Myślenie twórcze w rozwoju dziecka

Alicja Andrzejewska

Patrycja Bawej

Sylwia Jarlak

Psychologia II, gr. A

Myślenie twórcze dokonuje się w różnych dziedzinach życia człowieka. Jak słusznie podkreśla Z. Pietrasiński „ Wbrew tradycyjnemu pojmowaniu twórczości, nie jest ona wyłącznie przywilejem artystów i uczonych, lecz może ona mieć miejsce w każdej sferze ludzkiej aktywności, a więc w działalności organizacyjnej, poznawczej, poznawczej, produkcyjnej, artystycznej i wychowawczej, opiekuńczej, usługowej, porządkowej i sportowej. Produkt zasługujący na miano twórczego może mieć wtedy dowolna postać i być nie tylko dziełem sztuki, odkryciem czy oryginalną maszyna lecz równie dobrze projektem organizacyjnym, metodą treningu sportowego żartem, itd.”

Przez stulecia kreatywność była domeną uczonych i artystów, a twórczy umysł darem Bożym danym nielicznym jednostkom. Dziś jednak wiemy, że kreatywność można wyćwiczyć i, że jest ona dostępna dla każdego z nas. Ważne jest jednak, by wiedzieć jak ćwiczyć.

Kreatywność opiera się zarówno na naszej wiedzy, jak i myśleniu. By myślenie było twórcze musimy wiedzieć do czego zmierzamy, tylko wtedy jesteśmy w stanie zadać odpowiednie pytania i wybrać najistotniejsze informacje. Nasze myślenie powinno być również pełne i przyjemne (de Bono). By tak się stało E. Nęcka opracował sześć zasad, które ułatwiają nam twórcze myślenie :

1. Zasada różnorodności oznacza, że należy zawsze szukać jak największej liczby rozwiązań, niezależnie od ich jakości. Im więcej, tym lepiej”

2. Zasada odroczonego wartościowania to powstrzymanie się od oceniania, które jest jedną z najważniejszych przeszkód w myśleniu twórczym.

3. Zasada racjonalnej irracjonalności polega na umiejętnym korzystaniu z emocji i intuicji w fazie wymyślania rozwiązania, rozum staje się przydatny dopiero w momencie oceniania.

4. Zasada kompetentnej niekompetencji oznacza, że każdy może rozwiązać problem nawet z dziedziny , na której się nie zna, jeśli tylko może liczyć na pomoc eksperta.

5. Zasada zabawy. Jeśli zadanie ma być przyjemne nie może być nudne. Jeśli zadanie jest ciekawe, to łatwiej jest znaleźć rozwiązanie problemu.

6. Zasada aktualności. „Liczy się tylko to, co tu i teraz”. Należy zapomnieć o otaczającej rzeczywistości i skoncentrować się na problemie

A oto z kolei 6 cech postawy twórczej wg Fromma:

1. zdolność dziwienia się

2. zdolność koncentracji (twórczość zakłada zagłębianie się w problem; twórczość odbywa się „tu i teraz”)

3. doświadczanie własnego ja i poczucie tożsamości (człowiek jako rzeczywisty sprawca

wszystkiego, co robi)

4. zdolność akceptowania konfliktów i napięć jako naturalnego składnika życia

5. chęć do rodzenia się wciąż na nowo

6. wiara i odwaga

Twórczość może być rozumiana jako aktywność, wynik, proces, jak również jako myślenie twórcze. Szczególnie ważne powinno być rozwijanie jej od najmłodszych lat życia dziecka. Myślenie twórcze stanowi siłę sprawczą działalności twórczej, dlatego jego rozwój i kształtowanie jest jedynym z zadań edukacji.

Istnieje ogromna potrzeba kształcenia u dzieci postaw twórczych, pomysłowości w myśleniu o działaniu. Wychowanie i kształtowanie twórcze stwarza dziecku warunki do uczenia się, bez strachu pomaga wyjść poza schematy w myśleniu i działaniu. Sprzyja również rozwijaniu zdolności dzieci, kształci myślenie twórcze pomaga w odkrywaniu własnych możliwości budzi ciekawość poznawczą, ułatwia realizację własnych pomysłów.

Aby ukształtowały się pożądane umiejętności twórcze powinny być one poddane oddziaływaniom stymulacyjnym, treningowi. Stymulacja będzie rozumiana jako stawianie zadań, tworzenie odpowiednich sytuacji, warunków emocjonalnych i materialnych, w których ujawni się aktywność twórcza dzieci. Przewodnikiem i przyjacielem dziecka na drodze kształtowania umiejętności twórczych jest tu nauczyciel. Powinien on dostosowywać metody rozwijania zdolności twórczych do wieku dziecka, jego aktualnych możliwości i predyspozycji. Najlepszym momentem na podjęcie działań stymulacyjnych wydaje się wiek przedszkolny, wiele intensywnego rodzaju wyobraźni i zabaw twórczych. Zdolności twórcze, pomysłowość i naturalna kreatywność małego dziecka ujawniają się najpełniej około piątego roku życia dziecka pod postacią rozbudzonej ekspresji werbalnej, plastycznej, muzycznej i ruchowej dziecka. Po tym okresie następuje spadek zdolności twórczych, nie stymulowane, nie rozwijają się, ulegają zahamowaniu. Występuje wtedy poważne zagrożenie zdolności twórczych. Paul Torrance na pierwszym miejscu wymienia myślenie twórcze, którego umiejętność stanowi podstawę wychowania twórczego. Następstwem umiejętności myślenia twórczego jest aktywność muzyczna, wokalna, plastyczna, ruchowa, werbalna, czyli twórcza postawa dziecka wobec wszelkiego rodzaju działalności. Czynnikiem stymulującym rozwój dyspozycji twórczych dziecka jest zabawa, dlatego ważne jest wykorzystanie zabawy do rozwijania myślenia twórczego dzieci stosując różnorodne metody i techniki twórczego myślenia.

Z kolei E. Nęcka reprezentuje podejście, iż ważne jest organizowanie treningów twórczości dla nauczycieli. Otóż zakłada ona, iż twórczy nauczyciel wykształci twórcze dzieci, a mało twórczy nauczyciel raczej zniechęca uczniów do niekonwencjonalnego myślenia. Nie chodzi o to, aby nauczyciel oddał się „prawdziwej” twórczości w jakiejkolwiek dziedzinie. Najważniejsze z tego punktu widzenia jest wyposażenie nauczyciela w umiejętności tworzenia nowych pomysłów niekonwencjonalnego spostrzegania rzeczywistości i skutecznego eliminowania przeszkód w myśleniu twórczym.

Nie wystarczy jednak tylko twórcza postawa nauczyciela, aby mógł on rozwijać dyspozycje do działań twórczych. Niezbędna jest tu również znajomość metod stymulowania aktywności i zadań rozwijających podstawowe operacje umysłowe myślenia twórczego.

Należy wiec pamiętać o tym, jak bardzo istotne jest stwarzanie warunków dzieciom do rozwijania ich twórczości - jeśli zostaną one stłumione, gdy dziecko jest małe najprawdopodobniej utrzymają się w późniejszym okresie życia.Za tym idą poważne ograniczenia w ogólnym rozwoju osobowości dziecka, trudności w nabywaniu umiejętności prawidłowego przystosowania psychicznego i społecznego, a więc poczucia przydatności, pełnienia ważnej roli, wykorzystania swojego osobistego potencjału, co rzutuje na całe dalsze jednostki.

Istnieje wiele metod i technik rozwijania zdolności twórczych. Do jednych z najpopularniejszych należą:

• BURZA MÓZGÓW → wykorzystywanie swobodnych skojarzeń prze grupę osób, z różnych dziedzin wiedzy

• BURZA PISANIA → trzy pisemne sposoby rozwiązania danego problemu

• CHIŃSKA ENCYKLOPEDIA → nietypowe spostrzeganie np. zwierząt, czy też otaczających daną osobę ludzi

• ĆWICZENIA PRZEZ ANALOGIĘ

• ĆWICZENIA PRZEZ METAFORĘ

• METODA „SZEŚCIU KAPELUSZY” → metoda sześciu zintegrowanych celów myślenia w sesji problemowej

• Kapelusz biały -> miejsce na informację

• Kapelusz żółty -> miejsce na poglądy i opinię

• Kapelusz czarny -> miejsce na ocenę ryzyka, krytykę, ostrzeżenie

• Kapelusz zielony -> miejsce na kreowanie możliwości

• Kapelusz czerwony -> miejsce na emocje, intuicję, uczucia

• Kapelusz niebieski -> miejsce na podjęcie decyzji

Poza technikami kształtowania metod twórczych, istnieje również wiele praktycznych ćwiczeń mają na celu rozwinięcie myślenia twórczego. Oto, dla przykładu kilka z nich:

Ćwiczenie I

Opisz siebie za pomocą słów ( zdań ) rozpoczynających się na litery wchodzące w skład Twojego imienia.

Ćwiczenie II

„Lista atrybutów”

Ćwiczenie ma na celu uwolnienie od stereotypowego postrzegania obiektu, uczy abstrahowania. Przygotowuje dziecko do tworzenia definicji.

Zadanie rozpoczyna się od usadzenia dzieci w kręgu. Następnie nauczyciel po kolei kładzie do środka kręgu zabawkę, a zadaniem dzieci jest wymienianie po 1 cesze danej zabawki, poprzez uzupełnienie zdania „ Ta zabawka jest ...” .Cechy nie mogą się powtarzać. Nauczyciel powinien zachęcać dzieci do tworzenia choćby jak najbardziej odległych i śmiesznych skojarzeń. Dziecko, które nie wymyśli nowej cechy, lub powtórzy już wymienianą daje fant.

Ćwiczenie III

„ Ślady łap”

Każde z dzieci otrzymuje kartę na której są odciski łap fantastycznych, nieistniejących zwierząt. Zadaniem jest tu opisanie wyglądy zwierzęcia, które zostawiło te ślady, opisanie jego trybu życia.

Ćwiczenie IV

„ Sztuka abstrakcyjna”

Każde dziecko otrzymuje kartkę z ilustracją abstrakcyjną. Najpierw w grupach dzieci rozmawiają na temat co dany rysunek może przedstawiać, następnie zastanawiają się jak swoje rysunki ułożyć w miarę logiczną całość. Następnie tłumaczą innym grupom jak do tego doszli.

Zadanie to na ma na celu pobudzenie wyobraźni dziecka, a także wypracowanie w dziecku chęci do współpracy z innymi dziećmi.

Ćwiczenie V

„Kreatywne dopełnianie form”

Jest to ćwiczenie plastyczne rozwijające wyobraźnię twórczą. Przygotowujemy dzieciom skrawki kolorowego lub jednolitego kolorystycznie papieru oraz karto w kontrastowym kolorze. Potrzebne będą też pisaki lub kredki. Instrukcja brzmi: Wybierz kilka kawałków papieru i naklej je w dowolnym miejscu na kartonie. Nie wolno używać nożyczek. Po wykonaniu polecenia dzieci otrzymują pisaki. Prosimy, aby dokładnie obejrzały naklejone elementy i zastanowiły się, czy czegoś im nie przypominają, do czegoś nie są podobne. Mogą dowolnie obracać karton. Następnie prosimy, aby dzieci dorysowały kreski do naklejonych elementów, żeby powstało „coś” i wymyśliły ciekawy, oryginalny tytuł. Następnie prosimy dzieci, aby po kolei przedstawiały reszcie grupy swoje rysunki oraz opisywały co na nich się znajduje.

BIBLIOGRAFIA

Nęcka E., Psychologia twórczości, Gdańsk 2001

Nęcka E., Edukacja dla twórczości, w: Wychowanie w Przedszkolu 8/2001

Kozielecki J., Myślenie i rozwiązywanie problemów, w: Percepcja, myślenie, decyzje, red. T. Tomaszewski, Warszawa 1992

---