Narodziny ll RP, Komunizm

Wydarzeniem, które w sposób decydujący przyczyniło się do odzyskana przez Polskę niepodległosci, była I wojna światowa, gdy do tej pory zgodni w zasadniczych dla nas - niestety sprawach, zaborcy stanęli naprzeciw siebie, w obydwu worgich sobie obozach: Koalicji - Entanty (Rosja) i państwa centralnych (Niemcy i Austro-Węgry). Nie mogąc w najśmielszych nawet marzeniach i planach przewidzieć wyniku wojny w postaci klęski wszystkich trzech zaborców, stojąc twardo na ziemskich realiach, polscy politycy wiązali początkowo swojej koncepcje z tymi właśnie państwami. Największym poparciem, nie tylko zresztą w Galicji, choć tutaj ze względów zrozumiałych najbardziej (stosunkowo liberalny zaborca), cieszyła się opcja austro-węgierska.
   Jeszcze przed wybuchem konfliktu zawiązał się tan Tymczasowy Komitet Skonfederowanych Stronnictw Narodowych (1912), z którego wyłonił się 16.08.1914 Naczelny Komitet Narodowy z sidzibą w Krakowie, skupiający główne siły polityczne Galicji. Endecja sprzyjała jawnie bądż skrycie (poza rosyjskim zaborem) państwu carów. Już w listopadzie 1914 roku Roman Dmowski powołał coś na kształt komitetu w Warszawie, który potem zanany był pod nazwą Komitetu Narodowego Polskiego, zmieniającego tylko siedziby (Petersburg, Lozanna, Paryż), od 1917 roku funkcjonującego po rewolucji w Rosji, na zachodzie u boku innych państw Entanty (Występował też pod nazwą Polski Komitet Narodowy).
   Latem 1915 roku wojska rosyjskie zostały wyparte z Królestwa Polskiego , a nowi okupanci utworzyli dwa generalne gubernatorstwa: niemieckie z siedzibą w Warszawie, austryjackie zaś w Lublinie. Zarówno Niemcy jak i Austryjacy zmierzali do stworzenia przychylnych wobec siebie ustrojów, chcą pozyskać Polaków do wzmocnienia swej militarnej siły, zwłaszcza, że doświadczenia legionów walczących znakomicie w latach 194 - 16 z Rosjanami (oficialnie pod kierownictwem galicyjskiego komitetu), były otymistyczne. Te okoliczności ległu u podstaw głośnego aktu 5 listopada 1916 roku. Cesarze Niemiec i Austro-Węgier obiecywali utworzyć na obszarach wydartych Rosji, polską państwowość o monarchicznym usposobieniu. Mimo braku konretów w tej deklaracji, umiędzynarodowiła sprawe polską oraz implikowała kolejne kroki.
   W grudniu 1916 roku władze okupacyjne utworzyły Tymczasową Radę Stanu (TRS), któa miała pełnić rolę przedstawiciela polskiego społeczeństwa. Skłądała się 25 członków (15 z okupacji niemieckiej, 10 z austryjackiej), którzy pochodzili z nominacji generał-gubernatorów "wybierano" ich spośród tzw. aktywistów, jak określano zwolenników państw centralnych. TRS w ciągu kilku miesięcy swej egzystencji przygotowała projekt przyszłej konstytucji i tworzyła zręby administracji (8 departamentów - quasi ministerstw).
   We wrześniu 1917 roku okupanci posunęli się o krok dalej, tworząc Radę Regencyjną, która do czasu powołania króla miałą stanowić najwyższą władzę w Królestwie, w skłąd której wchodzili: Zdzisław Lubomirski, Józef Ostrowski i arcybiskup Aleksander Krakowski. Sprawowała ona (choć raczej fikcyjnie) zwierzchnictwo na maleńką Polaską Siłą Zbrojnąi powoływała rząd, stopniowo rozszerzany w miarę przekazywania przez okupantów kolejnych odcinków władzy i administracji.
   Organem wspomagającym Radę Regencyjną stała się Rada Stanu, namiastka parlamentu składając się ze 110 członków (12 wirylistów, 43 mianowanych przez regentów i 55 pochodzących z wyborów dokonywanych przez rady miejskie i sejmiki powiatowe). W grudniu 1917 roku Rada Regencyjna powołałą pierwszy gabinet, liczący 10 ministrów (spraw zagranicznych, wewnętrznych, wojskowych, wyznań religijnych, oświecenia publicznego, sprawiedliwości, skarbu, rolnictwa, przemysłu i handlu, opieki społecznej i ochrony pracy, aprowizacji) na czele z Janem Kucharzewskim (notabene historykiem).Ostatni rząd powołany przez radę składał się z 12 resortów (doszły: komunikacja i zdrowie publiczne). Niezależnie od niewątpliwych zasług przy tworzeniu fundamentów państwa, Rada Regencyjna jako twór okupantów nie cieszyła się popularnością, o jej losach zdecydował dalszy przebieg wojny.
   W 1917 roku rewolucja rosyjska o obalenie caratu stworzyły nowe możliwości. Rywalizujące ze sobą o władzę ośrodki kierownicze Rosji jak Rząd Tymczasowy i Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich przyznawały Polsce prawo do niepodległości, jednocześnie formowały się tam polskie korpusy wojskowe, rozproszone podczas kolejnej, tym razem bolszewickiej rewolucji. Nowe akcenty w polityce rosyjskiej spowodowały zmianę stanowiska zachodu wobec sprawy polskiej.
   W Paryżu rozwinął działąlność KNP Dmowskiego (jego zwolenników w kraju nazywano pasywisyami), a w ślad za USA, których prezydent W.Wilson w swej deklaracji będącej zarysem przyszłego pokoju w punkcie 13 mówił o konieczności odbudowy Polski (styczeń 1918), uczyniły podobnie rządy innych mocarstw zachodnich (Wlk.Brytania, Francja, Włochy) w czerwcu 1918 r. W marcu 1918 bolszewicka Rosja poprzez zawarcie pokojowego traktatu w Brześciu oficialnie zrezygnowano m.in. z ziem polskich, a w sierpniu anulowała traktaty rozbiorowe, co stanowiło raczej gest propagandowy. Jesienią 1918 roku klęską państwa centaralnych i rozpad jednego z nich - mianowicie Austro-Węgier, stały się oczywistością. Z gruzó wyłaniała się niepodległa Polska. W różnych zakątkach dawnej przedrozbiorowej Rzeczypospolitej społeczeństwo przystąpiło do budowy własnych instytucji państwowych ośrodków władzy.
   W październiku 1918 roku uformowały się: Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego i Galicyjska Polska Komisja Likwidacyjna z siedzibą w Krakowie, a w następnym miesiącu w toku walk z Ukraińcami, Tymczasowy Komitet Rządzący we Lwowie, posiadający ambicje kontroli nad całą wschodnią Galicją. W Królestwie Polskim obok funkcjonującej Rady Regencyjnej, powstał w pierwszych dniach listopada opozycyjny wobec niej, reprezentujący główne siły centrolewicowe Tymczasowy Rząd Republiki Polskiej z J. Daszyńskim na czele. W swoim manifeście zapowiedziłą przeprowadzenie radykalnych reform społecznych (nacjonalizację niektórych gałęzi przemysłu, parcelację gruntów obszarniczych) i poszanowanie podstawowych swobód obywatelskich (7.11.1918 rok). ów egzystował tylko kilka dni i po powrocie z magdeburskiego więzienia J. Piłsudskiego, podporządkował mu się, podobnie zresztą jak i Rada regencyjna (między 10 a 14 11 1918 roku). Także galicyjskie ośrodki władzy uznały autorytet warszawskiego rządu, pierwszego o ogólnokrajowym charakterze, powołanego przez Piłsudskiego 17.11.1918 roku pod wprzewodnictwem umiarkowanego socjalisty Jędrzeja Moraczewskiego.
   Innymi ośrodkami władzy, zachowującymi wyraźny dystans do warszawskiego były: KNP - działający pod kierownictwem Dmowskiego na emigracji i uznany przez państwa zachodnie za reprezentanta społeczeństwa polskiego oraz utworzona w Wielkopolsce 3.11.1918 roku Naczelna Rada Ludowa (NRL). Naczelnym władzom państwowym udało się jednak dojść do porozumienia z obydwoma ośrodkami z KNP, gdy Piłsudski powołał na szefa rządu związanego z Komitetm Ignacego Paderewskiego (17.01.1919), oraz NRL, gdy po powstaniu wielkopolskim, utworzono w 1919 roku specjalne Ministerstwo byłej Dzielnicy Pruskiej, podkreślając odrębność tych obszaró (istniało do 1922 r.). Także w Galicji istniały swoiste separatyzmy, czego dowodem była powstała w 1919 r. odpowiednia Komisja Rządząca, a potem Delegat Rządu, rezydujący we Lwowie. W każdym bądź razie w listopadzie 1918 r. wyłoniły się z politycznego chaosu i niebytu II Rzeczypospolita, wykorzystując odpowiednią międzynarodową koniunkturę.