Rozdział 14
Zaburzenia psychiczne
patologiczne funkcjoniowanie psychiczne - obejmuje zakłócenia procesów emocjonalnych, behawioralnych lub myślowych, prowadzące do cierpień psychicznych lub blokujące zdolność jednostki do osiągania ważnych celów.
Psychologia zaburzen psychicznych - to obszar badań psychologicznych, które stawiają sobie za bezpośredni cel zrozumienie natury indywidualnych zaburzeń psychiki, nastroju i zachowania.
Kryteria „nienormalności”
Cierpienie lub upośledzenie - jednostka cierpi lub jej funkcjonowanie jest upośledzone, co stwarza ryzyko pogorszenia się jej stanu fizycznego lub psychicznego, lub utraty swobody działania.
Nieprzystosowanie - jednostka zachowuje się w taki sposób, że utrudnia to realizację jej celów, nie przyczynia się do jej dobrostanu lub silnie koliduje z celami innych i potrzebami społeczeństwa.
Irracjonalność - jednostka zachowuje się lub mówi w sposób irracjonalny lub niezrozumiały dla innych.
Nieprzewidywalność - zachowanie lub mowa jednostki są nieprzewidywalne bądź niekonsekwentne, jakby utraciła ona kontrolę.
Niekonwencjonalność i rzadkość statystyczna - zachowanie jednostki jest statystycznie rzadkie i sprzeczne ze społecznymi standardami tego, co akceptowalne lub wskazane. Jednak sama rzadkośc statystyczna nie prowadzi do uznania, że zachowanie jest nienormalne.
Dyskomfort obserwatora - jednostka powoduje dyskomfort u innych osób, wywołując u nich poczucie zagrożenia lub inną formę przykrych odczuć.
Naruszanie standardów moralnych i społecznych - jednostka narusza oczekiwania dotyczące tego, jak powinno się zachowywac ze względu na normy społeczne.
Zachowanie z większa pewnością możemy okreslić jako „anormalne” jeśli spełnia więcej niż jedno kryterium. Żadne z tych kryteriów nie jest jednak warunkiem koniecznym, występujących we wszystkich przypadkach nienormalności. Zaburzenia psychiczne najlepiej jest ujmować na skali kontinuum, rozciągającego się od zdrowia psychicznego do choroby psychicznej.
David Rosenhan - normalni w szpitalu dla umysłowo chorych; w szpitalu nie można zostać uznanym za osobe zdrową psychicznie
Tomas Szasz - choroba jest „mitem”, a nie czymś realnie występującym.
Perspektywa historyczna
do końca XVIII chorzy umysłowo byli postrzegani w społeczeństwach zachodnich jako bezmyślne bestie.
Model medyczny
Philippe Pinel - jeden z pierwszych klinicystów, którzy starli się opracować system klasyfikacji zaburzeń psychicznych
Emil Kraepelin - 1896, pierwszy, prawdziwie wyczerpujący system klasyfikacji zaburzeń psychicznych. Nadał procesowi diagnozy i klasyfikacji psychologicznej charakter diagnozy medycznej, który utrzymuje się do dziś.
Model psychologiczny
Franz Mesmer - uważał, ze wiele zaburzeń wynika z zakłoceń przepływu tajemniczej siły, którą nazwał magnetyzmem zwierzęczym
Jean Charcot - stosował hipnozę
Etiologia zaburzeń psychicznych
Etiologia - czynniki, które powodują lub przyczyniają się do powstawania medycznych i psychologicznych zaburzeń
Podejście biologiczne
zaburzenia psychiczne można przypisać leżącym u ich podłoża czynnikom biologicznym np. czynniki genetyczne, urazy mózgu, infekcje
Podejścia psychologiczne
przyczynowa rola czynników psychologicznych lub społecznych w powstawaniu psychopatologii np. osobiste przeżycia, urazy, konflikty
model psychodynamiczny - Freud; przyczyny psychopatologii zlokalizowane są wewnątrz jednostki i są raczej natury psychologicznej niż biologicznej. Konflikt ego i superego etc. (patrz psychoanaliza)
model behawioralny - zachowania nienormalne nabywane są w taki sam sposób jak zachowania normalne - poprzez uczenie się i wzmacnianie. Koncentracja na aktualnym zachowaniu i aktualnych warunkach. Znając okoliczności środowiskowe podtrzymujące konkretne, niepożądane, anormalne zachowania można zaleciż leczenie, mające na celu zmianę tych okoliczności i wygaszenie niepożądanego zachowania.
model poznawczy - stosuje się często w celu uzupełnienia podejścia behawioralnego. Źródła zaburzeń psychicznych nie zawsze kryją się w obiektywnej rzeczywistości bodźców środowiskowych, wzmocnień i zewnętrznych reakcji. Istotne znaczenie ma sposób postrzegania siebie, innych i swoich relacji z nimi. Podejście poznawcze wskazuje, że problemy psychiczne są efektem zniekształceń w postrzeganiu rzeczywistej sytuacji, błędnego rozumowania lub nieudolności w rozwiązywaniu problemów.
model socjokulturowy - kładzie nacisk na role kultury w diagnozowaniu i etiologii anormalnych zachowań.
Klasfikacja zaburzeń psychicznych
diagnoza psychologiczna - nazwa nadana zaburzeniu poprzez zaklasyfikowanie zaobserwowanego wzorca zachowań do określonej kategorii klasyfikacyjnej przyjętego systemu diagnostycznego.
Cele klasyfikacji
wspólny skrótowy język
rozumienie etiologii
plan leczenia
DSM-IV-TR
najszerzej akceptowany w USA system klasyfikacji opracowany przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne. Nazywa się Podręcznik diagnostyczny i statystyczny zaburzeń psychicznych (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders)
kładzie większy nacisk na opis wzorców objawów i przebiegu zaburzeń niż na teorie etiologiczne i strategie terapii. Posługuje się 5 osiami, które obrazują informacje dotyczące wszystkich czynników psychologicznych, społecznych i fizycznych.
Oś |
Klasy informacji |
Opis |
Oś I |
Syndromy kliniczne |
Objawy, wzorce zachowania lub problemy psychiczne, które zazwyczaj są źródłem cierpienia lub upośledzają jakiś obszar funkcjonowania. |
Oś II |
(a) zaburzenia osobowości (b) upośledzenie umysłowe |
Dysfunkcjonalne wzorce postrzegania świata i reagoeania na świat. |
Oś III |
Ogólny stan zdrowia |
Niedomagania fizyczne istotne dla zrozumienia i rozwiązywania problemów z osi I i II |
Oś IV |
Problemy psychospołeczne i środowiskowe |
Rozmiar i zakres stresorów, które mogą mieć wpływ na diagnozę, sposób leczenia oraz na szanse wyzdrowienia. |
Oś V |
Ogólna ocena funkcjonowania |
Ogólny poziom obecnego funkcjonowania w obszarze psychologicznym, społecznym i zawodowym. |
Ewolucja kategorii diagnostycznych
zaburzenia neuretyczne
zaburzenia psychotyczne
Główne typy zaburzeń psychicznych
współzachorowalność - współwystępowanie różnych chorób
Zaburzenia lękowe
Uogólnione zaburzenia lękowe - odczuwanie lęku lub niepokoju przez większość czasu w ciągu co najmniej 6 miesięcy, gdy nie wystepuje jakiekolwiek określone zagrożenie. Często koncentruje się na specyficznych okolicznościach życiowych. Sposób wyrażania lęku bywa różny. By postawić diagnozę muszą występować co najmniej 3 inny objawy, np. napięcie mięsni, zmęczenie, niepokój, zła koncentracja uwagi, drażliwość lub kłopoty ze snem. Prowadzi do pogorszenia funkcjonowania.
Zespół paniki (lęk paniczny) - nieoczekiwane, ostre napady paniki, które mogą trważ tylko minuty. Zaczynają się od uczucia silnej obawy, strachu lub przerażenia. Towarzyszą im fizyczne objawy lęku - nadczynność układu autonomicznego, zawroty głowy, omdlewanie lub uczucie przytłoczenia czy duszenia się.
W DSM-IV-TR zespół pani musi być diagnozowany jako występujący z jednoczesną agorafobią lub bez.
Agorafobia - skrajny strach przed przebywaniem w miejscach publicznych lub na otwartej przestrzeni
Fobie - uporczywy, irracjonalny strach przed specyficznym obiektem, czynnością lub sytuacją, strach nadmierny i nieuzasadniony w stosunku do realnego zagrozenia.
DSM-IV-TR wyróżnia 2 kategorie fobii - społeczne i specyficzne
fobia społeczna - uporczywy, irracjonalny lek powstający w oczekiwaniu na sytuację publiczną, w której inni mogą nas obserwować.
fobia specyficzna - wywoływane są przez wiele różnych rodzajów obiektów lub sytuacji
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne
Obsesje to myśli, obrazy lub impulsy, które powtarzają się lub trwają pomimo wysiłków stłumienia ich przez jednostkę. Odczuwane są jako niepożądane wtargnięcia pewnych treści do świadomości.
Komplusje są to powtarzające się czynności celowe wykonywane wg pewnych reguł lub w sposób zrytualizowany, w reakcji na jakąś obsesję.
Zespół stresu pourazowaego (PTSD) zaburzenia lękowe cechujące się uporzczywm ponownym przeżywaniem traumatycznych wydarzeń w sprawiających cierpienie wspomnieniach, snach, halucynacjach i retrospektywnych przebłyskach.
Przyczyny
podejście biologiczne
-ewolucyjnie wytworzona skłonność do szybkiego i bezrefleksyjnego reagowania na bodźc,e które kiedyś wzbudzały strach
-anomalie mózgowe
-czynniki genetyczne
podejście psychodynamiczne źródłem zaburzeń lękowych są konflikty psychiczne lub strach. Objawy są próbą ochrony jednostki przed cierpienie psychicznym. Ataki paniki są rezultatem wdarcia się do świadomości nieświadomych konliktów.
W zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych zachowanie obsesyjne to próba przemieszczenia lęku, którego źródłem jest pokrewne, ale wznudzające znacznie silniejszy strach pragnienie lub konflikt.
podejście behawioralne teorie behawioralne stosuje się często do wyjaśniania powstawania fobii spowodowanych przez warunkowanie klasyczne. Neutralny wcześniej bodziec lub sytuacja stają się bodźcem wywołującym fobię przez skojarzenie z doświadczeniem strachu.
podejście poznawcze koncentruje się na procesach postrzegania i postawach, które mogą zaburzyć ocenę zagrożenia, z jakim styka się jednostka. Osoby cierpiące na zaburzenia lękowe często interpretują swój niepokój jako oznakę zbliżającej się katastrofy.
Zaburzenia nastroju (afektywne)
to naruszenie równowagi emocjonalnej, takie jak poważna depresja albo depresja występująca naprzemiennie z manią.
Depresja wielka
Depresja występuje bardzo często i prawie każdy doświadczył jakis elementów z pełnego jej spektrum. Ludzie z diagnozą depresji różnią się pod względem głębokości i czasu trwania objawów. Szacunkowo ok. 21% kobiet i 13% mężczyzn w jakimś okresie swego życia cierpi na depresję wielką.
Cechy depresji klinicznej
nastrój dysforyczny - smutek, przygnębienie, utrata zainteresowania prawie wszystkimi zwykłymi rodzajami aktywności lub zanik zdolności do czerpania z nich przyjemności
brak apetytu, znaczna utrata wagi
bezsenność lub hipersomnia
znaczne spowolnienie ruchowe lub nadpobudliwosć
uczucie bezwartościowości, samooskarżanie się
zmniejszona zdolnośc myślenia lub koncentracji, problemy z pamięcia
uporczywe myśli o śmierci; myśli lub próby samobójcze
Zaburzenie dwubiegunowe
występują okresy ostrej depresji na przemian z epizodami maniakalnymi. Podczas epizodu maniakalnego jednostka zazwyczaj czuje się niezwykle rozradowana i wylewna, a także działa pod wpływem tego nastroju. Czsami dominuje rozdrażenienie zamiast euforii. Osoba w nastroju maniakalnym przejawia nierealistyczny optymizm, jest hiperaktywna.
W zaburzeniu dwubiegunowym czas trwania i częstotliwość zaburzeń nastroju jest sprawą indywidualną.
Przyczyny
Podejście biologiczne
-np. u podłożna zaburzeń dwubiegunowych leżą różne stany mózgowe
-stwierdzono związek między depresją, a obniżeniem poziomu 2 neuroprzekaźników w mózgu - serotoniny i norepinefryny
-czynniki genetyczne
podejście psychodynamiczne kluczowa role odgrywają nieświadome konflikty i wrogie uczucia wywodzące się z wczesnego dzieciństwa.
Podejście begawioralne uczucia przygnębienia pojawiają się gdy jednostka, w następstwie strat lub innych ważnych zmian życowych, nie otrzymuje dostatecznej liczby pozywtywnych wzmocnień zewnętrznych oraz doświadcza wielu kar. Taka osobna czuje się smutna i wycofuje się.
Podejście poznawcze
negatywne nastawienie poznawcze - ustalone wzorce postrzegania świata prowadzą ludzi do przyjmowania negatywnego spojrzenia na te zdarzenia w swoim życiu, za które czują się odpowiedzialni
styl wyjaśniania - depresja wynika z przekonania jednostki o braku osobistej kontroli nad istotnymi wydarzeniami zyciowymi
Aaron Beck sformułował teorię nastawień poznawczych - osoby cierpiące na depresję charakteryzują 3 rodzaje negatywnych przekonań - poznawcza triada depresji - negatywne przekonanie o sobie, negatywne spojrzenie na bieżące doświadczenia i negatywne spojrzenie na przyszłość
Seligman uwazał, że osoby cierpiące na depresję znajdują się w stanie wyuczonej bezradności.
Płeć a depresja
Kobiety 2 razy częściej na nią zapadają, gdyż w ich życiach występuje negatywnych zdarzeń i stresorów. Kobiety inaczej niż mężczyźni reaguję na pojawienie się negatywnego nastroju.
Samobójstwa
większość zamobójstw popełniają osoby z depresją.
Zaburzenia osobowości
długotrwały (chroniczny) sztywny i nieprzystosowawczy wzorzec postrzegania, myślenia lub zachowania. Mogą upośledzić zdolnośc jednostki do funkcjonowania. Są one zwykle możliwe do rozpoznania gdy jednostka wchodzi w okres dojrzewania. DSM-IV-TR wyróżnia ich 10.
osobowość paranoiczna - spójny wzorzec nieufności i podejrzliwości względem motywów osób, z którymi się kontaktują.
histrioniczne zaburzenie osobowości - nadmierna emocjonalność i potrzeba zwracania na siebie uwagi.
narcystyczne zaburzenie osobowości - wygórowane poczucie własnego znaczenia, fantazje o sukcesach, władzy, potrzeba stałego uznania i podziwu.
antyspołeczne zaburzenie osobowości - trwała skłonność do nieodpowiedzialnych lub niezgodnych z prawem, naruszających porządek społeczny zachowań.
Zaburzenia dysocjacyjne
zakłócenia integracji tożsamości, pamięci lub świadomości. W stanach dysocjacyjnych ludzie uciekają od swoich konfliktów, rezygnując z uprzedniej spójności i ciągłości - wyrzekając się poniekąd części samych siebie.
amnezja dysocjacyjna - niepamięć waznych, osobistych doświadczeń, spowodowana czynnikami psychologicznymi , przy braku jakichkolwiek dysfunkcji organicznych.
dysocjacyjne zaburzenie osobowości zwane dawniej osobowością wieloraką. U tej samej jednostki występują dwie (lub więcej) odrębne osobowości. W określonym momencie jedna z tych osobowości dominuje w kierowaniu zachowaniem jednostki. Zwane jest potocznie rozszczepieniem osobowości i czasami mylone ze schizofrenią.
Zaburzenia psychiczne w okresie dzieciństwa
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) dzieci wykazują pewien stopień nieuwagi, który jest niezgodny z ich poziomem rozwoju. Dzieci wykazują objawy nadmiernej aktywności-impulsywności, które także nie są zgodne z poziomem rozwoju. Do postawienia diagnozy muszą wykazywac oba wzorce zachowań. Na ADHD mają wpływ zarówno geny jak i środowisko.
Zaburzenie autystyczne cechują się poważnym upośledzeniem zdolności nawiązywania więzi społecznych. Rozwój mowy jest u dotkniętych tym zaburzeniem zwykle znacznie opóźniony i ograniczony, a zainteresowanie światem bardzo małe. Zaburzenie to ma duży komponent genetyczny.
Schizofrenia
Jest to ciężka postać psychopatologii, w której osobowość wydaje się zdezintegrowana, myślenie i postrzeganie są zniekształcone, a emocje stępione. Myślenie staje się nielogiczne, skojarzenia między pojęciami są odległe. Często występują halucynacje, polegających na zmyslonych doznaniach zmysłowych. Powszechne są także urojenia - fałszywe lub irracjonalne przekonania. Psychologowie dzielą te objawy na 2 kategorie: pozytywna i negatywną.
Typ zdezorganizowany osoba dotknięta tym typem przejawia niespójne wzorce myślenia oraz rażąco dziwaczne i zdezorganizowane zachowanie. Emocje są spłycone lub nieadekwatne do sytuacji. Jeśli występują urojenia lub halucynacje to nie są zorganizowane wokół jednego spójnego tematu.
Typ katatoniczny główną cechą jest zaburzenie aktywności motorycznej. Niekiedy osoby takie sprawiają wrażenie zastygłych w stuporze. Przez długie okresy mogą pozostawać bez ruchu. W innych przypadkach pacjenci przejawiaja wzmożona aktywność motoryczną, wyraźnie bezcelową i niezależną od bodźców zewnętrznych. Charakterystyczny jest także skrajny negatywizm - nieumotywowany opór wobec wszelkich poleceń
typ paranoidalny - złożone i usystematyzowane urojenia, zogniskowane wokół specyficznych tematów.
urojenia prześladowcze - jednostka ma wrażenie, że jest śledzona, istnieje wymierzony w nią spisek, czuje się zagrozona
urojenia wielkościowe - uważa się za ważną osobistość, mogą towarzyszyć urojenia przesladowcze
zazdrość urojeniowa - przekonanie, że parnet jest niewierny
typ niezróżnicowany kategoria-worek, dla osób które spełniają kryteria więcej niż jednego typu schizofrenii, albo nie spełniają żadnego w sposób jednoznaczny
postać rezydualna - osoby z taką diagnozą doświadczyły w przeszłości poważnego ataku schizofrenii, ale obecnie nie mają głównych objawów pozytywnych jak halucynacje czy urojenia. Mają pomniejsze objawy pozytywne lub negatywne.
Przyczyny
podejście genetyczne
-im bliższe pokrewieństwo z osobą chorą tym większe prawdopodobieństwo zachorowania
-hipteza podatność - stres - czynniki genetyczne wystawiają jednostkę na ryzyko, ale by przejawiało się ono jako zaburzenia schizofreniczne musza nałożyc się na nie stresowe czynniki środowiskowe.
Funkcjonowanie mózgu i znaczniki biologiczne
-anomalie mózgowe
-biologiczne znaczniki schizofrenii - mierzalny wskaźnik choroby, który może, ale nie musi być jej przyczyną
interakcje w rodzinie i stresory środowiskowe
-zaburzone wzorce komunikowania się rodziców