HSE

Strukturalne uwarunkowania zaistnienia w Europie gospodarki rynkowej i demokratycznego współdziałania. Europejski proces laicyzacji polityki w Europie.

Zacofanie przyczyniło się w znaczący sposób do rozwoju gospodarki rynkowej i demokratyzacji. Czynnikiem ograniczającym było przede wszystkim chrześcijaństwo. Przezwyciężenie tego zastoju było możliwe dzięki stopniowej indywidualizacji życia społecznego. Pewne zachowania stały się powszechnie akceptowanymi, co tym bardziej potęgowało zmiany.

Cesarstwo Rzymskie

• Bardzo dobrze rozwinięta jak na tamte czasy infrastruktura (drogi, mosty) i kultura.

• Nie można mówić o rozwoju materialnym.

• Gospodarka funkcjonowała wadliwie, była zacofana.

Pogorszenie sytuacji po upadku cesarstwa, nastąpił napływ barbarzyńców.

• Brak więzi między państwem, a obywatelami.

• Liczne nierówności, ludzie nie mogąc liczyć na pomoc ze strony władzy, skupiali się wokół bogatych

• Upadek miast, dezurbanizacja

Barbarzyńcy opierali swe działania jedynie na obyczajach. Panował bandytyzm, walki rodowe.

Europa w I poł 2 tysiąclecia stoi w miejscu, przeżywa regres.

* Azja- coś nowego, nieznanego w Europie np. jedwab, przyprawy. Zaczyna się rozwijać wymiana handlowa między oboma kontynentami, co potęgują również wyprawy krzyżowe.

Rozwój handlu, również dzięki rozbudowie floty, oraz odkryciom geograficznym w XVI w. Europejczycy za towary płaca srebrem. Powoli wychodzą z kryzysu.

Liczne pozytywne następstwa:

• Poprawa przewidywalności w zachowaniu ludzi.

• Zaczynamy rozumieć współplemieńców.

Średniowieczna Europa - więzi biologiczne i seksualne. Dominacja społeczeństw rodowych, które cechowała nieprzewidywalność. Autokratyczne zarządzanie, ograniczające jednostkę. Podporządkowanie się zbiorowym działaniom rodu. Kulturowo średniowieczne społeczeństwa były totalitarne. Jednostki nie są samodzielne. Nie mogą się rozwijać indywidualnie, wola jest im narzucona.

Rody rządzą się własnymi prawami. Więzi rodowe umacniają poczucie bezpieczeństwa. Europie zagrażał bandytyzm, szerzyły się skrajności. Z jednej strony asceza, z drugiej dążenie do rozkoszy. Ludzie żyli w niepewności. Lęk budziły zarówno zachowania innych społeczeństw, jak również wewnętrzne postępowanie rodu- bunty, zemsty. Demokracja, jak i gospodarka rynkowa nie mogły zaistnieć. Wojny, konflikty między rodami, klęski głodu, zarazy nie pozwalały na stabilizację życia. Myślano jedynie o zaspokojeniu potrzeby jedzenia, czyli o zdobyciu żywności. Perspektywa demokracji była odległa.

Pierwszeństwo zobowiązań wobec rodu, dopiero później wobec jednostek z zewnątrz, dlatego nie istniała większa możliwość zawarcia umowy, która zostałaby stosowana i dotrzymana. Im większa spójność rodu, tym mniejsza przewidywalność jego zachowań i stosunku uregulowania zobowiązań wobec kogoś obcego.

Usamodzielnienie osobników miało miejsce w średniowieczu. Plemiona przechodziły w osiadły tryb życia, dochodziło do wyzwalania członków wspólnot. Silniejsze plemiona starały się podporządkować sobie słabsze.

Przysięga lenna- proces indywidualizacji w stosunku do plemienia czy rodu. Zależności między wasalem i seniorem okazują się silniejsze niż więzy krwi. Instytucja lenna rozrasta się, wasal mógł zyskiwać kilku seniorów i jego zobowiązania tym samym rosły.

Relacje między seniorem, a wasalem zdominowały Europę Zachodnią, w Europie Wschodniej prym wiodły rody.

Przysięga lenna ograniczała odgórnie władze polityczną, biologiczna i religijna. Porządek i stabilizacja.

Chrześcijaństwo- życie Europejczyka związane z kościołem, społeczeństwo było głęboko wierzące. Inaczej niż w innych kulturach postrzegano tu problem grzechu. Grzech jako zachowanie i jego następstwa, wychodzące poza normę. Odpowiedzialność za występek ponosi jedna osoba. Zindywidualizowana jest kwestia nagrody za dobry uczynek.

Chrześcijaństwo ma duży wpływ na kształtowanie się europejskości. Europa była przygotowana na proces indywidualizacji. Stopniowe odchodzenie od zależności, poczucie własnej wartości. Społeczna tożsamość zanika. Chrześcijanin sam odpowiada przed Bogiem. Europejczyk popełniając grzech, skazuje się jednocześnie na wyrzuty sumienia.

Kolektywizm dawał poczucie bezpieczeństwa jednostce, jednocześnie ja zahamowywał, gdy jednostka zaczyna zdawać sobie sprawę ze swojej odrębności, rozpoczyna się jej indywidualizacja. Pierwszeństwo własnych potrzeb i korzyści nad interesami krewnych, rodziny, czy grupy. Zaczynamy decydować o sobie, nie jesteśmy nikomu podporządkowani. Im bardziej suwerenna jednostka, tym bliżej do demokracji.

Religia służyła indywidualizacji, jednocześnie jednak sprzyjała totalitaryzmowi, władza monarchy pochodziła od Boga. Należało ją szanować i być jej podporządkowanym. Jedyna możliwością obalenia króla, było wykazanie, iż łamie on boskie zasady. Religia ingerowała we wszystkie sfery ludzkiego życia. Totalitaryzm głęboko zakorzeniony, ludzie nie zdawali sobie sprawy z jego istnienia. Społeczeństwo nie znało innych form życia, dlatego nie dostrzegało alternatywy.

Społeczeństwo żyjące w XIX w. znało alternatywę, zwalczało przejawy tego systemu, uznając go za przymus. W średniowieczu utożsamiano władzę z Bogiem i nie dostrzegali możliwości jakiegokolwiek sprzeciwu. Największe możliwości panowania nad ludem, dawał jednak ścisły związek władzy świeckiej z religią. Władze te rozdzieliły się w wyniku konfliktu o inwestyturę. Wzajemna rywalizacja, oceny i krytyka władz. Społeczeństwo musiało wybrać jedna z tych władz. Żadna nie zyskała jednak przeważającego poparcia. W Europie Zachodniej ta konkurencja między obiema władzami ciągle trwała, natomiast w Europie Wschodniej Kościół podporządkował sobie władzę świecką.

Proces laicyzacji polityki w Europie.

Kiedy uważano, że władza monarchy pochodzi od Boga, religia była głównym wyznacznikiem panowania. Władza polityczna miała charakter sakralny. Grzech był bardzo przezywany, wywoływał wyrzuty sumienia i przemyślenia moralne,. W czasach nowożytnych w chrześcijaństwie doszło do rozłamu. Pojawił się protestantyzm. Różnice między protestantyzmem, a katolicyzmem uwydatniły się w czasie wojen religijnych. Załagodzenie przyniósł pokój westfalski z 1648 r., zakończył epokę konfliktów na tle religijnym, jednocześnie doszło do desakralizacji instytucji religijnych.

Zastanawiano się nad rola jaka miała pełnić religia. Władza świecka okazała się być decydującą w tej kwestii, uzyskała dominację nad kościołem. Wolność wyboru wyznania posiadał jedynie monarcha, lud miał obowiązek podporządkowania się. Władca był namiestnikiem.

Wielość religii doprowadziła do usamodzielnienia się jednostek. Sukcesem jest indywidualizacja jednostki, natomiast porażką fakt utraty przez monarchę boskiego wymiaru. Wcześniej posiadał on władzę od Boga, był bożym pomazańcem. Władca i jego poddani byli narzędziami w rękach Boga, gdyż ich lis był im od niego dany. Monarcha wybierając religię, ustanowił jednocześnie porządek polityczny, pozbawiony boskiego wymiaru. Skoro jego świeckie przesłanki nie pochodziły od Boga, nie musiałby być czymś dobrym. Wątpliwości wśród poddanych, chcieli mieć takie same prawa jak król. Chcieli mieć przywilej możliwości wyboru religii. Społeczeństwo przestało się obawiać, że wystąpienie przeciwko władcy, będzie sprzeciwem wobec boskiego porządku. Zniknął w nich lęk przed grzechem. Jednostka szła drogą ewolucji, w kierunku wyzwolenia. Usamodzielnienie się własności.

Funkcja własności w ograniczeniu roli państwa.

Własność utożsamiana była z prawem do posiadania i rozporządzania określonymi dobrami. Jedni posiadali owe prawo, inni go nie mieli. Usamodzielnienie jednostki- rozwój jej praw, w tym prawa do własności. Sytuacja taka doprowadza do rozwoju mysli politycznej. Gdy własność ma gwarancję stałości, to wtedy prawdopodobieństwo demokratyzacji stosunków jest dużo większe. W totalitaryzmie, gdzie występuje ograniczenie posiadanej własności, dochodzi do rozdzielenia władzy i własności.

Fakt dziedziczenia przez lennika dóbr pociągał za sobą usamodzielnienie się własności, nowy właściciel starał się ją za wszelka cenę utrzymać. Stopniowo zwyciężała jednak zasada dziedziczenia ziemi i prawa do posiadania własności, przede wszystkim na zachodzie Europy. W Europie Wschodniej brakowało swobód politycznych i gospodarczych. Władza polityczna dysponowała pełnią praw, natomiast ogół był w nich ograniczony.

Rola miast w pro demokratycznym społeczeństwie.

Narodziny i kształtowanie się miast miało na początku charakter religijny. Dla chrześcijan świat, to okrąg, w którego centrum znajduje się Jerozolima. To myślenie odzwierciedlały miasta, gdzie centrum stanowił Kościół z placem. Wokół niego usytuowane były zabudowania. Nowy typ więzi społecznej- zakładanie miast na nowych zasadach.

W Europie feudalnej obowiązywała zasada nadrzędności i podrzędności między seniorem, a wasalem. Podobnie było wcześniej w przypadku plemion i rodów.

Społeczności miejskie są zorganizowane są poziomo, w odróżnieniu od pionowych struktur społeczności agrarnych. Mieszczanie, w sensie prawnym byli nierówni, ale tworzyli komunę. Dochodziło do rebelii, buntów, walk. Były przejawy chaosu, ale obowiązywały pewne zobowiązania, odgórne, ponad rodowe. Brakowało tu więzi biologicznych. Popełnienie zbrodni nie pociągało za sobą zemsty, jedynie karę.

Coraz większe znaczenie więzi ponad rodowej. Miasta miały duży wpływ na demokratyzację społeczeństwa. Szybciej proces ten nastąpił w Europie zachodniej, niż w Europie Wschodniej, gdzie ośrodków miejskich było zdecydowanie mniej.

W momencie pojawienia się miast starano się ujednolicić w nich prawa, tak by mogły one sprawnie funkcjonować służyć ogółowi. Prawa pisane, umowy. Społeczeństwo poziome wypierało pionowe. Miasta budowano na zalążkach samorządności, co przyczyniło się do indywidualizacji jednostek i demokratyzacji społeczeństwa.

Narodziny Europy.

Kultura, prawo rzymskie, filozofia grecka, antyk, starożytność- zaistniały i zakończyły swój byt przed narodzinami Europy. Życie przed naszą erą toczyło się przede wszystkim w basenie Morza śródziemnego, północnej Afryce, Azji Mniejszej i na Bliskim Wschodzie. Jednak nie można mówić o Europie nie nawiązując do tego okresu i jego wydarzeń.

Grecy nazywali wszystko położone na północ od Rzymu Europą, używali tego terminu również w odniesieniu do samej ziemi. Nie istniały czynniki, które spowodowałyby, że grupy społeczne nabrałyby wspólnego charakteru, pewnej tożsamości. Europa podzielona była na Wschód i Zachód.

Pod koniec pierwszego tysiąclecia Europa znalazła się pod wpływem nowej religii, chrześcijaństwa. Zyskało ono wielu zwolenników, zostało zaakceptowane i przyjęte przez wielu mieszkańców Europy. Chrystianizacja zjednoczyła ludzi, byli oni wspólnota ludzi o tym samym światopoglądzie. Nie można jednak mówić o pełnej jedności, ale mamy do czynienia z jedną religią, która zapoczątkowuje proces tworzenia się Europy. Słowa Europejczyk i chrześcijanin stają się tożsame. Europa zaczyna kształtować się jako odrębność. Przyjęcie chrześcijaństwa jest równoznaczne z uznawaniem przez cały kontynent takiego samego systemu wartości. Następuje upodobnienie się, kontynent zaczyna tworzyć jedność, a religia jest jednym z czynników narodzin Europy.

Upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego przyczynia się do powstania niestabilnych organizacji politycznych społeczeństwa. Zaczynają przybierać coraz większe rozmiary, ich działania stają się sprawniejsze i skuteczniejsze. Ujednolicenie religijne przyniosło wtem także scalenie Europy pod względem politycznym. Ten sam model struktur władzy obowiązywał wszędzie, należało funkcjonować w jego ramach. Podobny typ życia objął całą Europę. Pewne zjawiska zachodziły wcześniej na zachodzie i dopiero docierały na wschód. Najwcześniej chrześcijaństwo pojawiło się na południu, rozszerzało się na północ i zachód i dopiero docierało na wschód. Podobnie z organizacjami politycznymi.

Religia także dzieli Europę. Europa Zachodnia, to katolicyzm, Północna- protestantyzm. Europa dzieli się także na państwa, których punktem odniesienia jest nadrzędna, przewodnia rola cesarza i papieża.

Otton III- wizja Europy, postrzegał ją jako układ federalny. Dzielił Europę na kilka krain: Romę, Galię, Germanię i Sklawinię.

Zjawiskiem zbliżającym Europejczyków było zagrożenie ze strony obcych kultur, przede wszystkim Arabów, możliwość ich inwazji. Europa Zachodnia bazuje na dorobku Rzymu. Słowianie i Germanie nie mieli pomysłu na własną organizację, stanowili łatwy kąsek dla obcych nacji, które dążyły do utrwalenia tutaj swoich wpływów, podporządkowania ludów, narzucenia własnej organizacji. Nie mogła na to pozwolić Europa Zachodnia, przez co widać, że fundamentami Europy nie są tylko kultura, prawo rzymskie, chrześcijaństwo, ale również działalność barbarzyńców.

Cywilizacja i kultura europejska, a chrześcijańska, łacińska i zachodnia.

Europa, to nie tylko kontynent, nie należy jej utożsamiać tylko i wyłącznie z jakimś obszarem, ale również w aspekcie tego, jaką jest lub była cywilizacją. Można mówić o kilku cywilizacjach charakterystycznych dla Europy: łacińska, chrześcijańska, europejska i zachodnia. Problemem jest stwierdzenie, która z tych nazw jest najbardziej właściwa.

Cywilizacja, jest to jakaś wspólnota, o wspólnej historii. Utrwalony w psychice jakiejś społeczności styl życia, wyróżnia się tym, że jest historycznie uwarunkowanym systemem uznawanych wartości i norm, wynikającymi z tych samych norm zachowania. Pojęcie to nie jest trwałe i przypisane do jakiegoś konkretnego obszaru, nie można utożsamiać Europy z cywilizacją zachodnią, pojęcie to nie mieści całej rzeczywistości europejskiej. Relacje między cywilizacją, a kulturą, w ramach cywilizacji europejskiej możemy mówić m.in. o kulturze francuskiej, jak również kulturze średniowiecz, która rozwijała się na tym obszarze.

Cywilizacje bazują na określonych dziedzinach wartości: moralność, prawo, nauka, wiedza, estetyka, warunki bytu materialnego, które pozwalają je od siebie odróżniać.

- Elementem szczególnie różniącym jest aspekt moralny, zazwyczaj wynikający z wpływów religii.

- Prawo dla pewnych cywilizacji to wytwór społeczeństwa, ma charakter umowny. Dla innych opiera się na przymusie i jest narzucane przez państwo. Prawo publiczne i prywatne w niektórych cywilizacjach w ogóle nie funkcjonuje np. w państwach władanych przez carów, łączących prawo publiczne i prywatne, a państwo traktujących jak swoją własność.

- Nauka i wiedza bywają autonomiczna częścią życia, realizują się samoistnie, bez wpływu państwa, mogą być także od niego zależne i mu podporządkowane.

- Byt materialny to przede wszystkim wartość, która łączy się z pracą. Chrześcijaństwo eksponuje kult pracy, co wpływa w dużym stopniu na jej postrzeganie w Europie.

- Estetyka wiąże się natomiast z wyrażaniem uczuć, często religijnych, dlatego pozostaje indywidualna wartością każdej cywilizacji.

Granice między poszczególnymi cywilizacjami są bardzo płynne, czego nie można powiedzieć o granicach państwowych. Pojęcie cywilizacji jest różnie postrzegane i rozumiane.

Cywilizacja i kultura europejska, a chrześcijańska, łacińska i zachodnia.

Religia ma duży wpływ na cywilizacyjną rzeczywistość. Na każdą cywilizację należy jednak patrzeć jak na twór indywidualny, ponieważ na każdą z nich różne wierzenia w różnym stopniu napływały. Niektóre cywilizacje były jednak całkowicie podporządkowane religii np. hinduska, islamu. Do nie sakralnych cywilizacji zaliczamy przede wszystkim cywilizację Zachodu. Chrześcijaństwo nie sakralizuje życia, nie mówi nam jak mamy uprawiać sztukę, jak mamy żyć, jak się ubierać. Zajmuje stanowisko w sferze moralno - etycznej, nie narzuca stylu życia codziennego.

Biorąc pod uwagę aspekt socjologiczny i cielesny, będziemy bliscy utożsamiania cywilizacji i rasy. W obrębie jednej cywilizacji może funkcjonować kilka ras i na odwrót np. w obrębie rasy białej występuje m.in. islam i judaizm.

Na przestrzeni dziejów mieliśmy do czynienia z kilkoma cywilizacjami, które nie przetrwały próby czasu. Żywot jednych jest dłuższy, innych krótszy. Jedne się rodzą, rozwijają, kończą i dają początek następnym.

Cywilizację zachodnią określa przede wszystkim starożytna Grecja. Nie tworzyła ona spójnego obrazu, ulegała dużym wpływom, zmieniała się. W przypadku Grecji mamy do czynienia wolnością zgromadzeń obywateli, którzy tworzyli prawo, zaczęła się kształtować władza ludu, czyli demokracja. Nie można jednak mówić o ubóstwianiu władzy czy państwa. Wolność była przede wszystkim utożsamiana z prawem, silniejszym od tych, którzy starają się je pogwałcić. Poczucie wolności, sposób jej rozumienia czyni z nas potomków tej cywilizacji.

Podobne wartości krzewił starożytny Rzym, był źródłem ładu, stabilności, prawa jako wolności obywateli. Obywatele uchwalali prawo, które następnie miało być wdrożone w życie przez urzędników i było respektowane przez cały ogół. Prawo publiczne i prywatne było rozdzielone. Tam gdzie się one pokrywały, politycy uznawali państwo za swoją własność. Obywatele, jak również ludy podbite mogły domagać się poszanowania swoich praw przed sądem.

Tradycję grecką i rzymską cechował aktywizm, postęp i rozwój, co nie było charakterystyczne dla wszystkich cywilizacji. Nie wszędzie udało się stworzyć specyficzna formę porządku publicznego, nie opartą na przemocy i ślepym posłuszeństwie, ale przede wszystkim na wolności. Atrybuty Grecji i Rzymu są wykorzystywane w czasach współczesnych. Z naszego kontynentu na cały świat promieniuje idea demokracji.

Tę cywilizację dość jasno określa etyka chrześcijańska, stosunek człowieka do człowieka- miłujcie bliźniego, zło należy zwalczać dobre, wyższość siły duchowej nad materialną, niezależność Kościoła od władzy świeckiej. Etyka Ta wnika w sposób organizacji państwa, jednocześnie nie sakralizuje życia codziennego. Zawdzięczamy jej też szczególny stosunek do pracy, który doprowadził do rozwoju kapitalizmu.

Czynniki charakteryzujące cywilizację zachodnią:

• Niezawisłość czynnika moralnego sił fizycznych

• Poczucie godności

• Bunt przeciw ograniczeniom człowieka

• Brak akceptacji dla władzy nieograniczonej, absolutnej

• Poszukiwanie prawdy, wiedzy poza autorytetami naukowymi

• Specyficzne podejście do czasu- kult zegara, a co za tym idzie kult pracy.

Europa Zachodnia to pojęcie względne. Termin ten podkreśla podział kontynentu na kilka Europ. Odmawiamy prymatu Europie Wschodniej, co jest działaniem niewłaściwym, minimalizujemy Europę do Zachodu. Ta część kontynentu w znaczącym stopniu ukształtowało chrześcijaństwo, dlatego używa się nazw zamiennych Europa Zachodnia i Chrześcijańska. Nazwa ta to próba dzielenia kontynentu i odmawiania europejskości krajom leżącym na wschodzie. W przeszłości podziały te były wyraźniejsze, dlatego mówiono o kilku Europach. Obecnie te podziały są mniej czytelne, wręcz niezrozumiałe. Czynnik sakralny nie jest decydującym kryterium podziału kontynentu. Różnice między Europą katolicką, a prawosławną są minimalne, trudno wprowadzić między nimi granicę. W przeszłości podziały były adekwatne do wpływów poszczególnych władców. Pewne cechy różnicują Europę, dlatego powinniśmy skupić się na podkreślaniu cech, które łączą nas wszystkich.

Oprócz podziału na Europę Zachodnią, czy Chrześcijańską, wyróżniamy również Cywilizację Bizantyjską. Mieszkańcy Bizancjum nazywają siebie Rzymianami. Podstawą ładu publicznego jest zasada służalczości. To tam służący państwa daje początek jego biurokracji. Zostaje rozdzielony zakres kompetencji władzy publicznej i prywatnej. Interes władcy najważniejszy, gdyż pochodzi on od Boga. Sprzeciw wobec władcy, to bunt przeciw woli bożej. Obywatele są wolni w stopniu, na jakim pozwala na to władza. Funkcjonują organizacje polityczne, jednak droga do różnorodności i pluralizmu jest zamknięta. Jedność jest tu rozumiana jako jednorodność, dochodzi tu do ujednolicenia życia społecznego i politycznego.

Różnice między Europą Wschodnią, a Zachodnią w XIII w. z czasem się zacierają.

W 1 poł. XX w. Feliks Konieczny wprowadził tzw. cywilizację turańską, opartą na doszukiwaniu się rodowodu Rosjan w zachodniej Azji zamieszkiwanej przez ludy koczownicze. Przejawami tej cywilizacji miały być podboje mongolskie i tureckie w XII w. Azja oddziaływała na Europę przez podboje. Panowanie Tatarów odcisnęło piętno na stylu życia niektórych ludów europejskich. Władzę traktowano jako źródło osobistych korzyści. Przez ogół kojarzona jedynie z nikczemnością i żądzą władzy. Czymś powszechnym były rządy wbrew woli poddanych. Prawo prywatne pokrywało się z publicznym. Monarcha traktuje społeczeństwo i państwo jak swoja własność. Poddani byli bezwarunkowo, ślepo wierni swojemu panu. Największą zbrodnią był brak posłuszeństwa względem monarchy.

Periodyzacja dziejów Europy.

Narodziny Europy nie pokrywają się z periodyzacją jej dziejów. Idee uniwersalizmu pojawiają się i upowszechniają wraz z rozwojem myśli średniowiecznej. Wg ówczesnych myślicieli, wspólnota europejska to niekoniecznie jedno państwo, ale przede wszystkim osoba papieża, łącząca poszczególne państwa. Idea uniwersalizmu to idea republiki chrześcijańskiej. Jej koniec następuje wraz ze średniowieczem, po nim następują czasy nowożytne.

Początek czasów nowożytnych wyznacz kilka wydarzeń. 1453- upadek Konstantynopola, 1492- wyprawy Kolumba, 1517- wyprawy Magellana. Szczególny przypadek w tej periodyzacji dziejów stanowi renesans. Niektórzy uważają, że to ostatni wiek średniowiecza, inni, że pierwszy wiek czasów nowożytnych, istnieje również pogląd, że odrodzenie powinno stanowić odrębną epokę. Czas od końca XIV do końca XVI w. byłby takim właśnie okresem przejściowym między uniwersalizmem, a ideami czasów nowożytnych - 1388- schizma w Kościele, śmierć papieża Karola IV, 1555- Ausburg, reformacja.

Wiek XX, to czasy współczesne. Wiek XIX i 1 poł. XX, to początki kapitalizmu, rozwój nowych form produkcji, nowych idei, nowych poglądów na człowieka i obywatela. Halecki po II Wojnie Światowej sformułował opinię, że obie wojny bardzo zmieniły i nadały nowy wymiar Europie. Podważyły ówczesne stosunki międzynarodowe, zmieniły układ sił dzięki czemu Europa zyskała zupełnie nowy obraz, konsekwencją był koniec epoki nowożytności.

„Upadek” Europy

Początki epoki europejskiej, to początki kolonializmu, wybiły one Europę ponad inne kontynenty, dzięki nim zyskała nowe znaczenie. Geneza Europy i epoki europejskiej nie pokrywają się. X-XI w. - narodziny Europy, XIV-XV w. - początek epoki europejskiej, 2 poł. XX w. - zmierzch epoki europejskiej (schyłek Europy).

Czasy obecne to epoka atlantycka (wg Halickiego). Powojenne zniszczenia przyczyniły się do utraty prestiżu przez przedwojenne europejskie imperia tj. Wlk. Brytanię czy Francję. Europa rozwija się, nie pozostaje w tyle, lecz równocześnie nie jest w stanie odzyskać dawnej pozycji i wpływów. Scena międzynarodowa to przede wszystkim USA, powojenne ZSRR. Coraz większe znaczenie zyskuje także Daleki Wschów.

Granice geograficzne Europy. Jedna, czy wiele Europ.

Europa jest kulturalną i polityczną konstrukcją, jest zróżnicowana. Nie jest zwarta, nie tworzy jednego zrębu. Im większe jest geograficzne zróżnicowanie, tym większą możliwość występowania różnych grup społecznych.

Hellada, znana nam dziś jako Grecja dała początek Europie. Rozwijała się na terenie Azji Mniejszej i praktycznie całego wybrzeża Morza Śródziemnego. Gdyby nie upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego granice Europy mogłyby przebiegać zupełnie inaczej.

Granice kontynentalne zazwyczaj nie pokrywają się z granicami państwowymi i kulturowymi np. Kazachstan, Armenia, czy Gruzja, których większość terytorium leży po stronie azjatyckiej, ale dominującą religią jest tam chrześcijaństwo.

Nie wszystkie tereny, które geograficznie należą do Europy, są jej bliskie kulturowo np. Hiszpania, była tymczasowo muzułmańska. Europejskość należy jednak oceniać nie tylko przez pryzmat kulturowy, ale także przez stopień zaawansowania poszczególnych państw i narodowości w wydarzeniach Europy.

W niektórych koncepcjach czasów nowożytnych wyklucza się Anglię z Europy, ze względu na jej kolonialne podboje, ówczesna polityka miała charakter imperialistyczny, nie była zwrócona ku Europie. Podobnie ze Skandynawią i występującymi tam w X i Xi w. Wikingom, których polityka była nastawiona na Europę północno-wschodnią, a nie cały kontynent. Rodzi się również pytanie o przynależność Rosji. Do XVIII w. granica wschodnia sytuowana była na rzece Don. Obecnie umownie są nią góry Ural. Rosja aktywnie uczestniczy w życiu politycznym Europy. Wątpliwości pojawiają się wraz z analizą kultury. Granice kulturalne Europy to temat problematyczny.

Kształtowanie się społeczeństwa masowego.

Czasy nowożytne to okres rozwoju przemysłu i początków kapitalizmu. Najpierw pojawił się kapitalizm przemysłowy, później jego miejsce zajął kapitalizm industrialny. Zmiany były następstwem konfliktów, zmian politycznych i społecznych. Wcześniej awans społeczny był niemożliwy, człowiek był przypisany do ziemi. Europa nowożytna to czas migracji, za którą postępuje również zmiana profesji. Wykształca się klasa robotnicza. Zmienia się charakter rynku pracy i potrzeby społeczne. Spadają ceny artykułów przemysłowych, rosną zarobki. Luksusowe do niedawna towary stają się szeroko dostępne.

Rozwojowi konsumpcji towarzyszy rozwój prasy i innych środków masowego przekazu. W końcu XIX w. nakład prasy osiąga 100 tys. Spadek cen gazet, ich upowszechnienie wśród robotników, produkt dla mas. Zmiany w samej tematyce prasowej, musi spełniać oczekiwania każdej grupy społecznej, a przede wszystkim tej najliczniejszej, którą jest proletariat, sprowadzenie ku prasie brukowej, pisze o sensacjach i skandalach, które są najczęściej czytywanymi artykułami.

Konsumpcja sprowadza się także do zwiększenia produkcji samochodów. Przodują tutaj Stany Zjednoczone. Prasa i auta ułatwiają komunikację i przepływ informacji. Na przełomie XIX i XX w. poznawanie świata staje się pełniejsze. Rozwój gospodarczy wprowadza w życie człowieka nową jakość. Robotnicy mając 8- godzinny dzień pracy, dysponują czasem wolnym, który przeznaczają na wypoczynek, wyjścia do teatru, czytanie prasy, książek. Swoboda w dysponowaniu czasem. Dzieci zaczynają uczęszczać do szkoły. Nowe umiejętności, pisanie, czytanie, liczenie. Powszechny obowiązek chodzenia do szkoły, a także obrony kraju. Wyzwolenie kobiet. Kobieta wyzwala się z ram światopoglądowych i kulturalnych. Nie ogranicza się do zajęć domowych. Rozwój szkolnictwa, administracji, gospodarki, stwarza jej nowe możliwości pracy, jednocześnie rodzi aspiracje polityczne.

Społeczno - gospodarcze źródła polityki imperialnej.

Rozwój kapitalizmu nastąpił wraz z rewolucją przemysłowa w Wielkiej Brytanii. Nie objął od razu całej Europy, stopniowo z jednego miejsca rozprzestrzeniał się na cały kontynent. XVIII/XIX w.- rewolucja burżuazyjna we Francji, lata 60' XIX w.- Polska, poł XIX w.- Czechy i pozostałe kraje Europy Środkowo - Wschodniej, koniec XIX w.- Rosja.

Rozwój kapitalizmu- wzrost produkcji i zatrudnienia. Poza (do tej pory) uciskanymi chłopami pojawia się wyzyskiwany proletariat. Rośnie poczucie świadomości i roli, jaką pełnią poszczególne klasy społeczne, a tym samym ich żądania. Domagają się poprawy warunków pracy, lepszych płac, zabezpieczeń socjalnych. Najszybciej robotnicy, swoje postulaty opierają na groźbie strajków i protestów. Władze idą na ustępstwa, następuje poprawa warunków pracy, pojawiają się nowe świadczenia socjalne, ale wzrastają również koszty produkcji.

Konkurencją dla kapitalizmu brytyjskiego jest rozwijający się kapitalizm kontynentalny. Na początku XIX w. Napoleon wprowadza blokadę, która zmusza Brytyjczyków do poszukiwania nowych rynków zbytu i surowców. Rozwija się zjawisko kolonializmu. Wpływ na to ma zarówno kapitalizm, jak i chęć pozyskania nowego terytorium. Status państwa postrzegano głównie w ilości ziemi.

Można wyróżnić dwa etapy kolonializmu. Pierwszy to podporządkowanie Ameryki na skutek odkryć geograficznych. Drugi to powrót tendencji kolonializmu pod koniec XIX w. Wówczas pojawiają się chęci do podporządkowania Afryki. Nowe dążenia należy tłumaczyć rozwojem kolonialnym, który wymusza prowadzenie polityki imperialnej.

W przypadku Francji motorem kolonializmu jest rewolucja przemysłowa i rozwój kapitalizmu. Niemcy początkowo nie brały udziału w podziale Afryki, co wynikało z rządów Bismarka, który dostrzegał możliwość rozwoju Niemiec jedynie w Europie Środkowo - Wschodniej. Dopiero po zjednoczeniu kraju i zmianie elit rządzących Niemcy rozpoczęły podbój Afryki. Problemem okazał się być brak kolonii (kontynent był podzielony). Nierównomierny podział wpływów w Afryce wynika z różnego rozwoju kapitalizmu w czasie i przestrzeni.

Biały człowiek przyniósł Afryce zacofanie i zagładę. Kontynent był opóźniony, co wynikało z działalności Europejczyków, którzy dodatkowo przyczynili się do śmierci ok. 60 mln Murzynów m.in. z powodów wykorzystywania jako taniej siły roboczej, łapanek, transportu, fizycznego wycieńczenia i ciężkiej pracy. Europejczycy ponoszą odpowiedzialność za wymordowanie nacji Afrykanów i zahamowanie naturalnego rozwoju tego kontynentu.

Nie udało się podporządkowanie Azji, co wynikało z odrębności oraz bogactwa historii i tradycji. Wiele państw Azji za formę obrony przyjęło izolację. Chiny, Japonia czy Persja zamknęły się w sobie i żadna ingerencja nie była tu możliwa.

Ewolucja systemów politycznych państw europejskich w XX w. i jej społeczne uwarunkowania.

Kapitalizm należy utożsamiać z rozwojem gospodarki liberalnej. Wolna gra podmiotów gospodarczych, jej pojawienie się w państwach o ustroju feudalnym wymusza na nich dostosowanie polityki gospodarce. Przekształcanie struktur politycznych, zmiana ustroju na adekwatny do gospodarki. Demokratyzacja pozwala ludziom na swobodę działania i wypowiadania się. W końcu XIX w. Anglia staje się monarchią o ustroju parlamentarnym. Władze wybierane w wyborach powszechnych przez ogół. W poł. lat 70' Francja staje się republiką parlamentarną. Ustroje absolutne są wypierane przez ustroje konstytucyjne. Władza monarchy ograniczona, pojawia się parlament, uprawnienia władzy określone przez liczne akty normatywne.

Dzięki społecznemu niezadowoleniu i nieudolności monarchy możliwa jest transformacja. Monarchia konstytucyjna- konstytucja staje się podstawą prawną, nadawana przez władcę. Demokracja parlamentarna- kompetencje monarchy są ograniczone, w niektórych państwach odwrotnie, czyli uprawnienia Parlamentu są zakrojone.

System konstytucyjny trafia do Rosji w 1906 r., idee parlamentaryzmu docierają do Europy Wschodniej dopiero po I Wojnie Światowej. W 1917 r. w Rosji dochodzi do obalenia monarchii absolutnej i ustanowienia republiki radzieckiej. Parlament miał być wybierany przez przedstawicieli rad lokalnych. Dopiero Jesień Narodów obali niniejszy system.

Z ustrojami politycznym zmianom ulegają systemy wyborcze. Koniec XIX w.- umocnienie prawa wyborczego, wyłącznie dla mężczyzn (Francja i Wielka Brytania). Na początku XIX w. głosowało jedynie 3% ogółu. W Niemczech i Austro - Węgrzech wybory były kurialne i powszechne. Te pierwsze miały miejsce w landach, gdzie społeczeństwo wybierało swoich reprezentantów. Landy podzielone byłby na kurie.

Przemiany społeczno-gospodarcze i aktywność polityczna Europy na przełomie XIX i XX w. na tle porównawczym USA i Japonii.

Europa podporządkowuje sobie Afrykę i Azję. Postępujące różnicowanie się poszczególnych państw. Podziały kolonialne zaczynają składać się na podziały militarne- trójprzymierze i trójporozumienie. Na scenę polityczną wkraczają dwa państwa do tej pory nie zauważane- USA i Japonia.

USA po wojnie secesyjnej weszły na drogę rozwoju, zniesiono niewolnictwo, rozwój kapitalizmu. Ustawa o domostwach gwarantowała Amerykanom możliwość zasiedlenia wolnych działek. Mieszkańcy USA zagospodarowali działki, które automatycznie stawały się ich własnością. Utworzonych zostało ok. 400 tys. nowych gospodarstw, które rozpoczęły rywalizację z wcześniej istniejącymi strukturami rolnymi. Rozdanie za darmo ziemi przyczyniło się do wzrostu popytu na produkcję przemysłową. Rosło zatrudnienie, bo przemysł tego potrzebował. Liczba ludności miejskiej wzrosła z 50 do 80 mln. Zjawisko migracji, było kolejnym czynnikiem gwarantującym rozwój gospodarczy. Do Ameryki zaczęli napływać ludzie z innych kontynentów. USA wchłaniały ludzi najbardziej twórczych i przedsiębiorczych. Ich pracowitość, operatywność była niesłabnącym kapitałem USA, który przyczynił się do wzrostu siły i potęgi kontynentu. USA zaczęły wyróżniać się pod względem osiąganej produkcji i rozwoju.

Na Konferencji Waszyngtońskiej zapadają decyzje, które odzwierciedlają ówczesny układ sił międzynarodowych. Podpisano tzw. Traktat Pięciu, czyli postanowienie dotyczące ilości tonażu przypadającego na poszczególne kraje: 5-USA i Anglia, 3-Japonia, 1,75- Francja i Włochy

---