Księgi sądowe. Są to rejestry zawierające wyroki, postanowienia sądów ziemskich i grodzkich, nazwiska świadków i pozwanych. Początkowo wpisy były lakoniczne. Jednak szybko zakres i objętość wpisów zostały powiększone o wszystkie istotne elementy procesu, m.in. zeznania świadków, roty przysiąg sądowych, opłata sądowa czyli pamiętne, wydanie odpisu wyroku za opłatą, uchwały sejmików ziemskich (lauda), deklaracje publiczne (protesty) oraz prywatne transakcje.
Pierwsza wzmianka o księgach sądowych znaleziona została w dokumencie wystawionym przez Stanisława z Chrząstowa w roku 1322. Były one prowadzone aż do XVIII w. Początkowo były to tabliczki woskowe, na których wpisywano aktualne sprawy, zaś sprawy stare zamazywano. Razem z upowszechnieniem się papieru zaczęto prowadzić te księgi na papierze seksternym. Najstarsze zachowane księgi sądowe krakowskie są z r. 1374 oraz wielkopolskie zwane rejestrami pozwów, świadków, rot przysiąg i kar z końca XIV w.
Można podzielić je na cztery kategorie:
relacje - zeznania urzędników o dokonanych czynnościach prawnych
protestacje (manifestacje) - skargi na dokonane przestępstwa
akty publiczne - m.in. sejmowe i sejmikowe
W związku z ograniczonym czasem funkcjonowania sądów ziemskich i grodzkich (tzw. roczki) zaczęła wzrastać rola urzędu grodzkiego, który prowadził sprawy o posiadanie oraz przeprowadzał egzekucje wyroków.
Spośród księg grodzkich wyspecjalizowały się, w związku z łatwiejszym dostępem, następujące księgi:
libri inscriptionum - księgi inskrypcji
libri relationum - księgi relacji
libri decretorum iudicii - księgi wyroków sądu grodzkiego
libri decretorum oficii - księgi wyroków urzędu grodzkiego
Psałterz puławski - polski przekład Księgi Psalmów powstały w pierwszej połowie XV wieku. Nie jest znany jego autor, ani dokładny czas powstania.
Manuskrypt Psałterza przechowywany jest w Muzeum Czartoryskich w Krakowie. Został on wykonany w XV wieku starannie na pergaminie i ozdobiony inicjałami i kolorową ilustracją Trójcy Przenajświętszej na ostatniej karcie. Psałterz puławski, jak na to wskazuje umieszczona w nim dedykacja, na początku XVI wieku należał do rodziny Komorowskich.
O wysokiej wartości Psałterza puławskiego przekonany był Czesław Miłosz, który inspirował się nim przy własnym przekładzie Księgi Psalmów. Według Miłosza, Psałterz Puławski góruje zwartością i bogactwem rytmicznym nad przekładami z wieku szesnastego.[1]
Psałterz puławski
Rękopis zawiera polski przekład psalmów, kantyków starotestamentowych oraz symbolu wiary św. Anatazego w formie modlitewnika.
Jest to iluminowany kodeks pisany na pergaminie, formatu szesnastki o rozmiarach 15,5x11,5 cm liczący 312 kart zdobionych inicjałami.Przeznaczony był dla osoby świeckiej lub duchownego świeckiego.
Miejsce i okoliczności napisania psałterza nie są bliżej ustalone. Cechy językowe zabytku wskazują, że jest on dziełem jednego pisarza, pochodzącego prawdopodobnie z południowej Wielkopolski lub pogranicza Wielkopolski i Małopolski. Czas jego powstania określa się na koniec XV lub początek XVI wieku.
Badania wykazały, że zabytek jest kopią starszego o co najmniej rękopisu, opartego na tym samym praźródle co Psałterz floriański.Różni się jednak podziałem psalmów. Psalmy podzielone są według dni i zawierają wskazówki dotyczące sposobu ich odmawiania. Do każdej pieśni dodane są objaśnienia wskazujące na związek treści psalmu z życiem Dawida.
Zbiór psalmów w roku 1533 był w posiadaniu rodziny Komorowskich i został ofiarowany nieznanej osobie przez Jana Komorowskiego. W roku 1617 modlitewnik należał do Jana Rębielińskiego na Rusi,a w XVIII w.znalazł się już w Puławach w Bibliotece Czartoryskich (stąd nazwa). Przez jakiś czas był w rękach Tadeusza Czackiego, który podal o nim pierwszą - lecz mylną wiadomość - jako o Psałterzu królowej Jadwigi.
Rekopis udostepniony został w przedruku homograficznym Adama i Stanisława Pilińskich, wydany w Poznaniu w 1880 roku nakładem Biblioteki Kornickiej.
Manuskrypt jest obecnie przechowywany w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie. Sygnatura rękopisu: 1269.
Glosa
1. «w dawnych tekstach: odręczna uwaga wpisywana między wierszami lub na marginesie»
Kronika Polski (łac. Historia Polonica) - kronika historii Polski, obejmująca jej dzieje od czasów pradawnych po rok 1202. Została spisana przez Wincentego Kadłubka na polecenie księcia Kazimierza II Sprawiedliwego.
Dzieło to, liczące cztery księgi, zostało napisane po łacinie i obok Kroniki Galla Anonima stanowi główne, aczkolwiek niezbyt wiarygodne, źródło historii tamtego okresu. Wątki dziejów Polski przeplatają się z dziejami Aleksandra Wielkiego, Juliusza Cezara, Grakchów itp. W celu osiągnięcia efektów estetycznych lub moralnych autor swobodnie przeinacza fakty.
Wincenty Kadłubek rozpoczął swą pracę pisarską najprawdopodobniej w 1190 i trwała ona jeszcze z pewnością w 1205 (w IV księdze można znaleźć informacje dotyczące bitwy pod Zawichostem, która rozegrała się 19 kwietnia 1205), a została przerwana w 1208, kiedy Kadłubek objął godność biskupa krakowskiego.
Całość dzieła została poprzedzona przez autora Prologiem. Jest to utwór niezwykle charakterystyczny dla współczesnych tendencji exordialnych. Jest to krótka opowieść o trzech postaciach o antycznych imionach symbolizujących topos skromności. Autorskim zamierzeniem było ukazanie swoich motywacji odnośnie powstania dzieła. Pisanie o losach narodu jest tu ujęte jako przedsięwzięcie moralne i polityczne służące współczesnym oraz potomnym. Wincenty wskazuje także na księcia Kazimierza Sprawiedliwego, który zlecił mu napisanie tej kroniki.
Księga pierwsza: przedstawia pochodzenie narodu polskiego w świetle legend i podań etnogenetycznych. Wincenty poza cyklem podań wielkopolskich, napisanych już przez Galla umieścił także cykl legend małopolskich: o Kraku zwanym Grakchem, pokonaniu smoka i założeniu miasta, o Wandzie i o podstępie Lestka z kolcami. Podania te w zamyśle miały łączyć przeszłość narodu z tradycją starożytną.
Księga druga: Obejmuje okres od założenia państwa aż po konflikt Bolesława Krzywoustego ze Zbigniewem.
Księga czwarta: Rozpoczyna się wstąpieniem na tron Mieszka III Starego, a urywa się w momencie opowiadania o roku 1202. Ma zupełnie inny charakter literacki. Zawiera narracje z okresu znanego mistrzowi z autopsji. Zmiana formy narracji pozwoliła ją ożywić i zdynamizować. Opowiadanie stało się bardziej dramatyczne. Wincenty był nie tylko kronikarzem, ale także apologetą Kazimierza II Sprawiedliwego. Stworzył wizerunek idealnego władcy. Opis zewnętrzny zbiega się z prezentacją zalet wewnętrznych Kazimierza II. Jego charakterystyka jest wygłaszana przez "jednego z najznakomitszych mężów", co podnosi jej prestiż. Władca opisywany posiada zestaw "cnot oczyszczających". Były to zalety polityczne (we współżyciu z ludźmi i w rządzeniu), oczyszczające (wyzwalające ducha od ciała, wspomagające w walce ze złem), ducha oczyszczonego oraz zalety egzemplaryczne.
Ideał władcy łączy się w Kronice polskiej z koncepcją państwa (res publica) jako monarchii rządzonej na mocy prawa ustanowionego przez panujących, wybieranych przez obywateli. Łączy się to z podaniem o Grakchu.[potrzebne źródło]
Styl Kroniki określa się jako trudny i ozdobny (ornatus difficillis) - wg stylistycznej sztuki "trudnej ozdobności" postulującej mówienie o rzeczach nie wprost, lecz poprzez stosowanie wyszukanych figur i myśli, gry słów, metafor. Chętnie używano alegorii i personifikacji.
Dialogowość trzech pierwszych ksiąg kroniki była czymś wyjątkowym w średniowiecznej historiografii. Wincenty wprowadził dwóch rozmówców uzasadniając ich wybór dojrzałym wiekiem oraz wiarygodnością gwarantującą autorytatywność ich sądów i ocen. Wobec siebie zastosował literacką konwencję świadka dialogu. Dialog kończy się wraz z księgą trzecią. Pojawia się tu topos przerwania intelektualnej biesiady z powodu wieczornego zmęczenia i senności uniemożliwiających dalszą rozmowę. Został on wprowadzony również jako aluzja do śmierci dwóch konwersatorów.
Pod postaciami interlokutorów prawdopodobnie kryją się postaci historyczne. Mają to być:
Ich kwestie wzajemnie się uzupełniają, dając nie tylko obraz dziejów, ale także wykład poglądów na temat Polski. Obaj zmarli pod koniec lat 60. XII w.
Jan Długosz herbu Wieniawa (łac. Ioannes Dlugossius; ur. 1 grudnia 1415 w Brzeźnicy, zm. 19 maja 1480 w Krakowie) - polski historyk, twórca jednego z najwybitniejszych dzieł średniowiecznej historiografii europejskiej, dyplomata i duchowny; wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka
Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego
Z Wikipedii
Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae - Roczniki, czyli kroniki słynnego Królestwa Polskiego, autorstwa Jana Długosza, zaczęły powstawać już w 1455 roku. Zawarte tu są istotne zbiory wiedzy, z których korzysta wielu historyków. Między innymi na ich podstawie Henryk Sienkiewicz napisał Krzyżaków. Informacje te uzyskiwał Długosz ze źródeł, do których w większości inni kronikarze nie mieli dostępu, ponieważ pełnił on wcześniej dużo ważnych funkcji duchownych, a następnie został pomocnikiem króla Kazimierza Jagiellończyka. Miał przede wszystkim dostęp do dokumentów przechowywanych w kancelarii królewskiej. Z pewnością korzystał z oryginału Kroniki Konfliktu, znał również i uwzględnił relacje krzyżackie. W przypadku bitwy grunwaldzkiej bardzo wiele przejął z opowiadań jej uczestników. Należeli do nich - ojciec i stryj kronikarza, a przede wszystkim kardynał i biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki, długoletni zwierzchnik i protektor Jana Długosza. Zapis kronik kończy się na roku 1480. Pierwsze pełne wydanie ukazało się dopiero w latach 1701-1703.
Roczniki... podzielone są na tomy (w zależności od wydania liczba tomów może być różna - zwykle XI), a te na księgi (oryginalny podział Długosza - 12).