasalem”.
Jedność polityczna europy za Karola okazała się jednością nieutrzymaną. Państwo dzieli się na 3 strony: frankijski, państwo wschodnio-frankijskie, z którego wyrosły Niemcy, między jednym i drugim pas rozdzielający - państwo Lokara, przedzielone Alpami.
Problem Alzacji i Lotaryngii.
Europa pozostaje jednością w aspekcie gospodarczym, jednolity system polityczno-społeczny - feudalny, system, w którym istnieją 3 stany mające różne funkcje:
- ci, co się modlą
- ci, co pracują
- ci, co walczą i bronią
Istnieją świadectwa świadczące o sykaniu się tych dwóch światów.
Dochodzi do zwiększonego zagrożenia Cesarstwa Wschodniego.
Prawosławie - ortodoksja.
Granica, która wykształciła się w 1054r. (schizma) była najbardziej trwała.
Chrystianizacja Polski i Europy Środkowej (Czechy, Węgry, Skandynawia: Dania, Szwecja, potem Bułgaria, Serbia)
Tam, gdzie sięgnął kościół rzymski, tam nie sięgnął kościół bizantyjski.
1204 r. -
IV Krucjata przekreśliła możliwość zbliżenia się.
5