System prawa na legislacje, legislacja administracyjna


System prawa, wykładnia prawa i

pojęcie prawa

Joanna Trusiak

Administracja, III rok, sem.V

Przedmiot: Legislacja administracyjna

Pojęcie prawa

Termin „prawo” jest pojęciem wieloznacznym, które ma w języku potocznym o wiele szerszy zasięg treściowy niż na gruncie nauki prawa i praktyki prawniczej. I tak np. w naukach przyrodniczych i społecznych termin „prawo” oznacza obiektywne prawidłowości występujące w świecie przyrody czy w życiu społecznym. Pojęcie „prawo” nie jest jednak jednoznaczne również w języku prawniczym. Terminu tego używamy do oznaczenia pewnych konkretnych uprawnień (prawo własności, prawo wyborcze, prawo do wypoczynku itp.). Posługujemy się nim również, gdy dokonujemy wyodrębnienia poszczególnych gałęzi składających się na system prawa (prawo konstytucyjne, prawo administracyjne, prawo cywilne itd.). Wreszcie pojęcie „prawo” w najszerszym jego znaczeniu służy do nazwania zespołu norm określających postępowanie ludzi, norm ustanowionych lub usankcjonowanych przez państwo.

Najogólniej mówiąc, prawo to całokształt (zbiór) reguł zachowania ustanowionych lub uznanych przez państwo, popartych przymusem ze strony państwa. Definicja ta podkreśla, że prawo to zespół norm regulujących określone stosunki społeczne. Normy prawne zaliczamy więc do szerokiej grupy norm społecznych obok norm moralnych, norm obyczajowych itd. Podstawowa różnica leży w rodzaju przymusu, jakim zabezpieczone jest przestrzeganie tych norm - normy prawne poparte są przymusem państwowym, a więc przymusem stosowanym przez zorganizowany i wyspecjalizowany aparat (sądy, organy ścigania), natomiast normy moralne lub obyczajowe poparte są sankcjami w postaci potępienia ze strony środowiska lub określonej grupy, pogardy, izolacji itp.

Prawo możemy rozpatrywać w dwóch ujęciach: przedmiotowym i podmiotowym. W ujęciu przedmiotowym prawo to całokształt obowiązujących norm czy przepisów prawnych o cechach generalności i abstrakcyjności, które są podstawą decyzji jednostkowych, wydawanych przez organy orzekające (sądy, administracja). W ujęciu podmiotowym prawo jest to zbiór uprawnień przyznawanych jednostce przez obowiązujące akty normatywne, służące zabezpieczeniu jej interesów i dające tej jednostce swobodę działania w zakreślonych granicach.

Funkcje prawa

Prawo pełni w państwie różnorodne funkcję zarówno wobec obywatela jak i wobec całej zbiorowości. Prawo reguluje życie polityczne, społeczne, gospodarcze i kulturalne w państwie, występuje również jako czynnik kontrolujący powyższe dziedziny.

Gałęzie prawa

Gałęzie prawa to zespół norm prawnych, wyróżnionych ze względu na przedmiot lub metodę regulacji. Każda gałąź prawa reguluje odmienny zakres stosunków społecznych:

System prawa

„System” stanowi centralne pojęcie wyodrębnionego działu wiedzy, zwanego teorią systemów ogólnych albo ogólna teorią systemów. W teorii tej system charakteryzowany jest jako „zbiór jednostek wzajemnie ze sobą powiązanych”, „układ pewnych elementów powiązanych ze sobą wzajemnie w taki sposób, że tworzą całość”, jako „zbiór elementów pozostających we wzajemnych relacjach”, „zespół elementów pozostających w interakcji”, jako „zbiór obiektów współzależnych od siebie lub, inaczej, zbiór obiektów, między którymi istnieje pewna relacja”.

Na system prawa danego państwa składają się, wg A. Łopatki, obowiązujące w tym państwie normy prawne, postrzegane w ich wzajemnym powiązaniu z punktu widzenia cech wspólnych i cech je różnicujących. System prawa każdego państwa ma charakter dynamiczny - do systemu tego stale dodawane są nowe normy, inne zaś są z niego usuwane.

System prawa, tak jak każdy system, ma wewnętrzną strukturę. Między jego elementami, tj. normami prawnymi zachodzą różnorodne powiązania i występują wzajemne oddziaływania. W systemach prawa stanowionego daje się dostrzec występowanie między normami związków trojakiego rodzaju: treściowych, formalnych, hierarchicznych. Związki treściowe wyrażają się w istnieniu wspólnej podstawy aksjologicznej (wspólnych wartości) norm należących do systemu oraz w jednolitości pojęć języka prawnego. Więź formalna polega na tym, ze stanowienie norm prawnych odbywa się w ramach określonych prawem kompetencji i procedur, czyli z uwzględnieniem wymogów formalnych. Istnienie związków hierarchicznych oznacza, że norma wyższa określa warunki tworzenia i uznania za obowiązującą normy niższej.

Struktura systemu prawa porządkowana jest zwłaszcza według dwóch czynników:

  1. hierarchicznego układu norm prawnych, tworzących pionową strukturę systemu prawa - normy prawne są w systemie prawa uporządkowane według określonej hierarchii, adekwatnej do hierarchii aktów prawnych, w których się one zawierają. Normy stanowią więc swego rodzaju piramidę, na której szczycie znajdują się normy konstytucji, wyposażone w najwyższą moc prawną. Najważniejszą konsekwencją hierarchicznej struktury systemu prawa jest to, że normy prawne zawarte w aktach prawnych niższego rzędu nie mogą być sprzeczne z normami zawartymi w aktach wyższego rzędu.

  2. podziału norm prawa na gałęzie, tworzące poziomą strukturę systemu prawa - ważne znaczenie w systemie prawa ma podział na gałęzie prawa. Pod pojęciem gałęzi prawa rozumie się najczęściej ukształtowany historycznie kompleks norm prawnych regulujących określoną dziedzinę życia społecznego (grupę stosunków społecznych), wyodrębniony według jednolitej metody regulacji prawnej (cywilnej, administracyjnej, karnej). Zaliczenie określonych norm prawnych do danej gałęzi prawa nie ma w wielu przypadkach charakteru „sztywnego”, gdyż niektóre z nich plasują się „na styku” dwu lub nawet trzech gałęzi prawa.

Pisząc o porządkowaniu prawa w ramach systemu prawa, wspomnieć należy o dwóch zabiegach porządkujących - kodyfikacji i inkorporacji prawa (kompilacji prawa). Działalność kodyfikacyjna, w wyniku której powstaje kodeks, wiąże się ściśle z procesem stanowienia prawa. Prowadzą ją zawsze organy władzy publicznej. Kodyfikacja jest najdoskonalszym sposobem porządkowania materiału prawnego. Pozwala nie tylko na usystematyzowanie, ale i na wydatne zmniejszenie liczby przepisów, co ułatwia posługiwanie się nimi.

Z kolei inkorporacja prawa (kompilacja prawa) nie jest związana z procesem stanowienia prawa. Polega ona na zebraniu w jedną całość (zbiór) obowiązujących w jakiejś dziedzinie norm prawnych, nierzadko wielokrotnie nowelizowanych, oraz na ich uporządkowaniu według treści. Jest to działalność systematyzująca, ułatwiająca posługiwanie się tymi normami, w której toku i wyniku prawo obowiązujące nie ulega zmianie. Działalność kompilacyjna może mieć charakter urzędowy (np. wydanie jednolitego tekstu ustawy) lub prywatny (np. wydanie przez wydawnictwo zbioru przepisów z zakresu prawa transportowego, bankowego czy ubezpieczeniowego).

Wszystkie systemy prawa charakteryzują się co najmniej dwiema cechami: niesprzeczności (koherentności) systemu oraz zupełności systemu. Niesprzeczność systemu oznacza, że jeżeli w systemie tym pojawią się normy prawne niezgodne ze sobą, a nawet sprzeczne, to nauka prawa oraz organy stosujące prawo potrafią usunąć te sprzeczności (niezgodności). Zupełność systemu zakłada, że dla każdej sprawy spornej i dla każdego sporu prawnego podmiot stosujący prawo jest w stanie znaleźć normę pozwalającą na rozstrzygnięcie tego sporu lub sprawy. Oznacza to, że nawet jeżeli w systemie prawnym występują luki, to istnieją skuteczne sposoby ich wypełnienia, polegające na umiejętnym zastosowaniu opisanych wyżej wnioskowań przez analogie oraz przy zastosowaniu reguł interferencyjnych.

Wykładnia prawa

W praktyce prawniczej używa się terminu „wykładnia prawa” w różnych kontekstach, często przemiennie lub nawet w bezpośrednim sąsiedztwie, w dwóch zasadniczo odmiennych znaczeniach, z których pierwsze nazywamy znaczeniem pragmatycznym, a drugie - apragmatycznym.

W znaczeniu pragmatycznym termin „wykładnia prawa” oznacza zespół pewnych czynności odnoszących się do jakichś wyrażeń, zaś w znaczeniu apragmatycznym termin ten oznacza rezultat tych czynności dokonywanych w stosunku do owych wyrażeń, a polegający na jakichś treściach przypisywanych tym wyrażeniom.

Zakres „wykładni prawa” pojmowanej pragmatycznie wyznaczany bywa na dwa sposoby: węższy albo szerszy.

W ujęciu węższym (sensu stricto) - obejmuje on różne sprawy i odpowiadające im czynności, związane z rozumieniem tekstów prawnych.

Wykładnia prawa w szerokim sensie („wykładnia prawa sensu largo”) obejmuje natomiast, obok czynności związanych z rozumieniem tekstów prawnych, również czynności polegające na wywnioskowywaniu z norm odtworzonych z tekstu prawnego innych norm.

Przedmiotem wykładni są istniejące już przepisy prawne, z których dokonujący wykładni stara się wyprowadzić normy prawne. Ponieważ przepisy prawne sformułowane są w języku prawnym, to wykładnia zmierza do ustalenia znaczenia i zakresu wyrażeń języka prawnego. Jej celem jest wyprowadzenie (odkodowanie) hipotezy i dyspozycji normy prawnej. Wykładnia jest więc interpretacją wyrażeń języka pranego i służy przede wszystkim usunięciu występujących w nim wątpliwości.

Wykładnia prawa nie tworzy nowych przepisów i ich nie modyfikuje. Ma ona na celu ustalenie, jakie normy prawne są w nich wysłowione. Ma charakter wtórny, pomocniczy w stosunku do prawa obowiązującego. Jej praktyczne zastosowanie powoduje, iż jest ona przedmiotem wielostronnego zainteresowania nauki prawa, formułującej różne teorie na jej temat.

Teorie wykładni prawa można podzielić na dwie grupy: teorie opisowe i teorie normatywne.

Teorie opisowe w sposób logiczny, pełny wiernie ustalają i przedstawiają proces wykładni, czynniki warunkujące ten proces (kto, pod wpływem czego i w jakich okolicznościach interpretuje przepisy prawa), sposób dochodzenia do określonych ustaleń oraz uzyskane rezultaty.

Normatywne teorie wykładni natomiast formułują postulaty często przeciwstawne co do procesu wykładni. Stanowią zatem grupę zróżnicowaną zarówno w zakresie cennym, jak i postulatywnym. Można w niej wyróżnić koncepcje:

Podstawę innego podziału teorii normatywnych stanowi kryterium wartości. Pozwala ono wyróżnić teorie:

Rodzaje wykładni prawa

Z określenia pojęcia wykładni wynika, iż jest to zespół wielu czynności zmierzających do ustalenia zakresu i znaczenia wyrażeń tekstu prawnego. Przy dokonywaniu tych czynności korzysta się z pewnych wskazówek i zaleceń. Owe zalecenia i wskazówki nazywane są dyrektywami interpretacyjnymi. Są one dorobkiem teorii wykładni, gdyż zostały wypracowane przez naukę i praktykę prawniczą. I chociaż nie mają mocy prawa obowiązującego, to są powszechnie akceptowane i stosowane przez prawników.

Wyróżnia się dyrektywy:

- jakimi dyrektywami I stopnia należy się posługiwać

- kolejność posługiwania się dyrektywami I stopnia

- kryteria wyboru jednego znaczenia, jeśli za pomocą dyrektyw I stopnia uzyskano różne znaczenia zwrotów zawartych w tekstach prawych.

Dyrektywy interpretacyjne mogą się opierać na kryteriach językowych i pozajęzykowych. To rozróżnienie pozwala także dokonać podziału wykładni.

Po pierwsze, wyróżniamy wykładnię językową (nazywaną także: językowo-logiczną, gramatyczną, słowną, werbalną), która polega na ustaleniu znaczenia i zakresu wyrażeń tekstu prawnego przy wykorzystaniu reguł semantycznych (znaczeniowych), stylistycznych, syntaktycznych (składniowych) języka naturalnego oraz reguł logiki formalnej (poprawnego myślenia) i logiki prawniczej (quasi-logicznych).

Podstawowe dyrektywy interpretacyjne wykładni językowej to m.in. wskazanie, że:

- zwrotów, gdy ustalono wiążąco ich znaczenie (definicje legalne), należy stosować tylko w tym znaczeniu (np. „tajemnica państwowa”)

- interpretowanym zwrotom prawnym nie należy, bez uzasadnionej potrzeby, nadawać innych znaczeń niż mają w języku naturalnym (potocznym)

- tak samo brzmiącym zwrotom w ramach tego samego aktu prawnego nie należy nadawać innych znaczeń, a zwroty brzmiące odmiennie nie mogą mieć tego samego znaczenia

- do tekstu prawnego nie należy niczego dodawać ani go czegoś pozbawiać

- znaczenie przepisu prawnego należy ustalać w taki sposób, aby żaden jego fragment nie okazał się zbędny (przepisy należy traktować jako całość)

- specyficzne zwroty języka prawnego należy rozumieć zgodnie ze znaczeniem nadanym im w tym języku (np. „zasiedzenie”, „powód”)

- przepisy szczególne, jako wyjątek od przepisów ogólnych, nie mogą być interpretowane rozszerzająco.

Wykładnia językowa traktowana jest jako podstawowy rodzaj wykładni prawa mający pierwszeństwo przed innymi rodzajami wykładni. Od niej zaczyna się proces interpretacji przepisów prawa, dopiero później stosuje się wykładnie oparte na kryteriach pozajęzykowych.

Po drugie, wyróżniamy wykładnie pozajęzykowe, które stanowią grupę opartą na różnych kryteriach pozajęzykowych, obejmującą:

Nie zawsze interpretacja przepisów prawnych dokonana w drodze wykładni językowej, a następnie za pomocą kryteriów pozajęzykowych, prowadzi do takich samych rezultatów. Często są one rozbieżne i trzeba z nich wybrać jedno znaczenie przepisu prawnego. Służy temu wykładnia odnosząca się nie do procesu interpretowania, lecz do samego rezultatu interpretowania. Właśnie ten wynik interpretacji stanowi kryterium podziału wykładni na:

Przy tym podziale wykładni punktem odniesienia dla wykładni rozszerzającej i zwężającej są rezultaty wykładni adekwatnej. Posługiwanie się wykładnią rozszerzającą i zwężającą wymaga szczególnej ostrożności, gdyż mogą one prowadzić do interpretacji nadającej normie prawnej treść sprzeczną z wyraźnym brzmieniem przepisu (contra legem).

Innym kryterium rozróżniana wykładni jest jej moc wiążąca. Pod tym pojęciem rozumie się obowiązek określonych adresatów wiązania z pewnymi przepisami prawa znaczenia ustalonego przez kompetentny organ państwowy. Stąd też wykładnia tego organu bywa nazywana także wykładnią oficjalną. Wykładnia dokonywana przez wszystkie inne podmioty prawa nie ma mocy wiążącej - ma charakter nieoficjalny (prywatny, doktrynalny).

Kryterium to pozwala wyróżnić:

- wykładnia praktyczna - dokonywana przez organ I instancji stosujący prawo w konkretnej sprawie. Wiąże ona organ dokonujący wykładni i podmioty, względem których prawo jest stosowane;

- wykładnia dokonana przez organ odwoławczy (II instancji) w razie uchylenia orzeczenia i zwrócenia sprawy do ponownego rozpoznania organowi I instancji. Wiąże ona wówczas i organ I instancji, i podmioty występujące w sprawie;

- wykładnia dokonywana przez Sąd Najwyższy

Luki w prawie

System prawa powinien być zupełny i nie zawierać luk. Oznacza to, że powinien regulować wszystkie kwestie, które uznaje się za istotne. Zupełność oznacza, że prawodawca przewidział unormowanie dla każdej sytuacji wymagającej rozstrzygnięcia na gruncie prawa. Polega ona na tym, że na każdą okoliczność ustawodawca przewiduje odpowiednią normę prawną.

Z pojęciem zupełności systemu prawa wiąże się ściśle termin luki prawnej. System zupełny powinien być systemem wolnym od luk. Luka to „biała plama", pustka na pewnym odcinku obszaru prawnego; brak regulacji prawnej. Nie każdy brak przepisów należy traktować jako lukę. Wielu dziedzin życia normodawca celowo nie reguluje. O luce mówimy jedynie wtedy, gdy brakuje normy dla takiego stosunku społecznego, który- biorąc pod uwagę całokształt obowiązującego ustawodawstwa- powinien być uregulowany. Przyczyny wystąpienia luk w prawie są rozmaite. Prawo nie nadąża często za przemianami, jakim ulegają stosunki międzyludzkie. Ustawodawca tworząc przepisy nie jest w stanie przewidzieć wszystkich ewentualności. W rezultacie zachodzą sytuacje, których obowiązujące prawo nie normuje, mimo że potrzeba regulacji jest oczywista. Zdarza się też, że normodawca celowo pozostawia lukę w tworzonym zespole przepisów. Zwłaszcza, gdy odnoszą się one do nowych dziedzin. Dopiero po pewnym czasie, gdy działalność organów stosujących prawo dostarczy praktycznych doświadczeń, wypełnia się tę lukę przez wydanie odpowiedniego aktu.

W języku prawniczym mówi się często o kilku rodzajach luk w prawie. Są to jednak zróżnicowane sytuacje, które najczęściej nie polegają na faktycznych lukach. Termin luka ma w odniesieniu do tych sytuacji najczęściej znaczenie przenośne. Wyróżniamy tutaj następujące sytuacje:

Luki w prawie wypełnia się za pomocą analogii. Znane są dwa rodzaje analogii:
a) analogia ustawy - występuje wtedy, gdy do jakiegoś stanu faktycznego stosowane są normy prawne odnoszące się do innego, podobnego stanu. Podstawą stosowania analogii ustawy jest przekonanie, że skoro pewien stosunek społeczny został już uregulowany przez ustawodawcę, a stosunek będący przedmiotem oceny jest do niego zbliżony, to można przyjąć, iż ta sama racja, która przyświecała ustawodawcy przy unormowaniu prawnym danego stosunku prawdopodobnie skłoniłaby go do analogicznego potraktowania stosunku podobnego.
b) analogia prawa - istnieją luki w uregulowaniach prawnych dotyczących specyficznych spraw, które nie są podobne do żadnych innych unormowanych w ustawie. Nie jest tu możliwe zastosowanie analogii ustawy. W takim przypadku sąd może oprzeć rozstrzygnięcie sprawy na stworzonej prze siebie normie, wyprowadzonej z ogólnych zasad ustawodawstwa. Stworzona norma nie ma charakteru trwałego i jest przeznaczona wyłącznie do rozstrzygnięcia danej sprawy. Orzeczenie sądu nie staje się więc częścią obowiązującego prawa. Analogia jako sposób wypełniania luk ma największe znaczenie w prawie cywilnym. W prawie karnym stosowanie analogii jest niedopuszczalne.

Bibliografia:



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
STANOWIENIE I OGLASZANIE PRAWA MIEJSCOWEGO, Legislacja administracyjna
Wykaz aktow prawa miejscowego stanowionych przez organy jednostek samorzadu terytorialnego, Legislac
legislacja administracyjna zagadnienia, Dokumenty- notatki na studia, Legislacja administracyjna
Zrodla prawa powszechnie obowiazujacego, Legislacja administracyjna
Legislacja administracyjna pytania otwarte, Dokumenty- notatki na studia, Legislacja administracyjna
Prawo - Akty prawa miejscowego powszechnie obowiÄ…zujÄ…ce - referat, Legislacja administracyjna
Tworzenie prawa administracyjnego-zrodla prawa, Legislacja administracyjna
test legislacja administracyjna. stacjonarne, Dokumenty- notatki na studia, Legislacja administracyj
Wykaz aktow prawa miejscowego stanowionych przez organy jednostek samorzadu terytorialnego, Legislac
konspekt 5, Administracja UKSW Ist, Legislacja administracyjna
konspekt 6, Administracja UKSW Ist, Legislacja administracyjna
LA, Administracja, Legislacja Administracyjna
Spolki prawa handlowego-wyklad, Notatki administracja studia na ukw
Legislacja admininistracyjna 01 , Legislacja admininistracyjna 01
LEGISLACJA ADMINISTRACYJNA ZALICZENIE
Kazusy PWSZ Elblag Kazus I, legislacja administracyjna
stosowanie, legislacja administracyjna
1 Legislacja administracyjna
wykład nowelizacja tekst jednolity Legislacja administracyjna

więcej podobnych podstron