Skóra

1. Budowa skóry.

2. Twory nabłonkowe skóry.

3. Budowa i funkcje gruczołów potowych i łojowych oraz włosów i paznokci.

Powierzchnię organizmu oddziela od świata zewnętrznego ochronna powłoka wspólna złożona ze skóry, tkanki podskórnej i podściółki tłuszczowej. Stanowi ona mocną, a zarazem elastyczną pokrywę wytrzy­mującą zarówno ucisk, jak i rozciąganie. Powłoka ta jest nieprzenikliwa dla więk­szości substancji rozpuszczalnych i gazowych, chroni także organizm przed inwazją flory bakteryjnej, która normalnie ją zasiedla. Skóra odgrywa kluczową rolę w termoregulacji. Służą do tego obficie rozwinięty układ naczyń krwiono­śnych znacznie przekraczający potrzeby jej odżywiania oraz gruczoły potowe. Dzięki warstwie tkanki tłuszczowej skóra jest złym przewodnikiem ciepła. Jest ona wreszcie ważnym narządem zmysłu zawierającym receptory dotyku, bólu, ucisku, wibracji i temperatury, które dostarczają organizmowi istotnych informa­cji o tej części środowiska zewnętrznego, która wchodzi z nim w bezpośredni kon­takt. Powierzchnię skóry człowieka dorosłego ocenia się w zależności od wzrostu i budowy na 1,5-1,8 metra kwadratowego. Ocena powierzchni skóry jest ważna przy oparzeniach.

BUDOWA SKÓRY

Skóra składa się z naskórka i skóry właściwej. W naskórku rozróż­niamy zewnętrzną warstwę zrogowaciałą i głęboką warstwę rozrodczą. Pomiędzy nimi występują komórki zawierające ciałka keratohialinowe określane jako warstwa ziarnista.

Warstwa rozrodcza składa się z wysokich komórek, które rozmnażają się przez podział i są wysuwane ku powierzchni skóry. W miarę ich przesuwania się ku war­stwie zrogowaciałej, gdzie odżywianie jest gorsze, komórki stają się coraz niższe i bardziej spłaszczone.

Warstwa powierzchowna naskórka składa się z płaskich zrogowaciałych płytek, które złuszczają się i są zastępowane przez wysuwane ku powierzchni nowe komór­ki rogowaciejące. Zrogowaciałe komórki naskórka stanowią jego warstwę ochronną.

Grubość naskórka waha się od ok. 2 mm (na podeszwach stóp) do 0,1 mm (na powiekach). W miejscach, w których naskórek podlega szczególnie dużemu rozcią­ganiu (np. na napletku), warstwa zrogowaciała jest niezwykle cienka, natomiast war­stwa rozrodcza jest bardzo gruba i przy rozciąganiu komórki jej ulegają spłaszczeniu.

Barwnik naskórka decyduje o zabarwieniu skóry. Zlokalizowany jest w najgłęb­szych warstwach naskórka; przy silniejszym ubarwieniu skóry. Do miejsc o największej pigmentacji należą brodawki sutkowe, skóra zewnętrznych narządów płciowych, okolica odbytu, pępka i pachy.

SKÓRA WŁAŚCIWA

Skóra właściwa odznacza się dużą mocą i giętkością, której nie do­równują żadne tworzywa sztuczne. Zawdzięcza to szczególnej budowie. Składa się ona z pęczków włókien łącznotkankowych, które przeplatają się ze sobą w różnych kierunkach. Pęczkom tym towarzyszy sieć włókien sprężystych, dzięki którym każ­de odkształcenie skóry zostaje wyrównane. Warstwa powierzchowna położona pod naskórkiem jest utkana luźniej, komórki nabłonkowe naskórka stykające się z ko­mórkami warstwy podstawowej naskórka rozwarstwiają się u podstawy tworząc stopki, które splatają się z włóknami kolagenowymi skóry właściwej.

Skóra otaczająca ciało jest lekko napięta, w związku z tym po jej nacięciu brze­gi nacięcia rozchodzą się. Największe napięcie wykazuje skóra w kierunku tzw. li­nii napięć wyznaczonych przez skupienia włókien tworzących pasma. Przebieg tych linii ma znaczenie praktyczne dla określenia cięć skóry przy zabiegach chirurgicz­nych. Przy przecięciach wzdłuż linii napięć brzegi rany łatwo się łączą i pozostawia­ją mniej widoczną bliznę.

Skóra właściwa przechodzi bez wyraźnej granicy w tkankę podskórną składającą się z tkanki łącznej wiotkiej. Łączy ona skórę z narządami głębiej położonymi (powięziami, kośćmi) za pomocą tzw. troczków skóry. W pewnych miejscach, jak np. na dłoni i podeszwie stopy, troczki te ma­ją postać krótkich, twardych sznurów, które nie pozwalają na większe przesuwanie się skóry na podłożu. W innych miejscach troczki pozostawiają więcej miejsca umożliwiając przesuwanie się skóry we wszystkich kierunkach, a jeszcze w innych układają się skośnie w jednym kierunku hamując w tym kierunku przesuwanie się skóry.

W okach sieci włókien tkanki podskórnej występują komórki tłuszczowe two­rzące podściółkę tłuszczową. Obfita podściółka tłuszczowa występuje na brzuchu, podeszwie stóp, po stronie zginaczy kończyn, a u kobiet także na klatce piersiowej. Najmniej (lub brak) podściółki tłuszczowej jest na powiekach, prąciu, mosznie, łechtaczce, wargach sromowych mniejszych, w skórze nosa, ucha i warg.

Przy dobrze rozwiniętej podściółce tłuszczowej skóra jest dobrze napięta, przy jej zaniku skóra nie nadąża za zmniejszeniem się tkanki tłuszczowej i ulega zwiot­czeniu i pofałdowaniu.

Napięcie wewnętrzne skóry zmniejsza się także przy dużym odwodnie­niu - skóra ulega przy tym sfałdowaniu, natomiast przy zatrzymywaniu wody poja­wiają się w tkance podskórnej obrzęki. Przy uciśnięciu palcem w miejscu ucisku po­zostaje zagłębienie, które się powoli wyrównuje.

W starszym wieku następuje stopniowy zanik skóry. Wszystkie jej warstwy sta­ją się cieńsze, brodawki ulegają spłaszczeniu, zmniejsza się zawartość wody, skóra staje się wiotka, mniej elastyczna. Przez ścieńczałą skórę przeświecają nawet drob­niejsze żyły nadając jej ciemniejszy odcień.

TWORY NABŁONKOWE SKÓRY

Nabłonek nie tylko pokrywa powierzchnię skóry. Wchodzi on w jej głąb, two­rząc wiele narządów pomocniczych, o różnych kształtach i czynnościach. Należą do nich: włosy, paznokcie i gruczoły skóry.

WŁOSY

Włosy są to nabłonkowe twory skóry podobne do sierści większości ssaków, u których pokrywa ona całe ciało, tworząc otulinę powietrzną odgrywającą ważną rolę w regulacji cieplnej. U człowieka włosy utraciły tę rolę i zachowały się tylko w niektórych okolicach: na głowie, w dołach pachowych, okolicy łonowej. W innych okolicach ciała owłosienie ma charakter szczątkowy.

Ciało płodu pokrywa meszek, który w większej części zanika jeszcze podczas ciąży, zachowuje się jedynie w niektórych okolicach, częściej u kobiet - na twarzy, szyi, tułowiu i kończynach. U noworodków płci męskiej meszek zachowuje się po stronie zginaczy przedramienia, na kolanach i na grzbiecie stopy. W okresie pokwitania pojawiają się włosy pach i włosy łonowe, a u mężczyzn - włosy twarzy - broda i wąsy. U kobiet włosy łonowe są od góry ograniczone linią poziomą, natomiast u mężczyzny zajmują okolicę trójkątną wierzchołkiem skierowa­ną ku pępkowi. W wieku dorosłym i starczym wyrastają także włosy nozdrzy i włosy przewodu usznego. U mężczyzny w wieku dojrzałym wyrastają włosy na piersiach, ramionach, udach i goleniach i rozwijają się w różnym stopniu. U kobiet mogą się takie włosy pojawiać co najwyżej na dolnej połowie ciała.

Rozwój i charakter uwłosienia pozostają pod wpływem gruczołów dokrewnych i należą do cech płciowych.

Poza wymienionymi wyżej rodzajami owłosienia występują jeszcze na głowie trzy inne rodzaje włosów. Są to: 1) włosy głowy, 2) rzęsy, 3) brwi.

Włos składa się z części zewnętrznej, zwanej łodygą, wystającej ponad skórę oraz tkwiącego skośnie w skórze - korzenia włosa. Zgrubiały jego koniec dol­ny nazywa się opuszką włosa. Opuszka jest osadzona na łącznotkankowej brodawce, która doprowadza do opuszki naczynia krwionośne. Dzielące się komór­ki opuszki tworzą włos rosnący ku górze w postaci rogowaciejącej nici. Ośrodek wzrostu znajduje się w miejscu, gdzie brodawka włosa wpukla się do opuszki. Zniszczenie tej macierzy powoduje trwałą utratę włosa.

Włos leży w zagłębieniu skórnym tworzącym kanał zwany mieszkiem włosa. Mieszek ten otwiera się lejkowatym zagłębieniem na powierzchni skóry, w którym znajdują się ujścia kanałów łojowych.

Ukształtowany włos ma na przekroju kształt owalny lub fasolowaty. Okrągłe są tylko bardzo cienkie włosy.

Barwa włosów zależy od ziarnistego barwnika brązowego i rozpuszczonego barwnika czerwonego. U osób rudych nie wytwarza się barwnik brązowy, u blondy­nów barwnik występuje tylko w zewnętrznej warstwie kory włosa, u brunetów silna koncentracja barwnika nadaje włosom kolor czarny. Siwienie jest spowodowane ustaniem produkcji barwnika w macierzy opuszki i pojawianiem się drobnych pę­cherzyków powietrza między komórkami.

Na głowie włosy wyrastają w skupieniach po dwa do pięciu. W sumie liczba ich wynosi ok. 120 tysięcy. Okres życia włosa na głowie i na brodzie zależny jest od je­go długości i wynosi 3-5 lat, natomiast włosy rzęs odnawiają się co 100-150 dni.

Większość włosów wyposażona jest w mięsień przy włosowy gładki (m. erector pili) przyczepiony do opuszki włosa. Skurcz tego mięśnia powoduje wyprostowanie włosa (jeżenie się) i powstawanie „gęsiej skórki".

PAZNOKCIE

Paznokieć jest wytworem nabłonkowym skóry w postaci zrogowaciałej płytki pokrywającej końcowe paliczki palców rąk i nóg. Na palcach rąk stawiają one przy dotyku opór dla opuszki palca wyposażonej w bardzo czuły aparat dotyko­wy. Opuszka palca pozbawiona paznokcia jest mniej wrażliwa na dotyk.

Paznokieć leży na podłożu utworzonym przez skórę właściwą, zwanym macie­rzą, i otoczony jest z trzech stron podkowiastym fałdem skórnym. Fałd ten jest najgłębszy od tyłu, gdzie sięga do 0,5 cm i pokrywa korzeń paznokcia. Przednią granicę macierzy tworzy białe pole, tzw. obłączek, najwyraźniej widoczny na kciu­ku. Znajduje się tu warstwa rozrodcza paznokcia, który w miarę nawarstwiania ma­sy rogowej przesuwa się ku przodowi. Zniszczenie tej warstwy prowadzi do trwałej utraty paznokcia.

GRUCZOŁY SKÓRY

Gruczoły łojowe występują w skórze przede wszystkim w najbliższym otoczeniu włosów. Wydzielina - łój skórny natłuszcza włosy i skórę utrudniając jej zwil­żanie. Położone są najczęściej w kącie pomiędzy mieszkiem a mięśniem przywłosowym. Mają one ujście do torebki włosowej, skąd ich wydzielina wypływa na powierzchnię skóry.

Szczególnie duże gruczoły łojowe występują w skórze nosa i policzków, a tak­że na małżowinach usznych. Ich otwory wypełnione zgęstniałym łojem tworzą wi­doczne gołym okiem zaskórniki.Do typowych chorób gruczołów łojowych należy trądzik pospolity i czyraki.

GRUCZOŁY POTOWE są to ekrynowe gruczoły cewko­we zwinięte na końcu w kłębek położony najczęściej w tkance podskórnej ucho­dzący na powierzchni skóry. Kanał wyprowadzający gruczołu jest wyłożony na­błonkiem walcowatym lub sześciennym. Najwięcej tych gruczołów występuje na czole, na dłoni i podeszwie oraz na grzbiecie. Wydzielina gruczołów potowych - pot jest płynem o odczynie kwa­śnym złożonym głównie z wody (98%); ponadto zawiera on ok. 0,8% roztworu fi­zjologicznego NaCl oraz niewielką ilość mocznika, kwasu moczowego i amoniaku. Wydzielanie potu ma duże znaczenie w procesie termoregulacji ustroju.

Poza opisanymi wyżej gruczołami potowymi występują u człowieka w postaci resztkowej - gruczoły potowe o charakterze apokrynowym związane z mieszkami włosowymi, których sekrecja rozpoczyna się w okresie pokwitania i pozostaje w związku z czynnością gruczołów płciowych. Występują one w skórze dołu pacho­wego, dołu pachwinowego, krocza, moszny, warg sromowych większych, wzgórka łonowego i jego okolicy. Wydzielina ich zawiera swoiste substancje wonne decydu­jące o zapachu indywidualnym i rasowym.

4

---