Ustrój Wielkiej Brytanii
- monarchia parlamentarna, nie posiadająca spisanej konstytucji,
- urzeczywistnia zasady demokracji
- do źródeł prawa należą: prawo stanowione, orzecznictwo sądowe (case law), konwenanse konstytucyjne, różnorodne dzieła i traktaty, prawo wspólnotowe UE
I. Monarcha.
Monarcha jest głową państwa, w myśl zasady ,,król panuje, ale nie rządzi” pełni głównie funkcje reprezentacyjne i nie ponosi odpowiedzialności politycznej (jego akty są kontrasygnowane). Tron przechodzi dziedzicznie z ojca na syna, a w razie braku męskich potomków, na córkę. Królewski małżonek nie ma żadnych praw do korony.
Władca stoi na czele władzy wykonawczej i równocześnie jest jednym z członków brytyjskiej legislatywy. Ma szereg uprawnień, które w rzeczywistości są funkcjami reprezentacyjnymi lub ograniczają je konwenanse.
dowództwo nad armią,
prawo veta wobec ustaw,
mianowanie sędziów,
mianowanie parów,
zawieranie i ratyfikowanie umów międzynarodowych,
prawo łaski,
wypowiadanie wojny,
nadawanie tytułów szlacheckich,
zwoływanie, odraczanie i rozwiązywanie parlamentu.
Realne prawa monarchy:
Prawo do udzielania rady,
Prawo do zachęcania,
Prawo do ostrzegania
Swoje prerogatywy wykonuje w formie:
rozporządzeń w radzie
zarządzeń królewskich
rozporządzeń królewskich z odręcznym podpisem
Obecnie monarcha to funkcja reprezentacyjna i historyczna, wręcz symboliczna. Rodzina królewska żyje za pieniądze podatników. Jednak królowa to symbol jedności i reprezentant honorowy Wielkiej Brytanii w świecie.
II. Parlament
A) Izba Gmin
Liczy obecnie 646 członków wybieranych według ordynacji większościowej, co obok tradycji stanowi przyczynę istnienia systemu dwupartyjnego w tym państwie. Istnieje co prawda więcej partii, ale realne szanse objęcia władzy mają tylko 2: aktualnie rządząca Partia Pracy i Partia Konserwatystów. Pełnomocnictwa (nie kadencja) trwają 5 lat, ale można je wydłużyć, co stało się m.in. podczas I i II wojny światowej. Izba ta posiada speakera, który jest odpowiedzialny za pracę parlamentu, przebieg sesji i czuwanie nad regulaminem i dyscypliną .
B) Izba Lordów
- lordowie dożywotni, mianowani przez monarchę, osoby zasłużone w życiu publicznym
- 26 lordów duchownych - hierarchowie Kościoła anglikańskiego
- 27 lordów prawa, dożywotnio mianowanych przez monarchę, tworzących trzon władzy sądowniczej,
- 92 lordów dziedzicznych
Izba przechodziła szereg reform, ale ta najbardziej aktualna z 1999 roku stanowiła, że posiadanie tytułu lorda dziedzicznego nie obliguje do automatycznego zsiadania w Izbie Lordów.
Na czele Izby stoi lord kanclerz, który ma mniejsze uprawnienia niż speaker, ale jest jednocześnie ministrem sprawiedliwości i najwyższym funkcjonariuszem państwowym angielskiego sądownictwa.
Izba Lordów pełni funkcję najwyższego sądu apelacyjnego dla całej Wielkiej Brytanii z zakresu prawa cywilnego oraz w sprawach karnych dla Anglii, Irlandii Północnej i Walii (Szkoci mają osobny sąd). Sąd Izby Lordów działa jako Komisja Apelacyjna Izby, a jej orzeczenia zawiera cała Izba.
W gestii parlamentu leży:
Władza ustawodawcza. Teoretycznie, wszystkie trzy człony parlamentu muszą zgodzić się na wprowadzenie nowego prawa; przy czym udział króla w pracach parlamentu dawno już wyszedł z użycia, natomiast Izba Lordów posiada jedynie prawo weta zawieszającego, które w dodatku nie ma zastosowania przy uchwalaniu budżetu.
Nadzór nad pracą rządu. Izba Gmin oraz Izba Lordów nadzorują prace rządu poprzez system debat, interpelacji oraz powoływanie specjalnych komisji. Dzięki tym procedurom, gabinet jest zmuszony do udzielania społeczeństwu wyjaśnień na temat prowadzonej polityki.
Kontrola finansów państwa. Ustalanie podatków oraz stanowienie budżetu należy do obowiązków Izby Gmin.
Obrona praw jednostki. Każdy obywatel, który czuje, że został potraktowany niesprawiedliwie może zwrócić się o pomoc do swojego przedstawiciela w Izbie Gmin, który - o ile uzna to za wskazane - powinien zbadać sprawę i pomóc w rozwiązaniu problemu.
Wdrażanie dyrektyw Unii Europejskiej. W obydwu Izbach działają specjalne komisje których zadaniem jest dokładne badanie unijnych dyrektyw przed wprowadzeniem ich jako praw. Parlament wprowadza również niezbędne zmiany w przepisach prawnych dostosowując je do wymogów prawa europejskiego.
Dyskusja nad aktualnymi problemami. Obydwie izby Parlamentu debatują nad kwestiami o istotnym znaczeniu dla społeczeństwa brytyjskiego oraz nad ważnymi wydarzeniami międzynarodowymi. Tematyka tego rodzaju debat nie jest niczym ograniczona.
III. Rząd i gabinet.
W Wielkiej Brytanii te pojęcia mają różne znaczenie. Rządem nazywa się ogół ministrów powoływanych przez premiera lub monarchę; ich liczba sięga stu osób. Gabinet to znacznie węższy, właściwy organ rządowy, który zbiera się na wspólnych posiedzeniach. Po ogłoszeniu wyników wyborów monarcha powierza liderowi zwycięskiej partii stanowisko premiera i sformowanie rządu. Premier musi być członkiem Izby Lordów lub Izby Gmin. Lider najsilniejszej w parlamencie partii opozycyjnej obejmuje stanowisko Lidera Opozycji Jej Królewskiej Mości, formuje własny rząd z pełną obsadą ministerialną (tak zwany gabinet cieni), dzięki czemu jest w każdej chwili gotowy przejąć władzę. Ponadto, członkowie gabinetu cieni mają rywalizować w trakcie debat parlamentarnych ze swoimi rządowymi odpowiednikami.
Kompetencje:
Prowadzenie polityki wewnętrznej i zagranicznej
Określanie i koordynacja działań administracji państwowej
Wpływanie na proces ustawodawczy
Określanie kierunków prawodawstwa
IV. Podsumowanie
Mimo braku spisanej konstytucji ustrój Wielkiej Brytanii funkcjonuje sprawnie i skutecznie. System dwupartyjny zapewnia stabilność większości parlamentarnej. Dzięki temu i mocnej gospodarce Wielka Brytania jest jednym z najbardziej znaczących państw Europy i świata.