I. Odnowa biologiczna w sporcie

Pojęcie odnowy biologicznej

1. Odnowa biologiczna - to proces powrotu wydolności wysiłkowej do poziomu wyjściowego ( lub zbliżonego do niego ) po dużych obciążeniach fizycznych i psychicznych oraz przeciwdziałania przeciążeniu pracą za pomocą środków i warunków środowiskowych czynnie wspomagających i przyspieszających proces regeneracji sił ustroju.

2. Odnowa biologiczna - to świadome oddziaływanie na organizm za pomocą różnych środków (naturalnych i sztucznych) i warunków środowiskowych w celu przyspieszenia fizjologicznych procesów wypoczynkowych. Odnowa biologiczna może być stosowana nie tylko przez sportowców wyczynowych, ale również wszystkich, którzy uprawiają sport dla przyjemności.

Na proces odnowy biologicznej składają się:

1. wypoczynek po wysiłku,

2. masaże ręczne i wodne,

3. kąpiele solankowe,

4. zabiegi fizykoterapeutyczne (sauna, Soluks, prądy diadynamiczne, ultradźwięki, magnetoterapia itd.)

5. zabiegi kinezyterapeutyczne.

II. Systemy - środki odnowy biologicznej

1. Środki pedagogiczne obejmują:

• racjonalne planowanie programu treningowego, stosownie do możliwości sportowca czy całego zespołu,

• optymalne planowanie mikro-, mezo- i makrocyklów,

• poprawne metodycznie połączenie wysiłku i wypoczynku,

• organizacja zajęć specjalistycznych, mających na celu stworzenie optymalnych warunków do relaksacji fizycznej i psychicznej (np. eliminacja znużenia czy organizacja czynnego i biernego wypoczynku).

2. Środki psychologiczne obejmują:

• tworzenie optymalnego klimatu, warunków i stosunków interpersonalnych w zespole, drużynie czy klubie sportowym,

• prowadzenie specjalnych form relaksu w celu eliminacji napięcia psychicznego sportowca, całego zespołu lub drużyny (np. muzykoterapia, trening autogenny, itp.),

• proces wykształcania odporności psychicznej u sportowca poprzez odpowiednią współpracę z trenerem, psychologiem i terapeutą,

• proces oddziaływania, mający na celu wzmocnienie sfery psychicznej sportowca za pomocą seansów psychoterapeutycznych (np. hipnoza, psychotic audiowizualny).

3. Środki medyczno-biologiczne obejmują;

• opracowanie optymalnej diety dla poszczególnych grup sportowców,

• otoczenie sportowca prawidłową opieką zdrowotną,

• tworzenie banku informacji o aktualnym stanie funkcjonalnym organizmu sportowca,

• racjonalne wykorzystanie preparatów o wysokiej wartości odżywczej, środków ogólnie wzmacniających i witamin,

• stosowanie metod z zakresu medycyny fizykalnej (np. fizykoterapia, balneoterapia, klimatoterapia),

• organizacja leczenia sanatoryjnego.

IV. Zadania odnowy biologicznej

Zadania w odnowie biologicznej można podzielić na bezpośrednio działające z treningiem oraz pośrednio współdziałające ( profilaktyczne, uzupełniające ). Do najważniejszych z nich należą:

1. Optymalizacja procesów wypoczynkowych - wyrównanie zaburzeń funkcjonalnych powstałych pod wpływem pracy fizycznej. Dzięki mechanizmom przystosowawczym i wyrównawczym, organizm człowieka zdrowego zachowuje stan równowagi funkcjonalnej.

2. Współdziałanie z procesem treningowym - celem zadania jest wzbogacenie i uzupełnianie metod treningu sportowego o nowe środki medyczno-psychologiczne dla polepszenia fizjologicznych możliwości ustroju.

3. Profilaktyka i zmniejszenie skutków chorób ( wynikających z nadmiernego obciążenia organizmu pracą). Każdej dyscyplinie sportowej można przypisać typowy dla niej zespół chorób przeciążeniowych, zaburzenia te powstają w wyniku wieloletniego nawarstwiania się tzw. mikrourazów. Racjonalne planowanie treningu nie jest w stanie w pełni uchronić sportowca od wielu schorzeń. Dlatego do procesu treningowego włącza się i stosuje powszechnie dostępne środki fizykalne, które powiększają szansę pozostania zawodnika w zdrowiu.

4. Rehabilitacja - w sporcie i nie tylko mogą powstać różnego rodzaju uszkodzenia oraz przewlekłe stany chorobowe, zwłaszcza narządu ruchu. Najczęściej są to stłuczenia, uszkodzenia aparatu torebkowo - więzadłowego, złamania. Stany te obniżają sprawność ruchową człowieka, a zwłaszcza sportowców. Jedyną drogą zmniejszania tychże konsekwencji jest wcześnie rozpoczęte postępowanie leczniczo-rehabilitacyjne z uwzględnieniem składowych zewnątrz i wewnątrz ustrojowych.

V. Metodyka stosowania zabiegów fizykoterapeutycznych w odnowie biologicznej

Natryski - to zabiegi wodolecznicze, w których najważniejszy wpływ wywiera ciśnienie i temperatura uderzającego w ciało strumienia wody. Natryski ze względu na temperaturę wody możemy podzielić na: zimne, ciepłe i gorące, w zależności od ciśnienia wody natryski możemy podzielić na natryski o

• niskim ciśnieniu ( 1,5 atm.),

• średnim ( od 1,5 - 2,0 atm.),

• wysokim ( od 2,0 - 2,5 atm.)

Natrysk ciepły wpływa uspokajająco, trwający dłużej prowadzi do obniżenia pobudliwości układu nerwowego oraz wzmaga przemianę materii.

Chłodny lub gorący natrysk krótkotrwały działa tonizująco na mięśnie.

Kąpiele - postępowanie w którym całe ciało lub jego część pozostaje przez określony czas zanurzone w wodzie o określonej temperaturze. Czynnikami fizycznymi działającymi na organizm jest: temperatura wody, jej ciśnienie hydrostatyczne oraz sole.

Możemy wyróżnić:

1. Kąpiele lokalne - stosowane w celu zmniejszenia zmęczenia mięsni, zmęczenia lokalnego oraz bóli przewlekłych.

2. Kąpiele ciepłe ( 34°- 37°) - stosowane w celu zmniejszenia bóli zmęczeniowych, nadwrażliwości na bodźce mechaniczne, po ćwiczeniach siłowych, szybkościowo - siłowych.

3. Kąpiele gorące ( 38° - 40°C ) - stosowane po intensywnych treningach z dużym zakwaszeniem mięśni.

4. Kąpiele solankowe - działanie kąpieli polega na drażniącym wpływie soli wnikającej do naskórka oraz ujść gruczołów potowych, co wywołuje silny odczyn ogólny, działając wzmacniająco.

Sauna - można stosować zarówno w sporcie jak i rekreacji jako zabieg hartujący. Pod wpływem sauny poprawia się gospodarka tlenowa. W sporcie zabieg sauny jest stosowany jako jeden z głównych zabiegów restytucyjnych. Zabieg powinno się zalecać co najmniej kilka godzin po treningu, w dniach wolnych od obciążeń treningowych. Nie należy korzystać z sauny w dniu poprzedzającym trening szybkościowy lub techniczny, jak również dwa dni przed zawodami. Sauna należy do najefektowniejszych środków sprzyjających restytucji powysiłkowej przy zmęczeniu dużych partii mięśniowych, oraz przy profilaktyce przeciążeniowej narządu ruchu i w procesach terapii pourazowej.

Okłady - polegają na przykładaniu do skóry rożnych nośników czynnika termicznego.

Wyróżniamy:

1. Okłady chłodzące - z zimnej wody albo lodu ( 30- 60 min.), które działają kojąco, przeciwzapalnie w ostrych uszkodzeniach aparatu ruchu, stłuczeniach.

2. Okłady gorące - Uśmierzają ból, obniżają napięcie mięśni pobudzają resorpcję wysięków ( 30 min.).

3. Okłady parafinowe - działają przeciwbólowo oraz rozluźniająco ( 30-60 min.).

4. Okłady borowinowe - zaleca się w stanach przeciążeniowych narządu ruchu, zwłaszcza stawów obwodowych.

Masaż wirowy - zabieg polega na działaniu czynnika termicznego i mechanicznego który powoduje zmniejszenie napięcia mięsni i elementów okołostawowych, poprawę ich ukrwienia oraz wpływa przeciwbólowo. (10 - 20 min.)

Masaż podwodny ( 32 - 33°C) - łączy cech masażu klasycznego z czynnikami termicznymi oraz wpływem hydrostatycznym wody. Powoduje rozluźnienie mięśni, uczucie świeżości oraz przyspiesza szybkość reakcji. (20 min.)

Masaż sportowy - celem masażu jest zniesienie bólu będącego następstwem przeciążenia wysiłkiem narządu ruchu oraz polepszenie formy sportowej. Masaż sportowy dzielimy na :

• Treningowy - stosowany w celu uzyskania wysokiej formy sportowej w której możemy wyróżnić:

1. Podtrzymujący - stosowany na początku sezonu lub po nim, w sytuacji kiedy sportowiec przestaje trenować lub redukuje obciążenie, jego celem jest utrzymanie kondycji sportowej.

2. Kondycyjny - stosowany w okresie przygotowawczym i przedstartowym dla podwyższenia zdolności ogólnej do pracy, wskazane jest przeprowadzenie takiego masażu po upływie 4-6 godzin po zajęciach, codziennie 15-20 zabiegów w serii.

3. Przygotowawczy - zadaniem tego masażu jest poprawa stanu elastyczności niektórych partii mięśniowych oraz stawów przed treningiem, zawodami i zwykle ma charakter miejscowy.

4. Mobilizujący - zazwyczaj ma charakter zabiegu ogólnego, wykonuje się go przed startem przez 5-15 min, w celu maksymalnej mobilizacji fizycznej i psychicznej organizmu do pracy.

• Normalizujący - przyczynia się do likwidacji niekorzystnych stanów przed- i około startowych lub potreningowych i dzieli się na:

1. Przedstartowy tonizujący - stosuje się go przy apatii i depresji przedstartowej w celu przywrócenia właściwego poziomu mobilizacji do wysiłku przez 8-12 min. przed startem.

2. Przedstartowy uspokajający - stosuje się przy nadmiernym pobudzeniu, tzw. gorączce przedstartowej 8-12 min.

• Regenerujący ( restytucyjny) - stosuje się w celu przywrócenia sił zmęczonego organizmu oraz zdolności do podejmowania nowych wysiłków fizycznych, masaż przeprowadzać można w trakcie zajęć, bezpośrednio po - w czasie 3-7 min, lub w 30 min i więcej po treningu.

• Leczniczy - stosowany w procesie rehabilitacji, w przypadku przetrenowania.

Masaż izometryczny - to połączenie masażu klasycznego, glównie technik: rozcierania, ugniatania i oklepywania ze skurczem izometrycznym masowanych mięśni. Skurcz mięśni wyzwalany jest świadomie (skurcz wolicjonalny) przez masowanego i powinien wynosić 70-80% napięcia maksymalnego. Masaż izometryczny wykonuje się następująco:

1. faza - rozgrzewka mięśni w formie uproszczonego masażu klasycznego w czasie około 5 min.

2. faza - właściwy masaż izometryczny polega na kilkakrotnym (4-6 razy) powtarzaniu poszczególnych technik - R, U, i O w czasie 10 - 30 s z przerwą równą czasowi napięcia mięśni. W czasie przerwy masażysta pomaga rozluźnić masowane mięśnie wykonując technikę wstrząsania.

3. faza - zakończenie masażu w formie lekkiego ugniatania, wałkowania i głaskania.

Masaż izometryczny służy do rozwoju siły mięśni poprzez przyrost masy mięśniowej.

Masaż stawowy ( centryfugalny) - ma zastosowanie w przypadku uszkodzenia, urazu stawu.

VI. Zasady stosowania środków odnowy biologicznej

Prawidłowe wykorzystanie i właściwy dobór środków odnowy biologicznej zależą od indywidualnych cech sportowca, a przestrzeganie poprawnej metodyki zabiegów będzie decydowało o ich skuteczności.

1. Zasada świadomego stosowania środków odnowy - dotyczy stosowania zabiegów odnawiających, zgodnie ze znajomością fizjologii wysiłku, charakterystyki poszczególnych dyscyplin sportowych, mechanizmu procesów odnowy oraz głównych założeń fizjoterapii. (wyklucza przypadkowość doboru środków fizjoterapeutycznych)
   

2. Zasada indywidualnego doboru środków odnowy - nakazuje indywidualizację za­biegów odnawiających, z uwzględnieniem wieku, płci, stanu zdrowia i poziomu wytrenowania sportowca oraz reakcji powysiłkowych.
   

3. Zasada specyficznego doboru środków odnowy - obejmuje potrzeby doboru środków odnowy, wynikające m.in. z etapu przygotowania sportowca, rodzaju dyscypliny sportowej, charakterystyki okresu treningowego, zakresu planu ostatniego treningu oraz wytycznych na najbliższe dni.
   

4. Zasada stopniowania intensywności zabiegów i ich zróżnicowania - uwzględnia konieczność różnicowania zabiegów odnawiających według rodzaju zabiegu, intensywności jego wykonania oraz czasu trwania.
   

5. Zasada kompleksowego stosowania środków odnawiających - dotyczy programowania zabiegów odnawiających, obejmujących różnorodność środków mających na celu eliminację zjawiska nadmiernej adaptacji organizmu.
   

6. Zasada cyklicznego stosowania środków odnowy - nakazuje, pod rygorem utraty zdolności organizmu sportowca do szybkiej odnowy po dużym wysiłku, przestrzegać czas i powtórzenia poszczególnych zabiegów odnawiających, dostosowanych do planu treningowego. Cykliczne stosowanie odpowiednich zabiegów korzystnie wpływa na proces przygotowania zawodnika do startu.
   

7. Zasada systematycznego stosowania środków odnowy - zaleca zdyscyplinowani sportowca do systematycznego poddawania się zabiegom fizykoterapeutycznym wpływającym na podwyższenie jego zdolności adaptacyjnych do wykonywania określonego wysiłku, co pozwoli uzyskiwać lepsze rezultaty.

VII. Wytyczne do stosowania środków odnowy w zależności od obciążeń treningowych

Okres przygotowania ogólnego - należy stosować natrysk zmiennocieplny, ciepłe kąpiele, masaż ręczny rozluźniający oraz dwa razy w tygodniu pójście do sauny.

Okres przygotowania specjalnego - należy stosować masaż miejscowy w postaci natrysku, masażu pneumatycznego itp., dwa lub trzy razy w tygodniu natrysk zmiennocieplny lub kąpiel, masaż ręczny rozluźniający, a raz na tydzień saunę.

W okresie głównym treningu - należy stosować środki odnowy o działaniu miejscowym oraz natrysk zmiennocieplny, ciepłe kąpiele oraz masaż ręczny rozluźniający, w sposób zróżnicowany w zależności od dyscypliny:

1. Sporty szybkościowe - codziennie zabiegi o działaniu lokalnym, dwa razy w tygodniu natrysk zmiennocieplny, ciepłe kąpiele, masaż ręczny rozluźniający.
   

2. Sporty siłowe - codziennie zabiegi o działaniu lokalnym ( masaż wibracyjny, natrysk podwodny ), razy w tygodniu natrysk zmiennocieplny, ciepłe kąpiele, masaz ręczny rozluźniający, sauna.
   

3. Sporty wytrzymałościowe - codziennie zabiegi o działaniu lokalnym ( masaż wibracyjny podwodny pneumatyczny), ciepła kąpiel, masaż ręczny rozluźniający.
   

4. Sporty walki - codziennie zabiegi o działaniu lokalnym ( masaż wibracyjny, podwodny, pneumatyczny), co drugi dzień natrysk podwodny, ciepłe kąpiele, masaż ręczny rozluźniający.
   

5. Gry sportowe - codziennie zabiegi o działaniu miejscowym ( masaż wibracyjny, podwodny, pneumatyczny), oraz natrysk zmiennocieplny, ciepłe kąpiele, masaż ręczny rozluźniający raz w tygodniu sauna.

7

---