Temat: Choroby układu moczowego.

Badanie moczu — jedno z podstawowych laboratoryjnych badań diagnostycznych w praktyce medycznej. Mimo swej prostoty daje wiele ważnych informacji o funkcji układu moczowego, a także pośrednio innych narządów i układów. Na badanie to składa się:

• ocena fizykochemiczna moczu

• mikroskopowe badanie uzyskiwanego przez wirowanie osadu moczu

Pobranie materiału do badania:

• uzyskuje się mocz poranny, po przerwie nocnej, na czczo, do chemicznie czystego jednorazowego pojemnika

• stosuje się technikę "środkowego strumienia" moczu

• kobiety nie powinny oddawać moczu do badania na 3 dni przed i 3 dni po miesiączce, by uniknąć fałszywie dodatniego wyniku, poprzez dostanie się krwi menstruacyjnej do próbki moczu

• przed pobraniem moczu należy dokładnie umyć okolice narządów płciowych, aby nie doszło zafałszowania wyniku badania bakteriami

Pojemnik z moczem powinien zostać dostarczony do laboratorium przed upływem 2 godzin od pobrania materiału (pół godziny w przypadku badania pod mikroskopem fazowym).

Badanie fizyczne:

1. Barwa i wygląd:

• Wodo-jasny do słomkowej - przy bardzo dużej podaży płynów lub w moczówce prostej

• Mleczny - w ropnych schorzeniach układu moczowego

• Pomarańczowy - po witaminie z grupy B, przy podwyższonej zwartości urobilinogenu

• Czerwony - po spożyciu buraków, krwiomocz lub hemoglobinuria

• Fioletowy - w stanach pozawałowych i u osób ciężką niewydolnością jelitową

• Ciemno brązowy - świadczy o dużym zagęszczeniu moczu np. w stanach gorączkowych, ciemno brązowy z żółtą pianą występuje przy żółtaczce

• Brązowy, brązowo czarny - przy krwotokach z dróg moczowych przy kwaśnym pH, w porfirii, methemoglobinurii

• Zielony, niebieski - polekowo

• Pieniący się - świadczy o obecności białka

• Przejrzystość:

Mocz fizjologiczny jest klarowny, ale może też wystąpić lekkie zmętnienie wywołane obecnością moczanów, fosforanów, komórek nabłonkowych, nasienia oraz śluzu. Zmętnienie wywołują też składniki patologiczne takie jak erytrocyty, leukocyty, bakterie, komórki nerkowe oraz kryształy nieorganiczne.

3. Odczyn:

pH moczu zależne jest od diety, jaką stosujemy, np. przy diecie mieszanej pH waha się w granicach 5,5 do 6,6; dieta bogatobiałkowa powoduje zakwaszenie moczu do pH 5,2, a dieta bogatowarzywna alkalizuje mocz do pH 8,2. Odczyn zależny jest też od czasu przechowywania moczu, ponieważ bakterie namnażając się powodują jego alkalizację.

4. Woń

Ma znaczenie jedynie w przypadku świeżego moczu, normalnie określana jest jako swoista, ale może też być aromatyczna (owocowa) w przypadku cukrzycy, której towarzyszy ketonuria oraz amoniakalna w przypadku bakteriurii.

5. Ciężar właściwy:

Zależny jest od składników wydalanych z moczem oraz od ilości spożywanych płynów. Prawidłowy w zakresie 1,003-1,030.

Badanie chemiczne

1. Białko jest składnikiem, które ulega przesączaniu kłębuszkowemu w nerkach w bardzo niewielkim stopniu (150 mg/dobę).Jeśli się pojawia w moczu należy szybko znaleźć przyczynę. Wyróżniamy kilka przyczyn białkomoczu (proteinurii):

• białkomocz fizjologiczny:

1. Przegrzanie lub gwałtowne ochłodzenie organizmu

2. Trzeci trymestr ciąży

3. Duży wysiłek

• białkomocz patologiczny:

• choroby układu moczowego: kamica nerkowa, odmiedniczkowe zapalenie nerek, zapalenie kłębuszków nerkowych

• niewydolność układu krążenia

• nadciśnienie tętnicze

• zatrucie związkami nefrotoksycznymi

• choroby przebiegające z gorączką

• Glukoza jest całkowicie resorbowana przez kanaliki nerkowe jeśli jej stężenie w surowicy nie przekracza 180 mg/dl. W przypadku gdy stężenie jej jest wyższe mamy do czynienia z glukozurią pozanerkową. Inną przyczyną pojawienia się glukozy w moczu może być uszkodzenie kanalików nerkowych.

• Ciała ketonowe pochodzą z przemian metabolicznych. Są to kwas hydroksymasłowy, aceton oraz kwas acetooctowy. Ciała ketonowe w moczu mogą pojawić się w następujących przyczyn:

• Kwasicy cukrzycowej

• Głodówce lub drastycznych kuracjach odchudzających

• Diecie ubogowęglowodanowej

• Diecie bogato-tłuszczowej

• Uporczywych wymiotach

• Gorączce

• Zatruciu ciążowym

• Biegunkach

Badanie osadu moczu przeprowadza się na specjalnie przygotowanym moczu. Mocz odwirowuje się przy 2000 obrotów na minutę (RPM) przez 10 minut. Mocz znad osadu (supernatant) zlewa się pozostawiając 0,5 ml moczu, następnie należy dokładnie wymieszać i wykonać preparat mikroskopowy. Osad moczu oglądamy przeglądowo pod powiększeniem 10x10, a następnie 10x40, gdzie ocenia się jakościowo, półilościowo i ilościowo wszystkie składniki morfotyczne osadu. Zaliczamy do nich: nabłonki płaskie, leukocyty, erytrocyty, wałeczki oraz składniki mineralne, których obecność jest uwarunkowana odczynem moczu, a także bakterie i śluz. Mogą też się pojawiać składniki normalnie nie występujące w moczu, ale będące zanieczyszczeniem jak np. plemniki, dlatego tak ważne jest przygotowanie się do badania.

Kamica nerkowa to choroba polegająca na obecności w drogach moczowych nierozpuszczalnych kryształków lub osadów mających tendencję do zlepiania się ze sobą i tworzenia mniejszych lub większych złogów zwanych kamieniami.

Kamienie  mogą przejściowo lub trwale blokować odpływ moczu i doprowadzić do zakażenia, a nawet zniszczenia nerki. Choroba w początkowym okresie rozwija się bezobjawowo.

Rodzaje kamieni nerkowych:

• fosforanowo-wapniowe,

• szczawianowo-wapniowe,

• z kwasu moczowego — tzw. kamienie bezcieniowe, gdyż nie powodują zacienienia w badaniu RTG,

• cystynowe,

• struwitowe — powstające w przebiegu przewlekłych zakażeń układu moczowego bakteriami wytwarzającymi ureazę (czyli rozkładającymi mocznik) takimi jak Proteus, Pseudomonas, Serratia.

Kamica nerkowa występuje raczej u ludzi młodych, dwa razy częściej u mężczyzn niż u kobiet. Najczęstszym rodzajem kamieni nerkowych jest kamica moczanowa (osady powstają z kwasu moczowego). Rzadziej są to kamienie szczawianowe lub fosforanowe. Osady moczanowe, szczawianowe lub fosforanowe mogą też tworzyć się razem z osadami soli wapnia dając w efekcie kamienie szczawianowo-wapniowe, fosforanowo-wapniowe i moczanowo-wapniowe lub też z innymi solami (np. kamienie struwitowe czyli fosforanowo-amonowo-magnezowe).

Tworzenie się kamieni w drogach moczowych zależy w dużej mierze od składników zawartych w moczu, odczynu moczu oraz mechaniki wydalania moczu Inną przyczyną kamieni nerkowych może być guz gruczołu przytarczycowego - gruczolak przytarczyc. Nadmiar witaminy D zwiększa ilość wapnia przyswajanego przez jelito, które następnie tworzy w nerkach kamienie. Ta wrodzona skłonność to następny winowajca. Nadmiar wapnia uwalnia się również z kości przy rozpadzie komórek białaczkowych. Przyczyną tworzenia się kamieni nerkowych bywa także dna moczanowa. Wtedy kamienie składają się z kwasu moczowego, a nie z wapnia. Leczenie polega na podawaniu preparatów, które zmniejszają stężenie kwasu moczowego we krwi oraz wypijaniu dużej ilości płynów, co ma spowodować rozpuszczanie kamieni.. W różnych sytuacjach ludzie ludzie powstrzymują się od oddawania moczu. Dzieci zajęte zabawą wprost nie maja na to czasu. Trzeba zwracać baczną uwagę i wyrabiać w dziecku nawyk dbania o komfort pęcherza. Przetrzymywanie moczu jest następną przyczyną niekorzystnych zmian prowadzących z czasem do kamicy nerkowej.

Zapalenie pęcherza moczowego ma bakteryjną etiologię. Zapalenie pęcherza moczowego nie jest przenoszone drogą płciową, ale stosunek płciowy może je czasami spowodować, ponieważ cewka moczowa u kobiet jest krótka i uważa się, że podczas stosunku płciowego bakterie mogą zaatakować pęcherz moczowy.

Objawy: uczucie bólu i pieczenia w czasie oddawania moczu, częstomocz, mocz o nieprzyjemnym zapachu. Zapalenie pęcherza moczowego charakteryzuje się częstym, bolesnym parciem na mocz i bólem przy oddawaniu moczu - objawy te określane są mianem dysurii - oraz leukocyturią i krwinkomoczem.

Leczenie: kuracja antybiotykami i lekami przeciwzapalnymi.

Nietrzymanie moczu można podzielić na kilka rodzajów:

• Wysiłkowe nietrzymanie moczu: Małe ilości moczu wyciekają podczas wysiłku, związanego z przesuwaniem lub podnoszeniem ciężkich przedmiotów, podczas kaszlu, kichania lub śmiechu.

• Nietrzymanie moczu przy nagłym parciu: Wyciekanie moczu następuje wskutek niemożności powstrzymania oddania moczu, gdy pęcherz moczowy jest pełny.

• Nietrzymanie moczu z ciągłym wyciekaniem z przepełnionego pęcherza moczowego: Mocz stale wycieka, gdyż pęcherz jest zawsze pełny i chory ma trudności z jego opróżnieniem (np. w przypadku przerostu prostaty).

• Całkowite nietrzymanie moczu: Oddawanie moczu nie jest kontrolowane, gdyż zwieracz pęcherza (mięsień kontrolujący zamykanie pęcherza) nie funkcjonuje prawidłowo.

Przyczyny:

• Osłabienie mięśni zwieraczy cewki moczowej ("wysiłkowe nie trzymanie moczu"). Takie zjawisko występuje najczę­ściej u kobiet i jest związane z wiekiem lub ze zwiotczeniem mięśni przepony miednicy, występującym np. po porodzie.

• Infekcje dróg moczowych.

• Wrodzone wady rozwojowe i zniekształcenia dróg moczowych.

• "Neurogenna atonia pęcherza" (nerwowopochodna) może wystąpić w następstwie np. choroby Parkinsona, udaru mózgu, choroby Alzheimera oraz urazów mózgu lub rdzenia kręgowego.

• Szkodliwe substancje działające toksycznie na układ nerwowy.

• Działanie niepożądane różnych leków, np. przeciwbólowych.

Przerost prostaty:

Nowotwór łagodny, rozwija się u mężczyzn po 50 r. ż. w strefie wewnętrznej stercza, w skutek zmian hormonalnych. Powoduje dysurię (zaburzenia w oddawaniu moczu), częstomocz (początkowo nocny). Zaleganie moczu jest stopniowo coraz większe aż do całkowitego zatrzymania moczu.

4

---