SOCJALIZACJA I WPSÓŁPRACA Z RODZINAMI PATOLOGICZNYMI
1) Socjalizacja to proces (oraz rezultat tego procesu) nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości. Socjalizacja trwa przez całe życie człowieka, lecz w największym nasileniu występuje, gdy dziecko rozpoczyna życie w społeczeństwie. Największą rolę na tym etapie odgrywają jego rodzice, później także wychowawcy i rówieśnicy oraz instytucje (takie jak szkoła czy kościół).Na drodze socjalizacji człowiek uczy się podstaw interakcji społecznych, poznaje społeczne normy postępowania, wartości, nabywa umiejętność posługiwania się przedmiotami i kształtuje swoją osobowość. Występują różne mechanizmy socjalizacyjne, wymienia takie jak: pełnione role społeczne, będące głównym atrybutem osobowości, następnie odruchy warunkowe i kanalizacja, motywy i aspiracje oraz identyfikacja i internalizacja.
2) Współpraca - zdolność tworzenia więzi i współdziałania z innymi, umiejętność pracy w grupie na rzecz osiągania wspólnych celów, umiejętność zespołowego wykonywania zadań i wspólnego rozwiązywania problemów. Zdolność tę zalicza się do kompetencji emocjonalnych; umiejętność ta stanowi jeden z wyróżników kompetencji społecznych, które warunkują jakość relacji z innymi ludźmi. Współpraca i współdziałanie prowadzą do tworzenia wewnętrznych więzi wśród członków grupy, jak też rodzą ich poczucie tożsamości z zespołem, co zapewnia trwanie i sprawne funkcjonowanie tego zespołu na rzecz osiągania wspólnych celów jego członków.
3) Rodzina, jako podstawowa komórka społeczna ma wpływ na kształtowanie postaw jednostki najsilniejszy. To w rodzinie dziecko uczy się wypowiadać pierwsze słowa, podpatruje i naśladuje zachowania domowników, przejmuje o nich normy i wzorce osobowe. Jeśli rodzina funkcjonuje w sposób społecznie pożądany tj. są wypełniane właściwe role przez poszczególnych jej członków oraz istnieją pożądane relacje pomiędzy nimi, a co za tym idzie, istnieje właściwie funkcjonująca jej struktura wewnętrzna, a dziecko ma zapewnione bezpieczeństwo i otoczone jest miłością oraz chronione jest przed negatywnymi wpływami zewnętrznymi, wtedy możemy mówić o sytuacji z wychowawczego punktu widzenia korzystnej.
Proces socjalizacji dziecka w rodzinie nie zawsze przebiega wzorcowo i często występuje zjawisko dezintegracji najczęściej na skutek osłabienia więzi uczuciowej między członkami rodziny utraty poczucia wspólnoty rodzinnej, wewnętrznego ładu i spokoju. Wtedy to rodzice najczęściej tracą autorytet oraz możliwość faktycznego oddziaływania na dziecko. W takiej niekorzystnej sytuacji osłabienia wpływu rodziny na dziecko zaczyna wzmacniać się wpływ otoczenia i zaczynają przenikać treści niekontrolowane i mające niekorzystny wpływ na socjalizację dziecka. Niemały wpływ na dezintegrację rodziny, na brak czasu dla dziecka w związku z pracą zawodową rodziców, dziecko często przez wiele godzin pozostaje bez opieki i przejmuje niejednokrotnie niekorzystne wzorce osobowe "ulicy". Towarzyszą temu takie skutki, jak:
- faktyczne rozbicie rodziny,
- poważne konflikty między jej członkami,
- nadużywanie alkoholu,
- popełnianie przestępstw,
- uprawianie prostytucji,
- poważne choroby,
- zaburzenia psychiczne,
- złe warunki materialno-bytowe.
Ponadto niski poziom wykształcenia i kultury rodziców łączy się z reguły z niskim statusem społeczno-zawodowym, ekonomicznym. Często w takich rodzinach występują zaburzenia kontaktów emocjonalnych, więzi między rodzicami i dziećmi są zazwyczaj poważnie osłabione, dzieci boleśnie odczuwają wyobcowanie i odrzucenie uczuciowe. Rodziny takie stwarzają ogromne zagrożenie dobra dziecka. Z nich najczęściej wywodzą się nieletni i młodociani przestępcy, dzieci alkoholizujące się, wykazujące przejawy agresji i przemocy. Szczególnie degradujący wpływ na funkcjonowanie rodziny i kształtowanie osobowości dziecka ma alkohol. Nadmiernie pijący rodzice dezorganizują życie rodzinne, ponadto wprowadzają atmosferę niepokoju. Należy podkreślić, iż alkoholizm bardzo często idzie w parze z takimi zjawiskami jak wielodzietność, przemoc, wykorzystywanie seksualne czy konkubinat.
Zbliżone stanowisko zajmują M. Banach i J. Matejek. Według nich pojawienie się różnego rodzaju zaburzeń w zachowaniu i funkcjonowaniu społecznym i rodzinnym dzieci i młodzieży, świadczy o zakłóceniach w realizacji przez rodzinę jej podstawowych funkcji. Dysfunkcjonalność według autorów, można rozpatrywać w dwóch aspektach: rodzina - społeczeństwo oraz rodzina - członkowie i wiąże się ona z niewypełnianiem przez rodzinę zadań na rzecz społeczeństwa i na rzecz członków rodziny. Przyczyną dysfunkcjonalności może być patologia społeczna lub biologiczna obciążająca jej członków, najczęściej rodziców. Przejawy patologii najczęściej powodujące dysfunkcję rodziny to w mniemaniu autorów przestępczość, alkoholizm, narkomania, zachowania autodestrukcyjne, dewiacyjne zachowania seksualne, zaburzenia psychiczne, obłożna choroba fizyczna lub kalectwo. Inne czynniki powodujące dysfunkcjonalność rodziny, według Banacha i Matejka, to dezorganizacja rodziny, przejawiająca się w znamionach struktury rodziny (poprzez rozbicie rodziny, konflikty), ponadto złe pożycie rodziców, zakłócone stosunki uczuciowe, patologiczne zachowania rodziców. Z kolei S. Kawula sądzi, iż dysfunkcjonalny dom rodzinny staje się źródłem przykrości, podłożem napięć i frustracji zarówno dla jej dorosłych członków jak i dzieci. Jego zdaniem, dysfunkcjonalność rodziny może dotyczyć różnego zakresu realizowanych zadań, może to być dysfunkcja całkowita, oznaczająca, że w rodzinie występuje kompletne niepowodzenie w realizacji zadań rodziny i muszą ją w tym zastąpić wyspecjalizowane rodziny, dysfunkcja częściowa przejawiająca się nieumiejętnością realizacji podstawowych funkcji i zadań. Dysfunkcjonalność ta może obejmować między innymi niepowodzenia w realizacji zadań wychowawczych, niepowodzenia w walce z kryzysem małżeńskim, niepowodzenia w zaspakajaniu potrzeb dziecka.
Życie dziecka w dysfunkcjonalnej rodzinie, jak podkreśla J. Brągiel, jest dla niego wielką krzywdą, gdyż rodzice na ogół nie dbają o zaspokojenie jego potrzeb, a sposób jego traktowania przez rodziców często może prowadzić do deformacji jego rozwoju, negatywnych skutków emocjonalnych, zaniżonych osiągnięć edukacyjnych, aspiracji, kariery zawodowej i osobistej. Nie ulega wątpliwości, że dzieci z rodzin dysfunkcjonalnych, zdezorganizowanych, patologicznych, wykazują szereg trudności wychowawczych i edukacyjnych, z którymi spotykają się w swojej pracy wychowawcy, nauczyciele, sami rodzice. W świetle literatury trudności wychowawcze to wyraz braku przystosowania się do środowiska, negatywne formy i sposoby zachowań dzieci, np. agresja, przestępczość, czyli zachowania niezgodne z ideałem wychowawczym, celem i kierunkiem wychowania.
Za trudności wychowawcze H. Nartowska uważa wyraz braku przystosowania się dziecka do wymagań otoczenia i do reguł obowiązujących w środowisku, w którym żyje. Trudności wychowawcze, według H. Izdebskiej to problemy jakie dziecko (małe, dorastające) stwarza rodzicom, nauczycielom w procesie swojego psychofizycznego rozwoju. Zdaniem autorki, owe trudności wynikają z zaniedbań wychowawczych, negatywnych oddziaływań środowiska rodzinnego. Ponadto związane są z błędami wychowawczymi rodziców, trudności wynikające z nieprawidłowego funkcjonowania rodziny, oraz trudności związane z psychofizycznym rozwojem dziecka. Na skutek niespełnienia przez rodziny warunków zapewniających prawidłowy rozwój biosocjokulturalny mogą wystąpić, zdaniem E. Marynowicz-Hetki, zaburzenia w zachowaniu się dzieci, do których to zaburzeń autorka zalicza: lekceważący stosunek do szkoły, nauki, rodziny, wagary, spożywanie alkoholu, przejawy zachowań agresywnych, ponadto nieprzystosowanie społeczne przejawiające się zarówno z braku dojrzałości emocjonalnej rodziców jak i też w alkoholizmie, przestępczości, prostytucji.
Relacja pomocy współczesnej rodzinie
Prawidłowe funkcjonowanie rodziny jest bardzo ważne, jednak mogą wystąpić zakłócenia w relacji pomiędzy jej członkami. Zakłócenia takie powodują powstanie trudnych sytuacji, które niosą ze sobą wiele trudu, złości, napięć. Są też inne powody powstanie dysfunkcji w rodzinie. Może być to: przestępczość, alkoholizm, narkomania, niski poziom rozwoju intelektualnego, zaburzenia psychiczne, rozpad rodziny, patologiczne zachowania, przemoc. Powodem takich zaburzeń może być bezrobocie, ubóstwo, bezdomność, nietolerancja, nieprawidłowy model komunikacji i rozwiązywania problemów.
Ważne jest to, aby rodzina funkcjonowała prawidłowo. Prawidłowość funkcjonowania opiera się o zgodność członków rodziny w postrzeganiu celów, prawidłową komunikację między jej członkami, wzajemną pomoc w realizacji potrzeb.
Jednak w każdej rodzinie może pojawić się kryzys, którym nazywamy sytuację kiedy coś gwałtownie ulega zmianie, czemu towarzyszą negatywne emocje. Kryzys powoduje pojawienie się w rodzinie zachwiania równowagi, uczucie niepokoju, lęku, napięcia, frustracji. Powinien być on jak najszybciej zażegnany, ponieważ jest przyczyną dysfunkcjonalności rodziny. Rodziną dysfunkcjonalną nazywamy taką, która wykazuje poważne nieprawidłowości w zaspokajaniu podstawowych potrzeb biologicznych i psychospołecznych członków rodziny, a zwłaszcza dzieci.
Wsparcie społeczne jest jednym z najskuteczniejszych sposobów niesienia pomocy rodzinie. Ma ono charakter spontaniczny i może przyjąć formę pomocy sąsiedzkiej, koleżeńskiej, ze strony rodziny. Wsparcie to opiera się głównie na zasadzie, że człowiek jako istota społeczna, związany jest z wieloma grupami społecznymi i do nich w momentach kryzysu się zwraca. Wspólnota udziela jednostce różnego rodzaju wsparcia:
1. Wsparcie emocjonalne - polega na dawaniu komunikatów werbalnych
i niewerbalnych
2. Wsparcie wartościujące - polega na dawaniu jednostce komunikatów typu
„ jesteś dla mnie kimś znaczącym”
3. Wsparcie instrumentalne - dostarczenie konkretnej pomocy, świadczenie usług, np. pożyczka
4. Wsparcie informacyjne - udzielanie rad i informacji, które mogą pomóc
w rozwiązywaniu problemu
Profesor Sęk definiuje wsparcie społeczne następująco: jest to rodzaj interakcji społecznej, podjętej przez jedną albo dwie strony w sytuacji problemowej, w której dochodzi do wymiany informacyjnej, emocjonalnej, instrumentalnej. Wymiana to może być jednostronna lub dwustronna, może być stała lub zmieniać się. Zawsze jednak w takim układzie występują dwie strony: pomagająca i odbierająca wsparcie. Wymiana ta warunkowana jest koniecznością zaistnienia spójności pomiędzy potrzebami biorcy a rodzajem udzielanego wsparcia. Relacja to ma na celu zbliżenie do rozwiązania problemu jednej lub obu stron. W sytuacjach gdy wsparcie społeczne zastępuje człowiekowi inne sposoby rozwiązywania problemów, a zwłaszcza przy stałym występowaniu, jednostka może utracić zdolność do samodzielnego radzenia sobie w okolicznościach krytycznych, może w niej nastąpić zanik samodzielności i w coraz większym stopniu może uzależnić się ona od wsparcia i pomocy ze strony otoczenia. Gdy ze strony środowiska, z którym jest człowiek związany otrzymuje nazbyt duże wsparcie może mieć to negatywny wpływ na zdolności adaptacyjne jednostki.
Dlatego należy pamiętać aby dopasować oferowaną pomoc do osoby, do której jest ona kierowana. Niekiedy chęć własnej niezależności, bycia kompetentnym, samodzielnym i niezależnym może sprawić, że jednostka będzie unikać pomocy i wsparcia. Bywa również, że ludzie nie chcą przyjmować pomocy od innych w obawie przed niemożnością odpłacenia się w jakiś sposób otoczeniu.
Pomaganie rodzinie
Ważną rzeczą jest, aby osoba pomagająca nie bagatelizowała problemu. Bagatelizowanie może spowodować zmniejszenie szansy na skuteczną pomoc, czy też właściwe wsparcie emocjonalne. Pomagający powinien zachowywać się tak, aby wspierany odczuwał, ze pomoc ta sprawia mu przyjemność. Powinien zrobić tyle na ile go stać. Nie może okazać ani niechęci ani zniecierpliwienia i musi potrafić wysłuchać wspomaganego. Powinien unikać pośpiechu wynikającego z chęci szybkiego pozbycia się osoby proszącej o pomoc. Na prośbę należy reagować chętnie i nie piętrzyć trudności.
3 główne zadania pomagającego:
1. Troska o rozwiązanie problemy będącego przyczyną prośby o pomoc
2. Okazanie mu emocjonalnego wsparcia
3. Dotrzymanie słowa
Bez względu na to, czy pomagającym jest kobieta czy mężczyzna preferowany jest sposób pomagania polegający na wskazaniu możliwości rozwiązania, a nie wyręczaniu od ich rozwiązania. Pomagający powinien doradzić jak rozwiązać sprawę i stymulować do działań w taki sposób, aby wspierani mieli wpływ na bieg wydarzeń.
Wspomagani zwracają się z prośbą o pomoc w sytuacjach ekstremalnych, powstałych z przyczyn losowych. Najważniejsze jest to aby wspomagany umiał skorzystać z udzielanego wsparcia. Pomagający musi mieć przekonanie, że wspomagany jest osobą, która na wsparcie zasługuje i będzie umiała je dobrze wykorzystać poprawiając swoją sytuację.
Relacja pomocy jest bardzo trudna zarówno dla osoby proszącej o pomoc, jak i dla osoby pomagającej. Wspierany musi przełamać wiele barier psychicznych i społecznych. Trudnością dla niego jest to, że zezwala on na cudzą ingerencję w swoje życie. Pomagający natomiast przyjmuje ryzyko tego, że może nie podołać zobowiązaniom jakich się podjął oraz, że jego działania przyniosą niekorzystne i niepożądane skutki. Uczestnictwo w relacji pomocy może przynieść zarówno wiele satysfakcji, ale i przykrości i uczucie dyskomfortu psychicznego.
BIBLIOGRAFIA:
mgr Teresa Wagner-Tomaszewska, Relacja pomocy współczesnej rodzinie, artykuł
F. Znaniecki : Socjologia wychowania T.I. W-wa 1928, s.66
O.Lipkowski : Resocjalizacja, WsziP, W-wa 1980 , s.37
Podaję za H.Hanselmannem oraz O.Lipkowskiem : Resocjalizacja WSziP, W-wa, 1980 , s.44
O.Lipkowski : Resocjalizacja, WsziP, W-wa, 1980, s.44]
Pod red. B. Suchodolskiego - praca zbiorowa, PWN, 1980, s.210
O.Lipkowski : Resocjalizacja, WsziP, W-wa 1980 , s.52
Golon Aleksandra
Kędziora Agnieszka
Maczyta Lena
grupa 2