Uczenie się
One wszystkie mieszczą się w dwóch orientacjach, czy podejściach strukturalnych i funkcjonalnych. W ramach tych dwóch nurtów czy orientacji są różne modele, teorie i koncepcje metodologiczne, badawcze i analizy ruchu. One mniej więcej główne cechy przeciwstawne widzimy. Są te cechy rozbieżne pomiędzy poszczególnymi koncepcjami. Analizując rozbieżności występujące pomiędzy tymi orientacjami poznawczymi należałoby podkreślić 4 podstawowe aspekty.
Teorie strukturalne - zakładają hierarchiczną organizację kontroli („top-downing” - z góry na dół) na podstawie istniejących programów.
Teorie funkcjonalne - organizacja kontroli jest heterarchiczną w oparciu o istniejące pewne koordynacyjne struktury. Samoorganizującą się dynamiką.
Teorie strukturalne - wymagają uwzględnienia dodatkowej inteligencji, a więc tej centralnej reprezentacji kontroli stopni swobody.
W teoriach funkcjonalnych - teoria ruchu nie zależy lub tylko w minimalnym stopniu zależy od tej tzw. Inteligencji systemu.
Te teorie zakładają że kontrola jest przede wszystkim wytworem samoorganizacji w systemie człowiek-środowisko jako jedności funkcjonalnej. A więc zakładając że środowisko nie jest tu jakimś dodatkowym czynnikiem, ale jest integralną częścią w działaniu ruchowym człowieka.
Teorie strukturalne - przyjmują założenie pośredniego postrzegania tzn. że znaczenie danej czynności wynika z porównania i wnioskowania na podstawie wewnętrznych reprezentacji, programów, modeli , schematów.
Teorie funkcjonalne - opierają się na bezpośrednim postrzeganiu. Oznacza to że środowisko bezpośrednio dostarcza okazje, oferty i stawia określone wyzwania, wymagania wobec nas. Nie ma centralnego przetwarzania według tych koncepcji funkcjonalnych. My te oferty aktywnie podejmujemy.
Teorie strukturalne - implikują w swej logice „dualizm” - człowiek- środowisko
W teoriach funkcjonalnych - postrzegania i działanie stanowią integralną jedność.
Twierdząc najkrócej nie ma działania bez postrzegania i odwrotnie postrzegania wynika z działania.
Obecnie wielu badaczy motoryczności wskazuje na konieczność podjęcia wysiłków prowadzących do integracji tych rozbieżnych koncepcji.
Możliwości te upatruje się min. w wykorzystaniu założeń teorii czynności, czy teorii działania. Chodzi tu głównie o wykorzystanie tych dwóch podstawowych elementów tej teorii a więc:
intencjonalnej, zamierzonej organizacji ogólnej, a więc to co zakłada postulat intencjonalności.
systemowego charakteru działania - drugi postulat systemowy.
To są te dwa główne czynniki charakteryzujące teorię czynności.
Chcę zwrócić uwagę na jedną propozycję, którą ująłem w sposób bardzo schematyczny ale ujmującą w sposób jasny te próby integracyjne.
Ten model określany jako „multimedalny schemat organizacji działań ruchowych” uwzględnia następujące czynniki organizacji kontroli działań motorycznych.
Cechy systemu ruchu - wszystkie cechy fizykalne, biologiczne, psychosocjalne i ekologiczne stopnie swobody.
Specyficzne czynniki środowiskowe, sytuacje wyjściowe dla ruchowych działań
Procesy regulacji w złożonym systemie „pierścieni regulacyjnych” to byłby ten owal dolny który integruje w sobie i właśnie to są te procesy regulacji ruchu i włączanie do tego systemu wewnętrznych reprezentacji ruchowych.
Bezpośrednie postrzeganie ekologicznych ofert ruchu.
Procesy samoorganizacji powstawania struktur ruchu.
Naturalnie trzeba tu uwzględnić w tym schemacie możliwe wpływy innych systemów np.: kooperacyjny podział zadań, wykorzystanie właściwości materiału w działaniu ruchowym.
W tym multimodalnym modelu zakłada się iż pomiędzy planowaniem w oparciu o kognitywne reprezentacje, regulacją przebiegu, wykorzystaniem sytuacyjnych ofert oraz samoorganizacją w ramach wspólnego procesu zachodzą wzajemne relacje i współoddziaływania.
Z tego schematu wynika że analizując czynność ruchową należy uwzględniać wszystkie te dotychczas poznane zasady kontroli ruchu a więc: reprezentacji, procesy samoorganizacji, ekologiczne oferty, a jako podstawowa te procesy regulacyjne aczkolwiek nie można określić że one są najważniejsze, wszystkie razem.
No to sprawę kontroli ruchu mniej więcej zakończyliśmy, jest to sprawa już zorientowaliście się niełatwa. Wymagająca sięgnięcia do informacji z fizjologii, psychologii, neurobiologii.
UCZENIE SIĘ
Będziemy się koncentrować na uczeniu motorycznym, chociaż biorąc pod uwagę wszelkie mechanizmy psychofizjologiczne leżące u podstaw tego procesu, to zasadniej jest mówić o uczeniu się motorycznym, a nie uczeniu się ruchu. Bo sprowadzając sprawę tylko do ruchu to mamy na uwadze tylko te zewnętrzne przejawy, natomiast motoryka jest to co jest też wewnątrz, co warunkuje czynności ruchowe.
Zachowanie się człowieka w środowisku modyfikowane jest przez doświadczenia w życiu osobniczym, w trakcie jego rozwoju. Służy temu proces uczenia się. To pojęcie jest powszechnie używane ale nie zawsze właściwie interpretowane.
Z jednej strony mówiąc o uczeniu się to mamy na myśli czynność człowieka podejmowaną by coś sobie przyswoić, albo wiedzę, albo umiejętność.
Z drugiej strony uczenie się należy interpretować jako proces w wyniku którego utrwala się doświadczenie osobnika i w wyniku tego utrwalenia następują zmiany w jego zachowaniu.
Nie wszystkie zmiany w zachowaniu osobnika świadczą o uczeniu się. Wykluczyć należy tutaj zmiany rozwojowe, zmiany adaptacyjne, zmęczeniowe. Uczenie się związane jest wyłącznie ze zmianami wynikającymi z indywidualnego doświadczenia. To właśnie indywidualne doświadczenie jest warunkiem, podstawą uczenia się.
Istnieje wiele kontrowersji co do terminu uczenia się. W zasadzie na dzień dzisiejszy najbardziej odpowiednią byłaby następująca definicja:
Uczenie się - to proces prowadzący do zmian w zachowaniu się osobnika, które zachodzą na podłożu indywidualnego doświadczenia i odznaczają się trwałością lub występowaniem elementów nowych, w porównaniu z poprzedzającym ten stan zachowaniem.
Można to ująć w taki schemat, zmiany w zachowaniu informujące o procesie uczenia się. To doświadczenie osobnicze doprowadza do zmian w zachowaniu powstałe w wyniku. Te zmiany są trwałe albo nietrwałe polegające na pojawieniu się nowych elementów. Indywidualne doświadczenie osobnika można sprowadzić do trzech rodzajów.
chodzi tu o bezpośredni kontakt z otoczeniem, a więc tzw. zmysłowe poznanie.
poprzez informacje pośrednie, ustne, pisemne.
zmiany mogą występować po zorganizowanym nauczaniu.
Proces uczenia się także motorycznego wyznaczają pewne warunki. Można by je ująć w dwóch grupach:
warunki zewnętrzne - stanowią podstawę procesu uczenia się: środowisko społeczne, język jako środek przekazu informacji, informacje zwrotne o przebiegu i wyniku czynności, które człowiek podejmuje.
warunki wewnętrzne - chodzi tu o indywidualnie zróżnicowany stan wyjściowy w jakim znajduje się osobnik. Stan wyjściowy funkcjonalny, w tym motoryczny. Można tutaj zaliczyć także aktywność uczenia się, motywacja do uczenia się, zrozumienie, poznanie zadań stawianych przed uczącym się.
Uczenie się można rozpatrywać jako proces wymiany informacji między człowiekiem, a środowiskiem fizycznym i społeczny. Efektem tego procesu powinno być sprawniejsze zachowanie się człowieka. Trzeba przy tym dodać, że człowiek nie czeka przy tym pasywnie na informacje lecz aktywnie prowokuje otoczenie do przekazywania informacji.
Gdybyśmy to ujęli w takim schemacie to model uczenia się wyglądałby w ten sposób. Że ten uczący się w sposób aktywny oddziaływuje, prowokuje, chce uzyskać informację. Jeśli natomiast mówimy o pewnym zorganizowanym procesie uczenia się innych osób to określamy to terminem Nauczania.
Jeśli całą sprawę sprowadzamy do motorycznego uczenia się to moglibyśmy to sprowadzić do takich określeń jak przyswajanie relatywnie długotrwałych doświadczeń zmieniających zachowanie lub możliwości zachowań. Bo jeśli opanuję pewne czynności to przy tej okazji zmienia się także mój stan kolejny wyjściowy przed następnymi działaniami, to mimo że aktualnie w najbliższym czasie nic nie będę robił to moje możliwości zachowania są zupełnie inne niż przed tym okresem.
W motorycznym uczeniu się następuje pewna integracja tych czynników np.: uczeniu emocjonalnym, socjalnym itd. Trudno je wyłączyć z tego procesu. One są ze sobą ściśle sprzężone.
Odwołując się do problemów sterowania, regulacji, kontroli ruchu moglibyśmy powiedzieć w takim wąskim ujęciu że uczenie się motoryczne jest doskonaleniem oraz zmiana koordynacji ruchu. Koordynacja jest częścią składową czynności ruchowej. Jest zatem nierozerwalnie związana z kognitywnymi i emocjonalnymi procesami i socjalnymi sytuacjami.
Istnieje wiele teorii i modeli podejmujących próbę wyjaśnienia procesu uczenia się - także motoryczne. One różnią się w wielu aspektach, jednak zgodność w tym zakresie istnieje, że u podstaw tego procesu leżą mechanizmy funkcjonalne takie jak: odbiór informacji, przetwarzanie informacji, magazynowanie informacji, wysyłanie informacji, a także zwrotna informacja. Należałoby po pierwsze wspomnieć o takich modelach, które moglibyśmy ująć jako teorie behawioralne. Tutaj jest to klasyczne warunkowanie, a więc uczenie się przez bezpośrednie kojarzenie bodźców i reakcji. Jest także w tych warunkowaniach, warunkowanie instrumentalne, a więc związane z trybem postsprawczym tzn. one wyjaśniają aktywność zachowania się człowieka, który nie wymaga bodźców wywoławczych. To by były te teorie z warunkowaniem tym klasycznym i instrumentalnym. Powstał także cały szereg teorii poznawczych. Teorie te akcentują rolę zrozumienia określonej sytuacji. Na pierwszy plan wysuwa się tu pojęcie struktury problemu, czy zadania stojące przed uczącymi się. Dochodzi tu jak to psychologia określa do momentu „olśnienia” czy jak to określili do „efektu AH-a” więc dochodzi do pewnego nagłego zrozumienia sytuacji, problemu. W tej grupie mieści się także metoda prób i błędów. W teoriach poznawczych należy wspomnieć o uczeniu się na modelach, a więc chodzi tu o obserwowanie i powtarzanie wzorców. Należy również wrócić do teorii - koncepcji uczenia się w oparciu o teorię czynności, która podkreśla te wszystkie elementy, nie tylko te sensomotoryczne, ale właśnie tą fazę premotoryczną, motoryczną i postmotoryczną. Należy wspomnieć jeszcze o takich klasyfikacjach jak uczenie się świadome i nieświadome. Dalej w tych kategoriach uczenia się możemy mówić o uczeniu zamierzonym lub niezamierzonym. Mamy także uczenie się we względnej izolacji, a także uczenie społeczne. Wszystkie te koncepcje, a więc te modele Schmidta, pierścienie regulacyjne, programy, schematy ruchowe, one znajdują bezpośrednie zastosowanie w tych modelach cybernetyczno-systemowych, a więc te modele bazujące na zamkniętych pierścieniach regulacyjnych z wykorzystaniem informacji zwrotnej, one na pewno odgrywają zasadniczą rolę w procesie uczenia się przy czym należy tu wspomnieć także o tych informacjach zwrotnych dotyczących samego rezultatu jak i przebiegu, one wzmacniają ten proces.
Trochę niedoceniana jest koncepcja Pölamnna, który przedstawił spiralę uczenia się. Ta spirala uczenia się jest interesująca. Ta spirala zakłada iż uczenie się jest procesem ciągłego doskonalenia się, w którym można wyróżnić stałe składniki, powtarzające się na coraz to wyższym poziomie. Prowadzi to w takim ujęci do modyfikacji i ulepszenia kolejnego ruchu, do kolejnego obiegu spirali uczenia się, zbliżając się w ten sposób do założonego celu. Model ten nie rozpatruje procesu uczenia się wyłącznie w aspektach motorycznych czy energetycznych. Jest to bowiem system wymiany informacji. W tym prostokącie na dole mamy uwzględnione te elementy, które wiążą się z czynnością, bo ta cała koncepcja wywodzi się także z teorii czynności. Mamy tu stymulację, motywację, orientację, kognicję i wszystkie te informacje, a więc odbiór, projektowanie, program, kontrola, przygotowanie, ocena, wykonanie. Więc jest to przede wszystkim system wymiany informacji ze znacznym udziałem ............ psychicznym. Proces uczenia się jest bezpośrednio związany z pojęciem - pamięć. Jest szereg autorów, którzy stawiają znak równości między pamięcią, a uczeniem się, choć jest to z pewnością dyskusyjna sprawa. Uczenie się motoryczne jest to świadoma, aktywna działalność skierowana na zadany cel. Głównie dzieje się tak w procesie nauczania. U podłoża tego procesu uczenia się leżą procesy, mechanizmy, organizacji kontroli, procesy koordynacji motorycznej. Stąd też interpretować właściwie proces uczenia się należy zawsze odwoływać się do procesu organizacji, informacji a więc do procesów koordynacyjnych.
Ocen procesów uczenia się.
Ocenę możemy dokonać przez wskaźniki ilościowe i przez wskaźniki opisowe. Istotne są te wskaźniki ilościowe. Chodzi tu głównie:
o poziom osiągnięty w procesie uczenia się
o szybkość uczenia się
o stabilność uczenia się
Oceniamy tu w tych ilościowych liczbę działań prawidłowych i nieprawidłowych, czas potrzebny do osiągnięcia celu, szybkość wykonania czynności, liczbę niezbędnych prób, odporność na wygasanie, wykorzystanie zmiennych w sytuacjach.
Uczenie się jest ściśle związane z procesem pamięci. To jest przechowywania, magazynowania i odtwarzania skutków uczenia się. Te dwa procesy: pamięć i uczenie się warunkują nasze indywidualne zachowania, a więc dostosowanie do środowiska.
W świetle tych dotychczasowych informacji można także interpretować proces uczenia się czy doskonalenia procesów sterowania i regulacji. W trakcie nauczania czynności ruchowych w układzie zwanym najczęściej nawykiem ruchowym obserwujemy stopniowy wzrost precyzji, dokładności i samoregulacji działań, które stanowią zewnętrzne odbicie procesów i mechanizmów przebiegających w OUN, a więc doskonalenia procesów organizacji informacji, procesów koordynacyjnych. Dlatego też droga opanowania nawyku, nauczania czynności ruchowych aczkolwiek przebiega w sposób ciągły i trudno wyróżnić w niej zmiany skokowe jest zazwyczaj dzielona na fazy. Najczęściej wyodrębnia się trzy fazy, ale są autorzy, którzy wskazują na dwu fazowy model uczenia się. Także samo nazwanie tych faz nie jest jednolite. Najbardziej rozpowszechniony jest jednak trójfazowy model uczenia się.
1 faza - kształtowanie ogólnej koordynacji, formułuje się ogólny zarys przebiegów ruchowych, polega na koncentracji uczącego się. Polega na przestrzennym opanowaniu czynności.
2 faza - kształtowanie precyzyjnej koordynacji (asocjatywna). Zewnętrzne przejawy ruchu pojawiają się w pożądanej postaci , zbliżone do modelu technicznego danej czynności. Następuje tu pewna koncentracja uczącego się na szczegółach, czynności, techniki ruchu, a także na parametrach czasowych, nie tylko przestrzennych. Np.: przewrót w przód wykonuję nie tylko przestrzennie prawidłowo, ale z zachowaniem pożądanej dynamiki. W tej fazie występuje pewna koncentracja. To związane jest z procesami koncentracji pobudzenia, co pozwala na celowe, szybsze wykonanie ruchu.
3 faza - stabilizacja koordynacji i jej adaptacja do zmiennych warunków (faza automatyzacji). Ruch jest tu wykonywany efektywnie i ekonomicznie, następuje stabilizacja i automatyzacja ruchu także w zmiennych, różnych warunkach. Mamy tu do czynienia z pewnym uplastycznieniem czynności. Koncentracja uczącego się następuje na postępowaniu ruchowym, a nie na technicznym wykonaniu.