Temat 2: Gospodarowanie jako proces dokonywania wyborów.

1. Potrzeby ludzi i ich klasyfikacje:

• Potrzeba - subiektywne odczuwanie braku, niezaspokojenia lub pożądania określonych warunków, lub rzeczy, które człowiek uważa za niezbędne do utrzymania go przy życiu, umożliwienia mu rozwoju itp.

• Cechy potrzeb:

• Indywidualizm i subiektywizm ich odczuwania

• Obiektywny charakter pojawiania się

• Ich liczba jest nieograniczona

• Najczęściej są konkurencyjne względem siebie, w niektórych przypadkach mogą być substytucyjne (w zamian się zastępują) lub komplementarne (jedna potrzeba pociąga za sobą następną, nie ma natomiast siły konkurowania pomiędzy potrzebami)

• Zwykle są odnawialne (da się je zaspokoić tylko na pewien czas)

• Piramida potrzeb według A. Maslowa:

• 
  
  

• Ekonomia bada te sposoby zaspokajania potrzeb, które dokonują się za pośrednictwem środków wytwarzanych przez człowieka.

• Dobra i ich rodzaje:

• Dobra - to środki służące bezpośrednio, lub pośrednio zaspokajaniu ludzkich potrzeb. - Szeroka delicja dóbr

• Podział dóbr:

• Rzeczy - dobra materialne

• Usługi - dobra niematerialne

• Stany - warunki mogące zaspokajać potrzeby, np. czas wolny, cisza, czyste powietrze

• Klasyfikacja dóbr:

• Ze względu na udział w procesie zaspokajania potrzeb (przeznaczenie):

• Dobra konsumpcyjne

• Dobra produkcyjne - służą pośrednio zaspokajaniu potrzeb

• Ze względu na pochodzenie (czy są wytwarzane, czy nie):

• Dobra ekonomiczne (gospodarcze) - wytwarzane przy użyciu pracy ludzkiej i innych dóbr ekonomicznych, oraz dóbr pierwotnych, cechuje je rzadkość

• Dobra pierwotne - dostarczane są bezpośrednio przez przyrodę (większość z nich ma charakter rzadki, tylko niektóre są wolne)

• Ze względu na dostępność:

• Rzadkie - ograniczona ilość w stosunku do potrzeb

• Wolne - niektóre dobra dostarczane bezpośrednio przez przyrodę w nieograniczonej ilości, dostępne bez ponoszenia kosztów, występują w postaci nadającej się bezpośrednio do zaspokajania potrzeb (np. grawitacja, powietrze zdatne do oddychania)

• Proces gospodarowania i jego etapy:

• Cele środki wyniki ekonomiczne

• Fazy procesu gospodarowania:

• Produkcja - świadoma i celowa działalność ludzka, polegająca na przystosowaniu dóbr dostarczanych przez naturę i wykorzystywaniu sił przyrody do wytworzenia dóbr ekonomicznych, mających zdolność zaspokojenia potrzeb, obejmuje również przemieszczanie przedmiotów w przestrzeni i w czasie oraz świadczenie usług (dotyczy działalności gospodarczej).

• Podział - rozdysponowanie rzadkich dóbr pomiędzy producentów i konsumentów.

• (Wymiana)

• Konsumpcja - bezpośrednie zaspokajanie potrzeb za pomocą dóbr.

• Gospodarowanie - alokacja zasobów pozostających do dyspozycji, pomiędzy różne zastosowania.

• Zasoby - to środki, które mogą być (potencjalnie) wykorzystane do wytwarzania innych dóbr. Dzielimy je na:

• Naturalne - pochodzące z przyrody

• Ludzkie - praca człowieka

• Kapitałowe - przetworzone dobra, np. maszyny

• Zasoby użyte w produkcji stają się czynnikami produkcji.

• Nakład - to ilość czynników produkcji zastosowanych do produkcji w danym czasie.

• Czynniki produkcji:

• W ujęciu klasycznym (A. Smith):

• Ziemia - dobra pierwotne, dobra dostarczane przez naturę (np.: grunty, surowce, wody, lasy)

• Praca - każdy sposób produktywnego wykorzystania fizycznej lub umysłowej energii człowieka

• Kapitał - nakład w procesie produkcji (ekonomiczne dobra produkcyjne, czyli te, które zostały wytworzone przez człowieka i wykorzystane przy produkcji, np. maszyny)

• Współcześnie dodawane:

• Technologia - wiedza o tym jak czynniki produkcji mogą być łączone w produktywny sposób.

• Organizacja - sposób koordynacji ludzkich działań w procesie produkcji (pojęcie to wprowadziła Marshal)

• Przedsiębiorczość - zespolenie talentu i twórczego działania (wprowadził je Shumpeter)

• Informacja - dane zaprezentowane w sposób mający znaczenie dla przedsiębiorstwa (decyzji podejmowanej w przedsiębiorstwie, informacja, przetworzone dane, przetworzona wiedza)

• Żaden z powyższych czynników nie daje dochodu, nie mają takiej rangi jak czynniki Smitha, ale każdy z nich przyczynia się do osiągania zysku.

• Czynniki dzielą się na:

• Osobowe - praca człowieka i przedsiębiorczość

• Rzeczowe - pozostałe

5. Model krzywej możliwości produkcji:

• Granica możliwości produkcyjnych - to model, który pokazuje możliwości wyborów gospodarczych i prawidłowości z nimi związane.

• Sposoby dokonywania wyborów gospodarczych:

• Zwyczaj - polega na tradycyjnym ustalaniu celów, osiągane za pomocą zwyczajowo określonych środków jednak bez ich rozumowej analizy, wpływ mają min:

• Obyczaje

• Normy

• Presja (społeczna, otoczenia)

• Religia

• Zbiorowe doświadczenie

• Instynkt - (działalność intuicyjna) to działania gospodarcze wynikające z kodu genetycznego człowieka.

• Nakaz - oparty jest na podziale społeczeństwa na dwie grupy (podejmującą i wykonującą decyzje) zazwyczaj pod groźbą przemocy (sankcji), decyzje o produkcji i podziale podejmuje władza (może być bliższy totalitaryzmowi, lub demokracji), (np. gospodarki wojenne)

• Rynek - wybory dokonywane w oparciu o informacje płynące z rynku zakładają określone typy zachowań podmiotów gospodarczych.

• Są wolne w sensie ekonomiczny (swoboda decyzji)

• Cel - osiąganie indywidualnych korzyści

• Ponoszenie odpowiedzialności gospodarczej

• Dokonują racjonalnych wyborów

• Racjonalność i jej rodzaje. Zasada racjonalnego gospodarowania. Rachunek ekonomiczny:

• Racjonalność - metoda polegająca na wykorzystaniu zasad poprawnego myślenia i skutecznego działania dla osiągnięcia preferowanego celu (ciągłe porównywanie nakładów i wyników - kalkulacja ekonomiczna)

• Zasada racjonalnego gospodarowania - występuje w dwóch wariantach:

• Największego efektu - dobór metody działania pozwalający przy danym nakładzie środków w maksymalnym stopniu osiągnąć cel.

• Minimalnego nakładu - dobór metody działania pozwalający osiągnąć złożony cel minimalnym nakładem środków.

• Nie można maksymalizować zysku, przy jednoczesnym minimalizowaniu środków!!!

• Racjonalność może mieć charakter:

• Rzeczywisty (rzeczowy) - prawdziwa, jest wzorcem, modelem, (ale nie chodzi o odniesienie się do realiów) działanie absolutnie skuteczne prowadzące do osiągnięcia maksymalnej korzyści w warunkach kompletnej informacji.

• Ograniczony - sposób działania w warunkach uświadomionych ograniczeń (np. niepełnej informacji, ograniczenia w możliwości jej przetwarzania), dobra intencja i świadomość ograniczeń.

• Proceduralny - zastosowanie procedur racjonalności przy danym poziomie wiedzy, niezależnie od tego, jaka jest jej zgodność z obiektywną rzeczywistością (metodologiczna), w praktyce występuje najczęściej.

• Rachunek ekonomiczny - służy do podejmowania optymalnych decyzji gospodarczych, jest to zespół rachunków niezbędnych do dokonywania wyboru optymalnego z punktu widzenia przyjętego kryterium celu. Wybór rozwiązania następuje spośród różnych wariantów możliwych do zastosowania. (np. dobór technologii, przy powstawaniu przedsiębiorstwa na podstawie porównywania wyników).

• Cele rachunku ekonomicznego:

• Względność - wybór można traktować jako optymalny z punktu widzenia kryterium celu.

• Wariantowość - wybór dokonywany jest spośród wszystkich wariantów możliwych do realizacji.

• Dualność - wybierany jest jeden z wariantów racjonalnego gospodarowania.

• Kompleksowość - konieczne jest uwzględnienie wszystkich aspektów mających związek z realizacją celu (wymaga dobrego, gruntownego przygotowania materiałów)

• Gospodarka jako system:

• Gospodarowanie realizowane jest w konkretnych warunkach systemowych

• Główne wyznaczniki systemu gospodarczego:

• Dominująca forma własności czynników produkcji

• Wiodący mechanizm podejmowania decyzji gospodarczych (alokacji zasobów)

• Własność - zbiór efektywnie wykorzystywanych uprawnień, czyli praw własności, jakimi podmiot własności (właściciel) dysponuje w odniesieniu do określonego obiektu (przedmiotu) własności.

• Uprawnienia dotyczą:

• Faktycznego korzystania z obiektu (np. czerpanie dochodów)

• Udziału (bezpośredniego, lub pośredniego) w podejmowaniu decyzji dotyczących wykorzystania obiektu (np. zarządzanie nim, sprzedaż)

• Klasyfikacje własności:

• Według sektorów własności:

• Sektor prywatny

• Sektor publiczny

• Według podmiotów własności:

1. Własność prywatna (w tym spółdzielcza)

2. Własność państwowa

3. Własność komunalna (własność państwowa i komunalna bywa też określana jako własność publiczna, ale nie w prawie w kodeksach)

• Własność prywatna - zbiór uprawnień własnościowych do określonych obiektów, przynależnych konkretnym osobom, lub grupom, które są ekskluzywne (wyłączone) i transponowalne (przekazywalne).

• Dobro prywatne - dobro, które jest własnością prywatną, właściciel korzysta z niego dla własnych celów.

• Dobro publiczne - to takie dobro, z użytkowania, którego nikogo nie można wykluczyć (np. obrona kraju - wojsko, bezpieczeństwo publiczne)

• System gospodarczy (gospodarka) - układ instytucji i relacji pomiędzy nimi, który kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością gospodarczą, determinuje prawa własności czynników produkcji, udziela uprawnień do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji, determinuje bodźce motywujące różne podmioty gospodarcze.

• Typy systemów gospodarczych w zależności od dominującego mechanizmu dokonywania wyborów (koordynacji procesów gospodarczych):

• Gospodarka rynkowa

• Gospodarka nakazowa (centralnie planowana)

• Gospodarki mieszane (współczesne systemy gospodarcze to zazwyczaj gospodarki rynkowe z pewnym zakresem interwencji państwa)

Samorealizacji

Uznania

Kontaktów społecznych

Bezpieczeństwa

Podstawowe (biologiczne)

---