PRAWO KARNE Wykład 1, 25.02.2007r.

Wykładowca: dr hab. Wojciech Cieślak

Egzamin: test jednokrotnego wyboru

Literatura:

• Kodeks karny - ustawa z 6 czerwca 1997 r., wejście w życie - 01.09.1998 r., ogłoszony 02.08.1997 - zwrócić uwagę na strukturę aktu, definicje legalne

• ,,Prawo karne część ogólna” - Jarosław Warylewski

I. Pojęcie prawa karnego

Prawo karne określa:

• typy (rodzaje) czynów zabronionych (przestępstw).

• rodzaje środków reakcji karnej, które mogą być zastosowane wobec sprawców czynów zabronionych (przestępstw).

• zasady lub przesłanki odpowiedzialności karnej (art. 31 KK)

II. System sankcji

1. Kary

Kara kryminalna jest celową i osobistą dolegliwością stosowaną w drodze przymusu państwowego wobec sprawcy przestępstwa lub wykroczenia.

Kary ustanawiane są przez organ państwa, stosowane są w określonym trybie przez organy państwa. Państwo ma obowiązek wobec obywateli, aby zachować porządek w funkcjonowaniu życia społecznego, na nim spoczywa obowiązek karania za czyny sprzeczne z normami prawa karnego.

Karami są (art. 32 kk - kary państwowe):

• Grzywna - wymierzana w stawkach dziennych (liczba stawek dziennych - 10 do 360- sąd określa wysokość stawki dziennej). Wymierzana jako kara samoistna lub obok kary podstawowej - pozbawienia wolności (nie 25 lat i dożywocie), gdy sprawca dopuścił się czynu w celu zdobycia korzyści majątkowych lub uzyskał korzyść materialną. Uwzględnia status majątkowy osoby ukaranej.

• ograniczenie wolności - Jest wymierzana w miesiącach w wymiarze od 1 do 12 miesięcy. Polega na tym, że: sprawca nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu, sprawca ma obowiązek pracy nieodpłatnej na cele społeczne (placówki służby zdrowia, opieki społ., organizacje charytatywne) w miejscu wskazanym przez sąd w wymiarze 20 do 40 godzin miesięcznie, sprawca ma obowiązek regularnego składania wyjaśnień o przebiegu kary sądowi lub wyznaczonemu kuratorowi. Jeżeli skazany pracuje zarobkowo, sąd może orzec potrącanie części wynagrodzenia w wymiarze 10 do 25% na rzecz Skarbu Państwa lub na cel społeczny wskazany przez sąd lub skazany nie może rozwiązać stosunku pracy. Sąd może kontrolować przebieg wykonywania kary - oddać skazanego pod dozór kuratora lub osoby / instytucji godnej zaufania (org. pozarządowe dbające o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym).

• pozbawienie wolności - fizyczne pozbawienie wolności człowieka. Wymierza się w miesiącach i latach - trwa od 1 miesiąca do 15 lat. Wykonywana w zakładach karnych. Cel - poprzez pozbawienie wolności dążenie do poprawy sprawcy przez resocjalizację. Kara pozbawienia wolności nie jest karą jednolitą z uwagi na czas trwania.

• 25 lat pozbawienia wolności

• dożywotnie pozbawienie wolności

Aspekt ilościowy decyduje o trzech rodzajowo różnych karach. Kara pozbawienia wolności i kara 25 lat pozbawienia wolności mają do osiągnięcia różne cele.

Wymiar kary

Sprawiedliwy wymiar kary, sądy wymierzają kary wedle uznania swobodnego, ale uzasadnionego, sąd jest związany granicami kary wymienionymi w ustawie.

Dyrektywy sądowego wymiaru kary (art. 53 § 1):

• dolegliwość kary musi uwzględniać stopień społecznej szkodliwości, w szczególności stopień winy.

• sąd musi wziąć pod uwagę względy prewencji szczególnej - cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma kara osiągnąć dla osoby skazanego.

• sąd musi mieć na uwadze względy ogólno-prewencyjne - potrzeba w zakresie świadomości prawnej społeczeństwa.

2. Środki karne (art. 39 kk)

• pozbawienie praw publicznych - obejmuje utratę czynnego i biernego prawa wyborczego do organu władzy publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego, utratę prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości oraz do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego, jak również utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego. Pozbawienie praw publicznych obejmuje ponadto utratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utratę zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw.

• zakaz zajmowania określonych stanowisk oraz zakaz wykonywania określonego zawodu - jeżeli sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

• zakaz prowadzenia określonej działalności - w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, jeżeli dalsze jej prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

• zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji.

• przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa. Sąd może orzec, a w wypadkach wskazanych w ustawie orzeka, przepadek przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa.

• obowiązek naprawienia szkody - w razie skazania za przestępstwo spowodowania śmierci, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji lub przestępstwo przeciwko środowisku, mieniu lub obrotowi gospodarczemu, sąd, na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej, orzeka obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody w całości albo w części.

• nawiązka, karno-odszkodowawcze świadczenie pieniężne na rzecz pokrzywdzonego lub cele społeczne

• świadczenie pieniężne - odstępując od wymierzenia kary, a także w wypadkach przewidzianych w ustawie, sąd może orzec świadczenie pieniężne na określony cel społeczny; nie może ono przekroczyć trzykrotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji.

• podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Środki o charakterze zabezpieczającym

Różne od kar. Nie jest to dolegliwość zamierzona lecz dolegliwość faktycznie ......... Sąd może orzec środek zabezpieczający związany z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym tylko wtedy, gdy jest to niezbędne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego; przed orzeczeniem tego środka sąd wysłuchuje lekarzy psychiatrów oraz psychologa.

Jeżeli sprawca, w stanie niepoczytalności, popełnił czyn zabroniony o znacznej społecznej szkodliwości i zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że popełni taki czyn ponownie, sąd orzeka umieszczenie sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym. Czasu pobytu w zakładzie nie określa się z góry; sąd orzeka zwolnienie sprawcy, jeżeli jego dalsze pozostawanie w zakładzie nie jest konieczne. Czas stosowania środka jest zależny od opinii biegłego.

4. Środki o charakterze probacyjnym

Służące poprawie sprawcy, system korekcyjny w okresie próby - wolność kontrolowana:

• warunkowe umorzenie postępowania karnego, znikomy stopień szkodliwości czynu

• warunkowe zawieszenie wykonania kary

• warunkowe przedterminowe zwolnienie

• Sankcje stosowane wobec nieletnich

• Sankcje o charakterze cywilnoprawnym

III. Funkcje kary

1. Funkcja ochronna - ochrona dóbr prawnych, ochrona pewnych wartości funkcjonujących w społeczeństwie. Określa podstawowe standardy postępowania w społeczeństwie, wskazuje, jakie dobra i w jakim zakresie podlegają ochronie, a poprzez stosowanie sankcji zmierza do wzmocnienia motywacji do przestrzegania norm; jest tym skuteczniejsze im powszechniejsza jest świadomość prawna społeczeństwa.

2. Funkcja gwarancyjna - mechanizmy zabezpieczające obywateli przed zbyt daleko idącymi konsekwencjami kary, a zwłaszcza, gdy trzeba chronić przed niesłusznym lub niepotrzebnym postawieniem człowieka w stan oskarżenia, zakres czynów zabronionych powinien być dla obywatela jasny i aby sądy mogły stosować tylko takie kary, jakie zostały określone w ustawie.

Między funkcjami gwarancyjną i ochronną zachowana musi być równowaga - nie można realizować funkcji ochronnej za wszelką cenę, ale z drugiej strony nie można tak rozwijać funkcji gwarancyjnej, aby podważyć skuteczność walki z przestępczością ( zasada humanizmu prawa współczesnego - miarkowanie stosowanych środków represji mając na uwadze godność ludzką sprawcy).

3. Funkcja statyczna - sformułowanie pewnych zakazów, czytelnych sygnałów dla społeczeństwa.

4. Funkcja dynamiczna - w przypadku popełnienia czynów zabronionych zostają zastosowane pewne środki.

5. Funkcja prewencyjna - polega ona na tym, iż celem kary i innych środków karnych, nie jest wyłącznie represja za popełnione czyny, lecz także zapobiegawcze i wychowawcze oddziaływanie na sprawcę oraz społeczeństwo, które przeciwdziałać ma naruszaniu prawa. Prewencja generalna - oddziaływanie na ogół społeczeństwa, prewencja indywidualna działa w stosunku do pojedynczego sprawcy konkretnego czynu.

6. Funkcja sprawiedliwości - historycznie pierwotna funkcja prawa karnego. Konieczność sprawiedliwego rozliczenia sprawcy z popełnionego przestępstwa wobec społeczeństwa, odbywa się w ramach działalności zwanej wymiarem sprawiedliwości.

7. Funkcja ekspiacyjna - daje przestępcy możliwość (poprzez własne niedogodności i cierpienia) odkupienia winy i uwolnienie się od moralnej odpowiedzialności za krzywdę, jakiej dopuścił się wobec innej osoby.

8. Funkcja kompensacyjna - akcentuje potrzebę uwzględnienia przez prawo karne interesów ofiar przestępstw. Funkcja ta wyrażać się może: w naprawieniu zła wyrządzonego pokrzywdzonemu lub w naprawieniu zła wyrządzonemu całemu społeczeństwu. Kompensacja obejmuje zarówno naprawienie wyrządzonej szkody materialnej (np. wskutek zniszczenia rzeczy), jak i zadośćuczynienie za wyrządzoną krzywdę (np. wskutek naruszenia godności lub czci).

9. Funkcja afirmująca - wyraża się w kształtowaniu świadomości prawnej społeczeństwa. Promuje zachowanie zgodne z normami prawa karnego i powoduje wzrost ich akceptacji.

IV. Podział prawa karnego

1. prawo karne materialne - określane również mianem prawa prawa kryminalnego lub prawa karnego sensu stricto. Jest to zespół norm prawnych, zawierających zakazy i nakazy określonego zachowania się oraz przewidujących konsekwencje w razie ich naruszenia. Jest dziedziną prawa określającą czyny społecznie szkodliwe będące przestępstwami, ustanawiające zasady odpowiedzialności za te czyny oraz kary i inne środki (karne i środki zabezpieczające) stosowane wobec sprawców w związku z naruszeniem prawa karnego.

2. prawo karne procesowe (inaczej postępowanie karne lub procedura karna) - zajmuje sie problematyką stosowania prawa karnego materialnego. Nazywa się je formalnym, ponieważ określa formy, w jakich organy państwa stosują prawo k. materialne. Prawo to m.in. normuje prawa i obowiązki stron oraz uczestników postępowania, reguluje czynności prawne w postępowaniu przygotowawczym i w postępowaniu przed sądem, formułuje także zasady procesu karnego.

3. prawo karne wykonawcze - określa zasady wykonywania orzeczeń, w szczególności wykonywania kar, środków karnych i środków zabezpieczających. Zajmuje się problematyką wykonywania środków probacyjnych, nadzoru penitencjarnego, zatarciem skazania, wykonywaniem środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania. W tej dziedzinie należy wyróżnić prawo penitencjarne, którego przedmiotem zainteresowań jest wykonywanie kary pozbawienia wolności.



Prawo karne materialne






Prawo karne powszechne prawo karne specjalne

w sprawach w sprawach p.k. wojskowe p. k. skarbowe

przestępstw wykroczeń

prawo nieletnich

Prawo karne skarbowe - zajmuje się zachowaniami skierowanymi przeciwko interesom skarbu państwa i wykazuje ścisły związek z prawem finansowym. Przedmiotem regulacji jest kwestia odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia skarbowe przeciwko obowiązkom podatkowym i celnym, przeciwko obrotowi dewizowemu, organizacji gier i prywatyzacji mienia.

Prawo karne wojskowe - zawiera przepisy ogólne dotyczące żołnierzy oraz typy czynów zabronionych związanych z pełnieniem służby wojskowej.

Prawo karne nieletnich - przepisy dotyczące nieletnich sprawców zawarte są w ustawie z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich. Prawo postępowania w sprawach nieletnich stosuje się do nieletnich, którzy wykazują przejawy demoralizacji lub dopuścili się czynu karalnego.

V. Związki prawa karnego z innymi gałęziami prawa:

1. z prawem administracyjnym

2. prawem cywilnym

3. prawo pracy

VI. Koncepcje prawa karnego

1. prawo karne czynu

2. prawo karne społecznie niebezpiecznej jednostki

6

---