Referat pt. „SYSTEM PRAWA WYBORCZEGO".

Pojęcia jak "prawo wyborcze" czy "system wyborczy" wiąże się nieodłącznie

z

funkcjonowaniem w państwie demokratycznym zasad przedstawicielstwa.

Zasada ta wyznacza reguły dotyczące sposobu wyłaniania określonych

organów.

Ramy prawne tych reguł :

- prawo wyborcze w znaczeniu przedmiotowym czyli całokształt norm

prawnych

regulujących tryb wyborów konkretnych organów państwowych i samorządowych

(Sejmu, Senatu, Prezydenta itd. ) zawartych w konstytucji i ordynacjach

wyborczych

- prawo wyborcze w znaczeniu podmiotowym to ogół obywatelskich uprawnień

wyborczych wynikających z prawa przedmiotowego.

Szerszą formułą prawa wyborczego jest :

System wyborczy obejmujący całokształt zasad instytucji postępowania

wyborczego określonych w normach prawnych i politycznych oraz stosowanych

w

praktyce.

W znaczeniu wąskim z kolei, pod pojęciem systemu wyborczego rozumie się

zasady dotyczące mechanizmu głosowania i ustalania wyników wyborów.

Rozróżnia się czynne i bierne prawo wyborcze.

W Polsce czynne prawo wyborcze, czyli prawo wybierania mają osoby

posiadające obywatelstwo polskie, które do dnia wyborów ukończyły 18 lat,

osoby pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu. Nie mają

tego prawa osoby pozbawione praw wyborczych orzeczeniem Trybunału Stanu

(jest to jedna z kar, którą może stosować Trybunał Stanu w stosunku do

osób

zajmujących określone stanowiska państwowe. Podkreślenia wymaga, że po

raz

pierwszy w dziejach naszej państwowości Trybunał wydał takie orzeczenie w

czerwcu 1997 r. Pozbawiając praw wyborczych na okres 5 lat byłego

ministra

współpracy gospodarczej z zagranicą w rządzie Mieczysława Rakowskiego

oraz

byłego prezesa Głównego Urzędu Ceł ) oraz ubezwłasnowolnione całkowicie

lub

częściowo prawomocnym orzeczeniem sądu z powodu choroby psychicznej lub

niedorozwoju umysłowego.

Bierne prawo wyborcze, czyli prawo wybieralności ma każdy obywatel

polski,

któremu przysługuje prawo wybierania (czynne prawo wyborcze), stale

zamieszkuje przez co najmniej 5 lat na terytorium Polski oraz ukończył do

dnia wyborów 21 lat w przypadku wyborów do Sejmu, 30 lat do Senatu i 35

lat,

jeżeli ubiega się o urząd prezydenta.

Doniosłe znaczenie mają postanowienia praw wyborczych sformułowane w

czterech podstawowych zasadach :

- powszechności

- równości

- bezpośredniości

- tajności.

Powszechność oznacza, że czynne i bierne prawo wyborcze prawo mają

wszyscy

dorośli obywatele, którym prawo nie zabrania wzięcia udziału w wyborach

(w

przeciwieństwie do ograniczeń spowodowanych występowaniem rozmaitych

cenzusów jak : majątkowych, wykształcenia, płci, wieku itd.).

Gwarancją realizacji zasady powszechności są m.in. następujące ustalenia

:

- zobowiązanie organów zarządzających wybory do wyznaczenia daty wyborów

na

dzień wolny od pracy, co ma na celu umożliwienie swobodnego wzięcia

udziału

w głosowaniu jak najszerszym kręgom społeczeństwa,

- istnienie instytucji rejestrów i spisów wyborców, stanowiących podstawę

stwierdzenia prawa wyborcy do udziału w głosowaniu; z instytucją tą wiążą

się również inne szczegółowe gwarancje wynikające z obowiązku ich

aktualizowania, wyłożenia do publicznego wglądu z możliwością zgłaszania

reklamacji oraz zaskarżania do sądu decyzji organów sporządzających spis,

- możliwość głosowania poza miejscem zamieszkania, na podstawie

zaświadczenia o prawie głosowania (za wyjątkiem wyborów do organów

samorządowych),

- obowiązek organizowania obwodów terytorialnych, "obwodów zamkniętych" w

domach pomocy społecznej, szpitalach oraz w zakładach karnych i aresztach

śledczych, obwodów dla obywateli polskich przebywających za granicą oraz

obwodów na polskich statkach morskich,

- możliwość udziału w głosowaniu obywatelom polskim, nie zamieszkałym

stale w Polsce , lecz przebywającym w kraju w dniu głosowania,

- możliwość udzielenia pomocy osobom niepełnosprawnym w celu

ułatwienia im głosowania.

Równość polega zarówno na przyznaniu każdemu obywatelowi jednego głosu ,

jak

i nadaniu każdemu głosowi takiej samej siły (wykluczenie możliwości

wielokrotnego głosowania, jak również istnienia rozwiązań różnicujących

siłę

głosów poszczególnych grup wyborców).

Ordynacje wyborcze formułują gwarancje mające zabezpieczyć "równość"

zaliczają się do nich m.in. to że:

- wyborca może być ujęty tylko w jednym rejestrze wyborców, na podstawie

którego sporządzany jest spis wyborców dla konkretnie mających nastąpić

wyborów. Ponieważ wyborca może być wpisany tylko do jednego spisu niema

możliwości głosowania w większej ilości obwodów głosowania gdyż komisje

obwodowe mogą dopuścić do głosowania tylko osoby umieszczone w spisie

obejmującym dany obwód głosowania. jak widać głosowanie wielokrotne tej

samej osoby w kilku obwodach jest wykluczone. Jednak zasada powszechności

wyborów stwarza możliwość głosowania w kilku obwodach zawiązane jest to

z

tym, że wszystkie obowiązujące w III Rzeczpospolitej ustawy wyborcze (za

wyjątkiem ordynacji samorządowej) wprowadzają możliwość złożenia przez

wyborcę nigdzie nie zamieszkałego wniosku o dopisanie go do spisu

właściwego

dla miejsca jego aktualnego pobytu. Istnieje więc możliwość, że osoba

dopisana do spisu w konkretnej gminie, może zgłosić także wniosek w

innych

gminach co spowoduje, że będzie ujęta w kilku spisach i stworzy jej to

możliwość wielokrotnego głosowania. Polska nie posiada mechanizmu

prawnego

przeciwdziałającego tego rodzaju nieprawidłowości. Jedynym sposobem aby

temu

zapobiec jest stworzenie sieci komputerowej posiadającej możliwość

wyeliminowania takich przypadków;

- każdy wyborca obowiązany jest do potwierdzenia własnoręcznym podpisem

w

odpowiedniej rubryce spisu wyborców ,faktu otrzymania od komisji

obwodowej

karty do głosowania. Zapobiega to możliwości kilkakrotnego pobrania przez

wyborcę karty, a tym samym oddania wielu głosów w jednym obwodzie

głosowania;

- komisja obwodowa ma obowiązek do opieczętowania wszystkich kart do

głosowania pieczęcią komisji. stanowi to ochronę przed możliwością

wielokrotnego głosowania przez osoby, które w sposób nielegalny mogły

wejść

w posiadanie kart do głosowania.

Bezpośredniość oznacza, że wyborca osobiście głosuje (bez żadnego

pośrednictwa) na kandydatów lub partię.

Zasada bezpośredniości wyborów określa stopień wpływu - wyrażonej w

głosowaniu - woli wyborców na wyniki głosowania. Polega to na tym, że

wyborcy w drodze głosowania sami - bez żadnego pośrednictwa - przesądzają

w

sposób ostateczny i decydujący o składzie wybieranego organu.

Obowiązujący stan prawny dopuszcza wyłącznie głosowanie osobiste i tym

samym

głosowanie per procuram lub za pośrednictwem poczty jest niedopuszczalne.

Ustawy wyborcze precyzują określone gwarancje prawne mające zabezpieczać

obowiązek głosowania osobistego (stwierdzanie tożsamości wyborcy, któremu

wydawane są karty do głosowania, podkreślanie przez PKW, że

"NIEDOPUSZCZALNE

JEST GŁOSOWANIE ZA CZŁONKÓW RODZINY I ZA INNE OSOBY", obowiązek złożenia

podpisu przez wyborcę po otrzymania karty do głosowania).

Zasada tajnego głosowania rozumiana jest jako możliwość podjęcia przez

wyborcę decyzji w warunkach zachowania tajemnicy (wyklucza jawność ,

prowadzącą do ograniczenia decyzji wyborców).

Obowiązujące przepisy ustawy wyborczej III Rzeczpospolitej zabezpieczają

tajność głosowania głównie przez :

- w każdym lokalu wyborczym obowiązkowe jest urządzenie miejsca

zapewniającego tajność głosowania ( parawanów stołowych lub osłoniętych

kabin) umożliwiających wyborcom nieskrępowane dokonanie aktu głosowania;

- obowiązek komisyjnego (przy udziale mężów zaufania) sprawdzenia -

jeszcze

przed rozpoczęciem głosowania - czy urna jest pusta, a następnie jej

zamknięcie i opieczętowanie;

- karta głosowania może być zadrukowana tylko po jednej stronie, a

wielkość

i rodzaj czcionek powinny być jednakowe dla oznaczeń wszystkich

kandydatów

(list);

- wyborca wrzuca do urn karty do głosowania w taki sposób, aby strona

zadrukowana nie była widoczna;

- zakaz stosowania instytucji tzw. ruchomych urn; wprawdzie w prawie

wyborczym, zakaz taki nie został sformułowany w przepisach ordynacji

wyborczych, lecz bezpośrednio zinterpretować go można ze stwierdzenia, że

"głosowanie odbywa się w lokalu obwodowej komisji wyborczej" . od tego

niepisanego zakazu odeszły przepisy ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu

,

stanowiąc w art. 62 , że obwodowa komisja wyborcza - po uzgodnieniu z

okręgową komisją wyborczą - może zarządzić stosowanie w głosowaniu

drugiej

urny wyborczej. Urna ta (nazywana pomocniczą) przeznaczona jest wyłącznie

do

wrzucania kart do głosowania przez wyborców w obwodach głosowania w

szpitalach i zakładach pomocy społecznej. W wypadku wyrażenia przez

wyborcę

woli skorzystania z urny pomocniczej, wrzucanie do niej karty do

głosowania

wymaga obecności przy tej czynności co najmniej dwóch osób wchodzących w

skład obwodowej komisji wyborczej, zgłoszonych przez różne komitety

wyborcze.

Należy zwrócić uwagę, że Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr.88, poz.553)

zapewnia ochronę karną swobodzie wykonywania przysługujących obywatelowi

praw wyborczych (art.249 pkt 2), w tym również chroni tajność głosowania.

Naruszenie przepisów tajności głosowania i wbrew woli wyborców

zapoznanie

się z treścią ich głosów jest przestępstwem, za które grozi kara grzywny,

kara ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat dwóch

(art.251).

osobą oskarżoną o to przestępstwo może być każdy, a więc zarówno osoba

upoważniona do obliczania głosów , jak i osoba postronna.

Równocześnie zaznaczyć trzeba, że zasada tajności w stosunku do obywatela

ma

charakter "wolnościowy" tzn. nie wprowadza żadnych sankcji za

niewypełnienie

przez wyborcę nakazów wiążących się z procedurą oddawania głosów i jej

naruszenie przez wyborcę nie może spowodować uznania głosu za nieważny.

System wyborczy, procedura ustalania wyników wyborów poprzez przeliczanie

liczby oddanych głosów na poszczególne partie (lub kandydatów) w uzyskane

przez nie mandaty.

W zależności od metody ustalania wyników wyborów wyróżnia się dwa systemy

wyborcze :

1. większościowy - mandat zdobywa ten spośród kandydatów, który

uzyskał

więcej głosów niż inni.

Występuje on w postaci :

a) system wyborczy większości bezwzględnej, warunkiem wyboru jest

otrzymanie

przez kandydata więcej niż połowy wszystkich ważnych głosów w okręgu

wyborczym, w Polsce obowiązuje w I turze wyborów prezydenckich,

b) system wyborczy większości względnej, mandat otrzymuje ten kandydat,

który uzyskał większą liczbę głosów niż inni ( w tym systemie

przeprowadzone

są wybory do Senatu RP).

2. proporcjonalny - w okręgach wielomandatowych dokonuje się rozdziału

mandatów pomiędzy partie (lub ugrupowania) proporcjonalnie do liczby

(odsetka) uzyskanych przez nie głosów ( np. wybory do Sejmu RP) w

arytmetycznym systemie d`Hondta. Z systemem proporcjonalnym wiąże się

tzw.

lista państwowa. Przedłożona jest ona przez partie, które zarejestrowały

listy okręgowe w co najmniej połowie okręgów ( w Polsce takich mandatów

jest

69). Wyborcy głosują na jedną z list okręgowych oraz na jedną z list

państwowych. W celu uniknięcia niedogodności tego systemu wprowadza się

też

tzw. progi (klauzule) zaporowe - mandaty przyznawane są tylko tym listom,

które w skali kraju przekroczyły pewien procent poparcia, np. w polskim

parlamencie reprezentowane są tyko partie, które zdobyły co najmniej 5%

głosów, dla koalicji wyborczych bariera ta wynosi 8%, natomiast w

podziale

miejsc z list ogólnopolskich uczestniczą ugrupowania, które przekroczyły

7%.

Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent Rzeczpospolitej nie później

niż

na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu,

wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający przed upływem 4

lat

od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu.

Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz

odbywają się w głosowaniu tajnym.

Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu

tajnym.

Sejm i Senat wybierane są na czteroletnie kadencje.

W wypadku skrócenia kadencji Sejmu (oznacza to równoczesne skrócenie

kadencji Senatu) Prezydent zarządza wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza

ich

datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia

zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu.

Ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza Sąd Najwyższy.

Wybory Prezydenta RP zarządza Marszałek Sejmu nie wcześniej niż na 7

miesięcy i nie później niż na 6 miesięcy przed upływem kadencji

urzędującego

Prezydenta RP i wyznacza ich datę na dzień wolny od pracy przypadający

nie

wcześniej niż 100 dni i nie później niż 75 dni przed upływem kadencji

urzędującego Prezydenta RP.

W razie opróżnienia urzędu Prezydenta RP Marszałek Sejmu zarządza wybory

nie później niż w czternastym dniu po opróżnieniu urzędu i wyznacza datę

wyborów na dzień wolny od pracy przypadający w ciągu 60 dni od dnia

zarządzenia wyborów.

Prezydent RP jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych,

bezpośrednich i w głosowaniu tajnym.

Sąd Najwyższy w składzie całej Izby administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń

Społecznych na podstawie sprawozdania z wyborów przedstawionego przez

Państwową ko0misję Wyborczą oraz po rozpatrzeniu protestów roztrzyga o

ważności wyborów Prezydenta Rzeczpospolitej.

Opracowano na postawie:

1. Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U.

Z

dnia 16 lipca 1997 r. ).

2. ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r. - ordynacja wyborcza do Sejmu RP i

Senatu RP (Dz. U. Nr. 46, poz.499 z późn. Zm.)

3. ustawa z dnia 27 września 1990 r. - o wyborze Prezydenta RP ( Dz. U.

Nr

47, poz. 544 z późn. Zm.)

4. ustawy z dnia 16 lipca 1998 r. - ordynacja wyborcza do rad gmin, rad

powiatów i sejmików województw (Dz. U. Nr 95, poz. 602 z póżn. Zm.)

5. "Słownika Encyklopedycznego Edukacja Obywatelska" Wydawnictwa Europa.

Autorzy: R.Smolski, M Smolski, E.H.Stadtmuller. ISBN 83-85336-31-1. Rok

wydania 1999.

6. Podręcznika uczelnianego nr 62 Wyższej Szkoły Administracji i

Zarządzania

w Przemyślu "Prawo Konstytucyjne RP (instytucje wybrane) Autorzy

J.Buczkowski (red.) K.Eckhardt.

---