14. Wyjaśnij pojęcie poczucia kontroli wewnętrznej i zewnętrznej
Poczucie kontroli zewnętrznej występuje wtedy, gdy wyniki działania spostrzegane są jako skutek przypadku, przeznaczenia, szczęścia, jako kontrolowane przez innych ludzi mających władzę czy jako nieprzewidywalne ze względu na wielka złożoność sił otaczających człowieka.
Jeżeli natomiast człowiek spostrzega, że rezultaty zgodne są jego własnym zachowaniem czy względnie stałymi właściwościami, określamy to jako poczucie kontroli wewnętrznej.
Subiektywne przekonanie o kontroli wzmocnień może determinować wzmacniające właściwości rezultatów działania. Oczekiwanie związku zachowanie - wzmocnienie w określonej sytuacji jest funkcja oczekiwań generalizowanych oraz oczekiwań specyficznych tylko dla pewnej klasy sytuacji. W toku rozwoju, wobec powtarzających się doświadczeń człowiek wyrabia sobie zgeneralizowanie oczekiwanie dotyczące przyczynowych związków miedzy zachowaniem a konsekwencjami. Człowiek będzie się tym kierował w sytuacjach, których nie da się jednoznacznie zakwalifikować do losowych czy sprawnościowych. To trwałe i zgeneralizowane oczekiwanie dotyczące lokalizacji kontroli wzmocnień jest indywidualną właściwością człowieka i można je traktować jako wymiar osobowości, jako kontinuum od zgeneraliozwanegeo poczucia kontroli zewnętrznej do generalizowanego poczucia kontroli wewnętrznej.
15. Metody pomiaru LOC (najpopularniejsze + krótka charakterystyka)
Najbardziej popularna jest skala I-E (Internal-External Control Scale) Opracowana przez Rottera i jego współpracowników. Skala to 29 par zdań z wymuszonym wyborem. Badany wybiera alternatywę, którą uważa za bardziej prawdziwe i bliższe jego własnym poglądom. Wynik oblicza się z 23 pozycji, pozostałe 6 to buforowe pary zdań, które wprowadzono, żeby badany nie domyślił się celu badania. Wysoki wynik w tej skali świadczy o zew poczuciu kontroli, niski o wew. Zdania dotyczą przekonań o tym, jak urządzony jest świat i kto ma w nim kontrolę nad wzmocnieniami, dlatego można uznać skalę I-E za miarę generalizowanych oczekiwań na temat lokalizacji kontroli wzmocnień. Najczęściej bada się nią studentów, dla dzieci i dorosłych bez wykształcenia za trudna.
Kwestionariusz S.Nowickiego i Bonnie Strickland (skala NS) przeznaczony di badania dzieci i młodzieży od 9 do 18 lat.. 40 pytań na które odpowiada się |”tak - nie” .Później opracowano kolejne wersje i można było badać nawet dzieci 4 letnie oraz dorosłych o różnym poziomie wykształcenia.
Kwestionariusz Delta Drwala - 14 pytań skali LOC i 10 pytań kontrolnej skali „kłamstwa”, przeznaczony do badania wychowanków zakładów poprawczych, ale później wykorzystywany też do badania uczniów szkół średnich i studentów. Mierzy ona zgeneralizowane poczucie kontroli
Test projekcyjny (BR) opracowany przez Ester i Rotter, 6 obrazków
Kwestionariusz IAR Virginii C. Crandall i współpracowników, 34 pytania, które dotyczą tylko sukcesów i porażek intelektualnych, dlatego najpopularniejszy do badania dzieci i młodzieży.
Skala postaw (HL) opracowana przez Hannę Levenson, która wyróżniła 2 rodzaje zewnętrznego, LOC: los w rękach innych ludzi i czynniki losowe takie jak pech, szczęście, czyli powstały 3 podskale: wewnętrzny LOC, przypadek, inni ludzie.
16. Związek LOC z rozwiązywaniem zadań sprawnościowych i losowych
W kilku badaniach wykazano, że ludzie o wewnętrznym LOC lepiej, aktywniej i staranniej rozwiązują zadania w sytuacjach sprawnościowych, a ludzie o zewnętrznym LOC są bardziej sprawni w sytuacjach kontrolowanych zewnętrznie. Rotter i Mulry postawili tezę, że wewnętrzny LOC wiąże się z preferowaniem wzmocnień zależnych od sprawności, a zewnętrzny LOC wiąże się z preferowaniem wzmocnień przypadkowych stąd bardziej ogólny wniosek, że ludzie o wew. LOC preferują sytuacje o kontroli wewnętrznej a ludzie o zew LOC sytuacje o kontroli zewnętrznej
Pharesa i Lamiell opisywali badanym 2 testy inteligencji trafne i 2 mniej trafne. Dla osób o wew. LOC bardziej atrakcyjne były testy trafne a dla osób o zew. LOC testy nietrafne, gdzie ewentualne porażki można było powiązać z wadami metod.
Osoby o wew. LOC są bardziej ostrożne i wybierają mniej ryzykowne zakłady i takie strategie, które maksymalizują zależność wyników od sprawności. Osoby te wybierają takie strategie, które maksymalizują ich osobisty wpływ na wyniki, nawet wtedy, gdy lepiej byłoby zdać się na bardziej kompetentnego współpracownika
Spostrzeżenie, że nie panuje się na d sytuacja wywołuje większy lęk u osób o wew. LOC
Osoby o wew. LOC są bardziej zadowolone, gdy w pracy grupowej przydzieli im się role pozwalającą wpływać na wyniki całej grupy, zaś osoby o zew. LOC będą bardziej zadowolone, jeżeli przydzieli im się rolę niedającą takich możliwości (tylko u mężczyzn się to potwierdziło)
Ponieważ zadania w testach inteligencji czy testach osiągnięć szkolnych są reguły interpretowane przez badanych jako zadania sprawnościowe, dlatego też lepsze wyniki otrzymują osoby o wew. LOC (niewielka, choć dodatnia korelacja między wynikami testów a wew. LOC)
26. Czym powinny charakteryzować się doświadczenia życiowe, będące poczuciem koherencji?
Tym, co kształtuje poziom poczucia koherencji są właściwości powtarzających się sytuacji życiowych doświadczeń jednostki. Właściwości te to:
1) Logiczność:
Jeżeli począwszy od wczesnego dzieciństwa, ciąg życiowych doświadczeń jednostki układa się w łańcuch zdarzeń zrozumiałych, z których każde następne jest przewidywaną, oczekiwaną i zrozumiałą dla człowieka konsekwencją poprzedniego to można mówić o ich logiczności. Im bardziej logiczny dla jednostki jest ciąg jej dotychczasowych doświadczeń życiowych, tym większa przewidywalność następnych, tym mniej w życiu jednostki zaskakujących niespodzianek, zdarzeń, dla których zaistnienia brak logicznego wyjaśnienia. Logiczność lub jej brak kształtuje wymiar poczucia koherencji - zrozumiałość
2) Równowaga w zakresie niedociążenie - przeciążenie:
Niedociążenie - przeciążenie określa stopień dopasowania wielkości wymagań, jakie niosą ze sobą doświadczenia życiowe człowieka do jego możliwości sprostania tym wymaganiom. Według Antovskiego ani przeciążenie ani niedociążenie nie jest dobre. Stanem optymalnym dla poczucia koherencji, wzmacniającym to poczucie jest stan lekkiego przeciążenia, który może wydobywać nie ujawnione jeszcze zdolności, talenty czy zasoby energii. Wielkość i częstość doświadczanych przez jednostkę niedociążeń i przeciążeń kształtuje wymiar koherencji zwany sterowalnością.
3) Udział w podejmowaniu decyzji
Trzecią cechą doświadczeń życiowych, która wpływa na poziom poczucia koherencji jest zakres udziału jednostki w podejmowaniu decyzji. Powtarzające się pozytywne doświadczenia uczestnictwa w podejmowaniu decyzji zwiększają intensywność zaangażowania się w sprawy, na które możemy oddziaływać oraz poszerzają obszar spraw uznawanych za warte zaangażowania. W ten sposób kształtuje się sensowność
27. Scharakteryzuj krótko osoby z wysokim poczuciem koherencji
Człowiek charakteryzujący się wysokim poczuciem koherencji ma generalnie stabilny wzorzec spostrzegania świata.
1) Ma wysoki poziom poczucia Zrozumiałości, czyli:
Ma zdolność do uporządkowania i ustrukturalizowania docierających informacji
Spodziewa się, że bodźce, z którymi zetknie się w przyszłości będą przewidywalne lub w najgorszym przypadku oczekuje, że kiedy jakiś bodziec go zaskoczy, będzie go mógł do czegoś przyporządkować i wyjaśnić
Gdy bodziec jest niepożądany np. jest to wojna, porażka lub czyjaś śmierć człowiek ten potrafi dostrzec w nim sens
Kontakty z innymi ludźmi są dla niego uporządkowane, a ich zachowania przewidywalne. Wynika to z jego przeświadczeń, że zna innych ludzi, że jest przez nich zrozumiany i dlatego nigdy lub rzadko zaskakiwany ich zachowaniami
2) Ma wysoki poziom poczucia zaradności (sterowalności), czyli:
Spostrzega wydarzenia życiowe jako doświadczenia, z którymi można sobie poradzić, jako wyzwania, którym można stawić czoło.
Spostrzega dostępne zasoby jako wystarczające do tego, by sprostać wymogom, jakie stawiają bombardujące go bodźce
Człowiek ten nie czuje się ofiara losu ani nie ma poczucia, że życie obchodzi się z nim niesprawiedliwe. Wie, że w życiu zdarzają się rzeczy niepomyślne, ale kiedy coś takiego się przytrafi, człowiek ten potrafi sobie z tym poradzić i nie rozpacza do końca
Charakteryzuje go optymizm i przechodzi do porządku nad niepowodzeniami a nie zadręcza się nimi
3) Ma wysoki stopień poczucia sensowności czyli:
Istnieją w jego życiu takie dziedziny życia, które są dla niego ważne, nie tylko w sensie poznawczym, ale i emocjonalnym. Zdarzenia z tych obszarów życia spostrzegane są jako wyzwanie, jako coś, w co warto się angażować, czemu warto się poświęcić
Przynajmniej część problemów i wymagań spostrzegana jest jako cos wartego wysiłku, cos mile widzianego, a nie jest obciążeniem, którym człowiek wolałby się na obarczać
Ma poczucie, że w jego przeszłości były ważne cele i wyraża swoje przekonania o istnieniu takich celów w przyszłości, które to cele czynią jego życie sensownym i pozwalają na generalnie pozytywną ocenę
33. Co to jest orientacja patogeniczna i salutogeniczna?
Orientacja patogeniczna oparta jest na koncepcji homeostazy organizmu - choroba traktowana jest jako skutek zakłóceń sprawnym działaniu mechanizmów homeostazy. Przedstawiciele tej orientacji koncentrują się na określonych jednostkach chorobowych. Działania prewencyjne skoncentrowane są na zapobieganie konkretnym chorobom przez identyfikowanie i eliminowanie czynników uznawanych za patogeniczne.
Orientacja ta zakłada, że stresowy oddziałujące na jednostkę stanowią czynnik zwiększający ryzyko utraty zdrowia czy dobrego samopoczucia i dlatego właśnie trzeba je eliminować lub minimalizować.
Orientacja salutogeniczna opiera się na przekonaniu, że normalnym stanem ludzkiego organizmu jest entropia, nieporządek zaburzenia homeostazy. Przedstawiciele tej organizacji koncentrują się nie na poszukiwaniu i eliminowaniu czynników patogennych, ale na rozpoznawaniu i aktywizowaniu takich właściwości jednostki, które sprzyjają dobremu zdrowiu. Wiedzą, że stresowy są wszechobecne w naszym życiu i próby ich całkowitego eliminowania czy znaczącego ograniczania są nierealistyczne i skazane na niepowodzenie. Należy, zatem skoncentrować się na rozpoznawaniu i wzmacnianiu mechanizmów sprzyjających zachowaniu przez jednostkę dobrego samopoczucia w świecie pełnym stresorów. Jednym z badaczy promujących salutogeniczne podejście jest Antonvosky, który stworzył i rozwinął pojęcie poczucia koherencji.