Rozdział 9. Uczenie się

J. Relacja między bodźcem warunkowym a bodźcem bezwarunkowym

W większości eksperymentów nad warunkowaniem klasycznym bodźce warunkowe i bezwarunkowe dobiera się arbitralnie. Jednakże w roku 1966 John Garcia i Robert Koelling wykazali, że warunkowanie pewnych reakcji przebiega lepiej przy użyciu jednych bodźców niż innych. Dowiedli też, że uczenie się może nastąpić już po przeprowadzeniu jednej próby.

K. Zastosowania warunkowania klasycznego

Warunkowanie klasyczne ma zastosowanie w wielu różnych sytuacjach.

1. Badacze zajmujący się lękiem i innymi emocjami stwierdzili istnienie warunkowych reakcji emocjonal­
   nych; są one emocjami, które nauczyliśmy się odczuwać na drodze warunkowania, takimi jak lęk w sy­
   tuacji rozwiązywania testów.

2. Pawfow wykazat, że możliwe jest spowodowanie nerwicy eksperymentalnej, gdy organizm będzie
   skrajnie pobudzony podczas procedury warunkowania. Wytwarzał on taką nerwicę u psów, które uczy)
   odróżniania kota od elipsy, a następnie w kolejnych próbach warunkowania stopniowo upodabniał koło
   do elipsy i elipsę do kota, tak że ich różnicowanie stawato się bardzo trudne.

3. Warunkowanie klasyczne może też odgrywać rolę w powstawaniu uzależnień - trwałej, nałogowej zale­
   żności fizjologicznej lub przynajmniej psychologicznej od substancji psychoaktywnych. Na przykład pi­
   cie alkoholu albo palenie papierosów może się, na zasadzie warunkowania klasycznego, powiązać
   z pewnego rodzaju sytuacjami, w jakich się człowiek znajduje. Jednym ze sposobów walki z uzależnie­
   niami jest przeciwwarunkowanie, w którym w miejsce pozytywnego związku między Bb a danym Bw
   wytwarza się związek negatywny poprzez wprowadzenie nowego Bb, wywołującego inną Rb. Na
   przykład pewne specyficzne leki mogą wywoływać silne reakcje awersyjne po spożyciu alkoholu.

9.4. WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE

Warunkowanie instrumentalne jest uczeniem się następującym w wyniku aktywnych (sprawczych) za­chowań organizmu (np. człowieka) w interakcji z otoczeniem. Warunkowanie instrumentalne nazywa się też sprawczym.

A. Odkrycie warunkowania instrumentalnego

1. Edward Thorndike (1898) badał zachowanie głodnych kotów w skrzynce problemowej. Drzwi były
   szczelnie zamknięte na zatrzask, który można było łatwo otworzyć po uruchomieniu znajdującego się
   wewnątrz klatki mechanizmu. Zamknięty w środku kot mógł widzieć znajdujący się tuż przed klatką sma­
   kowicie wyglądający kawałek ryby. Powtarzane próby dosięgnięcia go przez szczeble nie przynosiły re­
   zultatu.

2. Wreszcie kot przypadkowo, po prostu metodą prób i błędów, zwalniał mechanizm blokujący. Drzwi
   otwierały się. Procedura ta powtarzała się. Za każdym razem kot otwierał drzwi coraz szybciej. W końcu
   nauczył się to robić od razu.

B. Dlaczego zachodzi warunkowanie instrumentalne

1. Thorndike sformułował prawo efektu, zgodnie z którym czynności nagradzane ulegają wzmocnieniu
   i ich występowanie w przyszłości staje bardziej prawdopodobne, podczas gdy czynności karane ule­
   gają osłabieniu i ich wykonywanie w przyszłości staje się mniej prawdopodobne.

2. Edward Tolman i C. H. Honzik stwierdzili później (1930), że szczury mogą się uczyć elementów labiryntu,
   nawet jeśli to uczenie się nie jest wzmacniane. Nie od razu jednak ujawnia się ono w zachowaniu. Prace
   Tolmana nad uczeniem się utajonym wykazały ważność procesów poznawczych w warunkowaniu in­
   strumentalnym - mapa poznawcza drogi w labiryncie mogła się wytwarzać nawet przy braku jakiejkol­
   wiek nagrody.

---