Klejnot herbowy
Z Wikipedii
Klejnot (łac. clenodium) - stanowił zwieńczenie hełmu; łączył się z nim za pośrednictwem korony rangowej lub przepaski, z której rozwijały się labry. Klejnot jest heraldycznym ujęciem ozdób, jakie umieszczano w średniowieczu na zamkniętych hełmach rycerskich: rogów, skrzydeł, piór pawich i strusich itd. Heraldyczną formę klejnotu ozdoby owe przyjęły w początkach XIII wieku początkowo w heraldyce angielskiej, następnie niemieckiej, później kolejnych krajów. Słowo klejnot wywodzi się ze starogórnoniemieckiego „chleinodi - mały, zgrabny”. Początkowo klejnot był mniej lub bardziej dokładnym powtórzeniem godła heraldycznego, z czasem - w miarę powstawania nowych herbów - stał się niezależnym wyobrażeniem. Najczęściej spotykane klejnoty to rogi (turze lub bycze), skrzydła (orle), pióra, nakrycia głowy (czapki książęce, infuły), chorągwie oraz postacie ludzi i zwierząt. Figury ludzi i zwierząt wystąpić mogą w całej postaci, półpostaci bądź jako element ciała.
Klejnoty heraldyczne - również i te występujące w heraldyce polskiej - podzielić można na cztery kategorie:
Klejnot tautologiczny - klejnot jest tożsamy z godłem heraldycznym i umieszczony na hełmie za pośrednictwem korony rangowej. Ta pierwotna forma klejnotu z czasem ulegała wzbogaceniu lub przekształceniu: klejnot umieszczano między orlimi skrzydłami, bawolimi rogami i innymi tego typu motywami. Klejnoty mogły być także „wolno zawieszone”, czyli umocowane nie na hełmie lecz na pęku piór. W heraldyce angielskiej tego typu klejnoty uznawane były za niepoprawne.
Klejnot - dawne godło - heraldyka była częścią życia codziennego rycerstwa i szlachty, a więc zmieniała się wraz z nim, ulegała wpływom nowych idei i prądów kulturowych. Najbardziej podatne na zmiany były oczywiście cechy formalne herbu, aczkolwiek podlegać mogły im również istotne elementy herbu, np. godła. Ślady tych przemian obserwować możemy w niektórych klejnotach: klejnot całkowicie odmienny od godła jest w wielu przypadkach starym godłem, zastąpionym w tarczy przez nowy znak. Zmiana ta była najczęściej uszlachetnieniem herbu, nowe godło nadawano za zasługi bardziej chwalebne i wyżej oceniane niż dokonania będące przyczyną nadania godła pierwotnego.
Klejnot uzupełniający - klejnot odmienny od godła heraldycznego, lecz związany z kontekstem fabularnym herbu: legendą heraldyczną lub rodową, zawołaniem. Był on plastyczną realizacją wątków legendy lub wyjaśnieniem znaczenia zawołania.
Klejnot ozdobny - nie zawiera elementów symbolicznych, ograniczony jest do pęku piór strusich lub pawich. Tworzy go 3-5 piór o barwie białej lub w barwach herbowych.
W XIX wieku słowem klejnotny określano osobę mającą prawo do herbu, a klejnocić się - pieczętować herbem. Później mianem klejnotu herbowego zaczęto określać figurę na hełmie heraldycznym.
